Çernobil nükleer santrali, otuz yıldan daha uzun bir süre ilkin, 1986’da patladı, mevzu hakkında HBO’ nun bu hafta başlarında prömiyer icra eden TV mini dizisi Çernobil’ i seyredebilirsiniz. Bir çok insan genel hikayeyi biliyor olsa da insan hatası yüzünden, nükleer reaktör Avrupa çapında radyoaktif madde patladı ve etrafa salındı. Çernobil patlaması yalnız oldukca fazla ışınım yaymadı; ek olarak santralde büyük bir yangını da başlattı. Düzinelerce itfaiyeci ışınım zehirlenmesinden öldü. Çernobil’ in yerinde mühim bir güvenlik önlemi yoktu: bir muhafaza binası. İşte Çernobil hakkında muhtemelen bilmediğiniz beş acayip gerçek.
1. Hiroşima’ ya benzer
26 Nisan 1986’da patladığında, ortalama 30.000 şahıs Çernobil reaktörünün yakınındaydı Radyasyona maruz kalanların, averaj olarak, 1945′ te Hiroşima’ ya atom bombası atıldıktan sonrasında hayatta kalanlar tarafınca alınan averaj doza benzeyen, averaj olarak 45 rem (rem bir ışınım doz birimidir) almış olduğu düşünülmektedir. “Gelecek Başkanlar İçin Fizik: Manşetlerin Arkasındaki Bilim” (WW Norton ve Company, 2008), Berkeley Kaliforniya Üniversitesi fizik profesörü Richard Muller tarafınca yazılmıştır.
Muller, 45 rem’ in ışınım hastalığına niçin olması için kafi olmamakla beraber (çoğu zaman ortalama 200 rem’de meydana gelir), gene de kanser riskini yüzde 1.8 oranında artırdığını yazdı.“Bu risk, naturel nedenlerden 6.000 düzgüsel kansere ek olarak ortalama 500 kanser öIümüne yol açıyor.” ‘’Bununla beraber, Birleşmiş Milletler ile ilişkilendirilen Internasyonal Atom Enerjisi Ajansı’ ndan (IAEA) meydana getirilen 2006 tarihindeki bir tahmin, oldukca daha yüksek kanser öIümlerini hesaplamıştır.
IAEA, Avrupa’ya ve hatta ABD’ye ulaşan radyasyonun toplam dağılımına bakıldı ve Çernobil’ den gelen toplam ışınım dozunun ortalama 10 milyon rem bulunduğunu tahmin edildi, bu da kazada 4.000 kanser öIümüne yol açacaktı.’’ diye Muller makalesinde yazmıştır.
2. En büyük zarar haftalar içinde bitti
İlk patlama oldukca büyüktü, sadece radyasyondan en büyük zarar ilk birkaç hafta içinde oldu. Muller, radyasyonu, çekirdeğin patladığı benzer biçimde dışa doğru uçan, bombadan şarapnel benzer biçimde p∂rç∂Ianmış şekilde düşünebilirsiniz. Her çekirdek yalnız bir kez ışınım sebebiyle patlayabilir ve özgür bırakabilir. Muller, Çernobil patlamasından yalnızca 15 dakika sonrasında “radyoaktivitenin başlangıç değerinin dörtte birine düştüğünü; 1 gün sonrasında beşte birine; 3 ay sonrasında yüzde 1′ in altına düştüğünü” belirtti. “Fakat bugün bile bir miktar kaldı,” dedi. “Radyasyonun bir çok, kelimenin tam anlamıyla duman içinde terfi etti ve yalnızca yere yakın ışınım, popülasyonu etkiledi.”
3. Onlarca itfaiyeci öIdü
Çernobil patlaması yalnız oldukca fazla ışınım yaymıyor; ek olarak santralde bir yangın başlattı. Muller, alevleri durdurmak için içeri giren itfaiyecilerin yüksek düzeyde radyasyona maruz kaldıklarını ve düzinelerce itfaiyecinin ışınım zehirlenmesinden öIdüğünü yazdı. Bu itfaiyeciler her biri 1 katrilyondan fazla gama ışınına maruz kaldı. Fakat bu ne anlama geliyor?
Gama ışınları – nükleer silahlardan, kirli bombalardan ve reaktör patlamalarından salınan içe işleyici bir ışınım – son aşama enerjik bir röntgen gibidir. Muller, her 1 radyasyonda ortalama 10 trilyon gama ışını bulunduğunu yazdı.
Tüm vücut dozu 100 rem alan bir şahıs muhtemelen farketmeyecektir, zira sistemlerimiz bu hasarı büyük seviyede hasta etmeden onarabilir. 200 rem’ de, bir şahıs ışınım zehirlenmesi gelişebilir. Kemoterapi alan hastalar kimi zaman bu tür hastalıkları yaşarlar; bu da saç dökülmesi ve mide bulantısı ve halsiz hissetme benzer biçimde yan etkilere niçin olur. (Bu mide bulantısı, kısmen radyasyonun niçin olduğu hasarı düzeltmek için çalışan vücuttan meydana gelmektedir.) Muller, 300 rem ile vurulanların, derhal tedavi görmeden, kan alma benzer biçimde, iyi bir öIüm şansına haiz bulunduğunu yazdı.
4. Muhafaza binası yoktu
Çernobil’ in yerinde mühim bir güvenlik önlemi yoktu: bir muhafaza binası. Bir muhafaza yapısı, bir nükleer reaktörü çevreleyen gaz geçirmez bir kabuktur. ABD Nükleer Düzenleme Komisyonuna gore, çoğu zaman kubbe şeklinde olan ve çelik takviyeli betondan yapılmış bu kabuk, bir kaza esnasında atmosfere salınabilecek fisyon ürünlerini sınırlamak için tasarlanmıştır.
Çernobil’de bir bina inşası olsaydı, Muller’ın kitabına gore, “kaza neredeyse asla öIüme niçin olmayacaktı.”
5. Orada şimdi yırtıcı yaşam var
Çernobil bölgesi patlamanın arkasından boşaltıldı; insanoğlu oradan ayrıldıktan sonrasında yırtıcı yaşam başladı. Bölgede yaşayan geyik, karaca, kızıl geyik ve yaban domuzu sayıları yakındaki kirlenmemiş tabiat rezervlerindeki nüfus sayıları ile benzerlik gösteriyor. Araştırmacılar, kurtların bilhassa komşu yerlerdeki kurt popülasyonunun yedi katı büyüklüğünde bir popülasyona haiz bulunduğunu belirtti.
“Bu, radyasyonun yırtıcı yaşam için iyi olduğu anlamına gelmiyor, avlanma, çiftçilik ve ormancılık benzer biçimde insan yerleşiminin tesirleri oldukca daha fena,” diyor Jims, çalışmanın gözlem ekibi koordinatörü ve Portsmouth Üniversitesi Çevre Bilimleri Profesörü Birleşik Krallık’ ta bir açıklamada bulunmuş oldu. Bununla beraber, öteki bilim adamları Çernobil’ deki yırtıcı yaşam seviyelerinin, Avrupa’nın radyasyonun hala bölgeyi etkilediğini gösteren Avrupa’daki korunan bölgelerdekinden daha düşük olduğuna dikkat çektiler.
