Tüyleri turuncu ve tortoiseshell (turuncuya bakan siyah ve kahverengi) renkte olan ev kedileri, memelilerdeki tüy rengi mevzusunda uzun seneler süresince gizemini korumuştu; ta ki bu canlıların öbürlerinden ayrılan tüy renklerinin genetik temeli ortaya çıkarılana kadar.
Turuncu, tarihsel açıdan yaklaşıldığında oldukca eski bir renk çeşidi. Turuncu renkli kediler, Mısırlıların kabrinde birer sanat eseri olarak yer aldı. Ek olarak bazı mumyalanmış kedilerin de turuncu renkte olduğu biliniyor. Garfield ve Çizmeli Kedi’den Hermione Granger’ın Crookshanks’ine ve Marvel evrenindeki Flerken Goose’a kadar turuncu renkli kediler, günümüzde nereye bakarsak bakalım karşımıza çıkıyor.
Bununla beraber turuncu, kedilerde en sık görülen tüy renklerinden birisi değil. Bir çok kedi genel anlamda siyah çizgili, girdaplı ve benekli kahverengi renginde oluyor. Ek olarak gri tekirler ve düz siyah renkte kedilerin sayısı da bir fazlaca fazla.
Sarman kediler, bazı bölgeleri turuncu yada turuncu olmayan ve boylu süresince turuncu yada turuncu olmayan tüylerden oluşan karışık bir desene haiz. Calico (patiska) kediler ise geniş beyaz tüylere ek olarak turuncu ve turuncu olmayan değişik renk bölgelerine haiz. Turuncu renkli kedilerin çoğunluğu adam, tortoiseshell görünümlü olanlar ise genel anlamda dişi.
110 yıldan uzun bir süre içinde meydana getirilen iki yeni emek verme ile sonunda turuncu renkte tüylere haiz olan kedilerdeki genetik gizyazı çözüldü.
Amerikalı genetikçi Clarence Cook Little, kedilerdeki XX/XY cinsiyet belirleme sistemi 1912 senesinde keşfedilmeden ilkin kedilerin turuncu ve turuncu olmayan renklerini iyi mi miras aldığına yönelik fütüristik bir kuram önermişti.
O dönemde kabul görmeye başlamış olan ve böceklerde cinsiyet belirleme üstüne meydana getirilen çalışmalardan X olarak sembolize edilen “cinsiyet üretici unsur” fikrini temel alan Little, şu iki öneride bulunmuş oldu:
- Dişi kediler cinsiyet üreten X faktörünün iki kopyasına (XX) sahipken, adam kediler yalnız bir kopyasına (X-) haiz
- Cinsiyet üreten X faktörü ile ilişkili, tüyün rengini etkileyen ve iki şekilde mevcud bir şey bulunduğunu varsayalım; düzgüsel (turuncu olmayan) biçim ve değişik bir (turuncu) biçim.
Bu kuram, tortoiseshell kedilerin X faktörünün her bir formundan bir tanesine haiz bulunduğunu, bu durumda aslına bakarsak XX ve dolayısıyla dişi olmaları icap ettiğini öngörüyor. Erkeklerde yalnızca bir X faktörü olduğundan bu kediler ya turuncu ya da turuncu haricinde bir renkte olur sadece asla tortoiseshell olmaz.
Little’ın teorisi, turuncu renkteki kedilerin çoğunlukla adam olduğuna dair bir gözlemi de açıklığa kavuşturuyor. Çiftleşmeler kürk rengine nazaran düzenlenmediğinde ve mesela adam kedilerin yüzde 20’sinin turuncu olduğu varsayıldığında, dişi turuncu renkli kedilerin oranının oldukca daha düşük olması beklenir bu sebeple turuncu X faktörünün iki kopyasını almaları gerekir.
Matematiksel olarak hesaplandığında bu oran yüzde 20 x yüzde 20 = yüzde 4 olur, şu demek oluyor ki dişi kedilerin yalnızca yüzde 4’ünün turuncu olması beklenebilir.
Netice olarak X faktörünün X kromozomu, “-” nin ise Y kromozomu olduğu ortaya çıktı.
Bazı zamanlarda tortoiseshell ve calico kediler adam olabilir sadece buna, cinsiyet kromozomlarının sayısındaki bir anormallik sebep olur. Mesela oldukca fazla X kromozomu (XXY), kedilerde kısırlığa niçin olur.
Little’ın fütüristik teorisini çağıl bilim de doğruluyor
Little’ın varsayımları, 110 yılı aşkın süre içinde kağıt üstünde de olsa işe yarar tahminlerin ortaya çıkmasını sağlamış oldu. İlk etapta olağan dışı bir kuram şeklinde görünen, bir şeyin gücüne ve yararına dair mükemmel bir örnek olması açısından bu varsayımların önemi oldukca fazla.
Japon ve Amerikan araştırma ekibi tarafınca yeni gösterilen fakat hemen hemen yargıcı denetiminden geçmemiş raporlar, Little’ın öne sürdüğü cinsiyet üreten unsur X ile ilişkili olan şeyin bulunduğunu gösteriyor.
Buldukları şey ise X kromozomunun bir parçası olan bir gen. Bu gen, adı epey uzun olan bir protein üretiyor: RHO GTPase-Aktive Edici Protein 36. Genin resmi sembolü ARHGAP36 olsa da biz açıklayıcı olması açısından basitçe Turuncu gen diyeceğiz.
Turuncu genin saç folikülü gelişiminde malum mühim bir görevi var sadece bilim adamları, bu genin daha ilkin pigment üretiminde de rolünün büyük bulunduğunu bilmiyordu. Pigment üretimi için yeni bir yol keşfedildiğinin göstergesi olan bu gen, temel biyolojik sürece yönelik coşku uyandıran mühim araştırmaların önünü açacağı anlamına geliyor.
Silinen DNA’nın garip bir parçası
Araştırma ekiplerinin öteki mühim bir keşfi ise Little tarafınca tavsiye edilen turuncu formun, turuncu genin bir kısmının büyük bir DNA delesyonu (genetik materyal kaybı) olduğu ve turuncu olmayan formun “yırtıcı tip” versiyonu olduğu. Yırtıcı tip, bir genin mutasyona uğramamış (değişmemiş) halini tanımlamak için kullanılan bir terim.
Silme işlemi genin ürettiği proteini değiştirmiyor şeklinde görünüyor olsa da, proteinin ne süre ve nerede üretildiğinin üstünde tesiri varmış şeklinde görünüyor. Her iki bulgu ekibi de turuncu genin turuncu bölgelerde devamlı olarak açık bulunduğunu sadece kedinin tüylerinin turuncu olmayan yerlerinde daha kapalı bulunduğunu gösteriyor.
Keşfedilecek daha oldukca şey olsa da dünyanın dört bir tarafındaki turuncu kedi sahipleri, artık kedilerinin renginin niçin turuncu bulunduğunu biliyor.
Kaynak: The Conversation / Yaratı Şahin tarafınca yerelleştirildi