İslam, tasavvuf, gelenek ve görenekleri temel alarak hemen her konuda ahlaki öğütlerin verildiği manzum (şiir) veya mensur (düz yazı) eserlere pend-name adı verilir.
Pend-name türünün şekillenip yaygınlık kazanmasında özellikle Feridüddin Attar‘ın “Pend-name” adlı eserinin önemli bir etkisi vardır.
- Sadi’nin “Bostan” ve “Gülistan” adlı eserleri;
- Genceli Nizami’nin “Mahzenü’l Esrar” adlı eseri;
- Emir Keykavus’un (oğlu Geylanşah için yazdığı) “Kabus-name”si
nasihat-name türünün gelişiminde önemli katkıları olmuştur. Örneğin, Kabus-name bir delikanlının hayata dair bilmesi gereken birçok konu ile ilgili öğütler içermektedir.
Hükümdarlara hikmet dersi vermek için yazılmış Beydaba’nın Kelile ve Dimne adlı hayvan hikâyeleri de nasihat-nameleri besleyen eserler arasındadır.
Nasihatnamelerde ayet, hadis iktibaslarına, atasözlerine, kıssa ve hikâyelere, yer verilebilir.
Atasözü ve kıssalardan yararlanma konusunda özellikle Güvahi’nin Pend-name adlı eseri önemli bir örnektir.
Pend-name türündeki eserlerle ilişkili diğer türler: Siyasetname, Mevize, Fütüvvet-name.
Mevize Nedir?
Vaaz konularının ayet, hadis ve menkıbelerle süslenerek sıralandığı vaaz ve öğüt kitaplarıdır.
Güvahi’nin Pend-name adlı eserinden alınan aşağıdaki bölümler, atasözlerinin ışığında sosyal bir konu (giyim kuşam) ile ilgili şairin ve toplumun görüşleri akatarılır:
El-Mevize
Libas ile yüce safdan inilmez
Deve çökdükdeyir bulur dinilmezTonandukda veli fikr it gerisin
Libasının özüne düşerisinBilen mikdarını haddinden aşmaz
Yolın tut olma gevdügi yaraşmazUtan kendüne böyle söz didürme
Görenlere kalaylı koz didürmeSakın andan ki halka buluşuban
Seni utanduralar gülişüben
Anadolu sahasındaki ilk pend-name örneği Yunus Emre’nin Risaletü’n Nushiyye adlı eseridir.
Çocuklara yönelik olarak yazılan pend-name örnekleri:
- Ahmed-i Dai ⇒ Vasiyyet-i Nuşirevan
- Nabi ⇒ Hayriyye (Hayri-name)
- Sünbülzade Vehbi ⇒ Lutfiyye
Türk edebiyatında pend-name türünün üç önemli ismi: Şem’i, Güvâhi, Edirneli Nazmi.
