Ek eylem “i-mek” fiilidir. Sözcük hususi durumunu yitirip ek durumuna geldiğinden bu şekilde adlandırılmıştır.
Ek Fiillerin (ek eylemlerin) görevleri nedir?
a. Rahat çekimli fiillere gelmiş olarak onları birleşik çekimli eylem yapar.
b. Ad asil sözcüklere gelmiş olarak onları yüklem yapar.
Şimdi bu görevleri inceleyelim.
a. Rahat çekimli fiillere gelmiş olarak onları birleşik çekimli fiiller yapar: Bir eylem iki tane kip eki almaz. Daha ilkin gördüğümüz benzer biçimde birleşik çekimli fiillerde ikinci kip eki fiile ek eylem (imek) yardımıyla gelir. Ondan sonra ek eylem çoğu zaman düşer. Altı çizili kelimeler ek eylem almıştır.
Örnek: Gözyaşı durmaz sel benzer biçimde akardı.
Yiğit nereden geliyordu?
b. Ad (İsim) asil sözcüklere gelmiş olarak onları yüklem yapar: Ad asil sözcükler eylem kip eklerini almaz. Ek eylem, eylem kip eklerini alıp ad asil sözcüklere eklendikten sonra onları yüklem yapar. Ek eylem çoğu zaman düşer.
Ek Eylem Cümleleri ve Örnekleri
Yol fazlaca emindir diye gafil olma,
Harami çoktur düşersin pusuya
b.1. Ek Fiilin Di’li Geçmiş Vakit Çekimi
Ad asil sözcüklere “ek eylem” ve “di’li geçmiş süre” kipi eki getirilerek yapılır.
Örnek: Yusuf Mısır’a sultandı.
b.2. Ek Fiilin Miş’li Geçmiş Vakit Çekimi
Ad asil sözcüklere “ek eylem” ve “miş’li geçmiş süre kipi eki getirilerek yapılır.
Örnek: Sabır gerçek ilaçmış.
b.3. Ek Fiilin Geniş Vakit Çekimi
Ad asil sözcüklere şahıs ekleri getirilerek yapılır.
Ek fiilin geniş süre çekiminde şahıs ekleri ek eylem görevi üstlenir.
Örnek: Bu tekkede bir acayip misafirim.
b.4. Ek Fiilin Koşul Çekimi
Ad asil sözcüklere “ek eylem” ve “dilek-koşul” kipi eki getirilerek yapılır. Ek fiilin koşul çekimi, diğeri çekimlerinde olduğu benzer biçimde eklendiği sözcüğü yüklem yapmaz, ona koşul anlamı katarak yükleme bağlar.
Örnek: Üzgünsem gönlüm dili konuşur.
Ek Fiilin Geniş Vakit Olumsuzu
Ek fiilin azca ilkin gördüğümüz isim asil yüklemlerin çekimlerine “değil” sözcüğü getirilerek yapılır.
Örnek: Sabrın her yerde iyiliktir işi. (pozitif)
Sabrın her yerde iyilik değildir işi (negatif)
Ek Fiiller Kontrol Sual Çözümleri
Sual 1
I. Dün geceki kazayı duyunca üzüntümden kahroldum.
II. Bu yaptıklarına bir türlü akıl sır erdiremezdim.
III. Her gece uyumadan ilkin kitap okumaktan zevk alıyormuş.
IV. Koridorun en sessiz odası şimdi kahkahalarla doluydu.
V. Eğer hakikaten bu düşüncedeyseniz bir şey demiyorum.
Yukarıda numaralanmış cümleler için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) I. cümlede ek eylem (cevher eylem) yoktur.
B) II. cümlenin yüklemi geniş dönemin hikayesi biçiminde çekimlenmiştir.
C) III. cümlenin yüklemi ek eylem almış birleşik yapıda bir eylemdir.
D) IV. cümlenin yükleminde ek eylem yoktur.
E) V. cümlede ek eylem vardır.
ÇÖZÜM: I. cümlede yüklemimiz fiil olduğundan ve tek bir kip eki olduğundan ek fiil yoktur.
II. cümlede “-mez” geniş zamanının olumsuzudur ve üstüne “-di” geçmiş süre eki gelmiş olarak öykü birleşik süre oluşturmuştur.
III. cümlede “zevk al-” anlamca kaynaşmış birleşik yapılı bir eylemdir. “-yor” ve “-du” biçiminde iki kip eki alarak da ek fiil aldığını görüyoruz.
IV. cümlede yüklem “dolu” adı olduğundan ek fiil almak zorundadır. Dolayısıyla cevap D’dir.
V. cümlede yüklem rahat zamanlı eylemdir, yüklemde ek fiil yok sadece yüklem haricinde “-se” koşul eki olduğundan ek fiil vardır.
Sual 2
(I) Kısa hikayeyi romandan değişik kılan şey yalnızca uzun ya da kısa olması değildir. (II) Kısa hikayedeki uzunluk / kısalıktan daha fazlaca, özlü bir anlatımın varlığıdır. (III) Kısa öykü, romandan daha mütevazı, daha temel, daha lirik, daha yoğunlaştırılmış bir edebiyat sanatıdır. (IV) Bu sebeple de öykü şiire, romana yakın olduğundan fazlaca daha yakındır aslına bakarsak. (V) Kısa öykü için bir olay, bir düşünce, bir an üstünde odaklanan, gereksiz sözcüklerden arındırılmış yazınsal bir tür diyebiliriz.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde ek fiil (cevher eylem) yoktur?
A) I. B) ll C) III. D) IV. E) V.
ÇÖZÜM: İlk dört cümlenin yüklemi ad asil bir sözcük olduğundan kesinlikle ek fiil almak zorundadır. Sadece V. cümlenin yüklemi rahat kipli olduğundan cevher eylem yoktur.
