Bombus arıları şu sıralar bilim toplumunda pek popüler. Geçtiğimiz ay bazı bombus arılarının bir hafta suyun altında kalabildiği ortaya çıkmıştı. Yeni araştırma ise bu tüylü arı cinsinin ekip emek harcaması ve iş birliğine dayalı sorun çözme mevzusunda şaşırtıcı bir kabiliyete haiz bulunduğunu gösteriyor.
Bir takım laboratuvar deneyinde şekerli bir ödülü almak için beraber eğitilen bombus arılarının işe koyulmadan ilkin dostlarını bekleme olasılığı, tek başına eğitilen arılara nazaran daha yüksek çıktı.
Bulgular, böceklerde şuur olasılığına dair farkındalığın arttığı bir dönemde ortaya çıktı ve bilhassa bombus arılarında insan benzeri kolektif zekâ gözlemlerinin peşinden geldi. Araştırma ek olarak karmaşık toplumsal davranışların zannedildiği şeklinde beyin ebatlarına bağlı olmadığına işaret ediyor.
Finlandiya’daki Oulu Üniversitesi’nden davranışsal ekolog Olli Loukola, “Çalışmanın bulguları böceklerle ilgili geleneksel düşünceye meydan okuyor. Ortak bir hedef doğrultusunda beraber emek verme becerisi bombus arılarının minyatür beyinlerinde bile mevcut” diyor.
İş birliği, başkalarının bilincinde olmayı ve beraber hareket etmeyi ifade eden bir toplumsal davranış biçimi. Hayvanlarda yaygın olarak görülmekle beraber bu davranışın arkasındaki bazı mekanizmalar belirsizliğini koruyor. Daha geniş ve karşılaştırmalı bir perspektif ise değişik türlerden veri gerektiriyor.
Araştırmanın ekibinin lideri Loukola ve meslektaşları bombus arılarının iş birliğinin bireysel bir eylemin yan çıktısı olup olmadığını idrak etmek için iki değişik yiyecek testindeki davranışlarını inceledi. Ekip, bombus arılarının iyi mi iş birliği yaptığını görmek için adeta yaratıcılığını konuşturdu ve iki zekice gözlem tasarladı.
- İki bombus arısından oluşan takımlar, şekerli ödül kazanmak için minik bir bloğu itmek suretiyle eğitildi. Bu eğitim bloğu aynı anda itmek icap ettiğini anlamaları içindi.
- Saydam bir tünelden oluşan bir başka düzenekte ise kapıyı açmak için aynı anda dokunmaları gerekiyordu.
Bombus arıları bu garip görevi öğrenmekle kalmadılar hem de araştırmacıları da hayrete düşürdüler. Bir ekipteki bombus arılarından biri geciktiğinde, partneri çoğu zaman göreve başlamadan ilkin onu bekledi. Arıların ekip arkadaşı ulaşınca itmeye başlama olasılığı daha yüksekti. Eylemlerini partnerlerinin hareketlerine nazaran ayarladılar. Bu durum, ortak bir hedefe ulaşmak için etken bir koordinasyon hâlinde olup olmadıkları sorusunu gündeme getiriyor.
Aşağı videoda da görebileceğiniz şeklinde tünel testinde bazı arılar ekip arkadaşı gecikince geri dönerek onu bekledi.
Loukola ve meslektaşları makalelerinde, “Bu sonuçlar bombus arılarının iş birlikçi davranışının yalnız bireysel çabaların bir yan ürünü olmadığını, toplumsal anlamda etkileşim içinde bulunduğunu gösteriyor” diyor.
Bilim adamları uzun bir süre süresince, ekip emek harcaması ve beraber iyi mi çalışılacağını idrak etmek şeklinde karmaşık toplumsal davranışların büyük bir beyin gerektirdiğine inandılar. Ve iş birliği denildiğinde akla ilk gelenler insanoğlu, yunuslar, fillerdi. Şempanzeler, yunuslar ve kurtlar da ortak bir hedef doğrultusunda beraber hareket ederken gözlendi.
Yeni çalışma ise küçücük beyne haiz bir canlının bile ortak bir hedef doğrultusunda başkalarıyla beraber çalışabileceğini gösteriyor. Bombus arıları şeklinde rahat görünen böceklerin ekip emek harcaması becerisine haiz olması, iş birliğinin kökenleri hakkında düşüncelerimizi değişime zorluyor.
Ayrıca, bombus arılarının bu iş birliği kapasitesini iyi mi geliştirmiş olabileceği de ayrı bir merak mevzusu. Şundan dolayı doğada yiyecek ararken çoğu zaman tek başına hareket etme eğiliminde.
Dr. Loukola, “Bu araştırma, hayvan davranışının ve evriminin daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunabilir. Ek olarak değişik hayvan türlerinde toplumsal zekâ ve iş birliğinin evrimi üstüne yeni araştırmalara da esin verebilir” diyor. Bombus arılarının dayanışmaları üstüne meydana getirilen emek verme salt bilimsel değerinin ötesinde teknoloji ve robotik alanlarında da mühim potansiyel uygulamaları bununla beraber getiriyor.
Science Alert ve earth.com haberlerinden derlendi.
