Myanmar’ın Mogok bölgesindeki bu kırmızımsı turuncu ufak kristal, mevzuya hakim olmayan kişiler için öteki pek oldukca taş şeklinde basit görünüyordu. Sadece bu, aslen dünyada bildiğimiz başka hiçbir şeye benzemeyen, Kyawthuite adındaki bir mineraldi. Bilim tarafınca “malum en ender” olarak tanımlanan bu mineralin şimdiye kadar yalnızca tek bir örneği ortaya çıkarıldı.
1,61 karat (0,3 gram) ağırlığındaki bu tek örnek, hem bilim adamlarının hem de koleksiyoncuların ilgisini fazlasıyla çekmiş durumda.
Yekpare bir mücevher
Kyawthuite kristali, ilk kez 2010 senesinde Myanmar’ın Mogok civarlarındaki Chaung Gyi Vadisi’nde safir avcıları tarafınca ortaya çıkarıldı. İlk etapta basit bir taş sanılan bu kristal, ondan sonra alanında meşhur tek tek mineralog olan Dr. Kyaw Thu tarafınca ‘eşi benzeri olmayan’ şeklinde yorumlandı. Meydana getirilen kapsamlı analizlerden sonrasında Internasyonal Mineraloji Birliği (IMA), 2015 yılı içinde kyawthuite’yi yeni bir mineral olarak tanıdı. Bugün bu türünün tek örneği, Los Angeles County Tabiat Zamanı Müzesi’nde bulunuyor.
Bi₃⁺Sb₅⁺O₄ kimyasal formülüne haiz olan kyawthuite, içinde tantal (siyah toz durumunda elde edilmiş ender bir kimyasal element) izleri içeren bir bizmut-antimon oksit. Bu elementler, tek başlarına aşırı ender olmasalar da bilim adamlarının hemen hemen yeni yeni anlamaya başladığı benzersiz koşullar altında oluştu. Mineralin yapısında, bizmut atomlarına bitişik olacak şekilde yer edinen dama tahtası benzeri antimon ve oksijen tabakalar yer ediniyor. Suyun sekiz katı yoğunluğunda olmasından dolayı ağırlığı, göründüğünden oldukca daha çok.
Kyawthuite’in oluşumunda, magma kristalleşmesinin son aşamalarında oluşan magmatik bir kayaç olan pegmatitin görevli olduğu düşünülüyor. Myanmar’ın Hint ve Asya tektonik plakalarının birbirleriyle çarpışmasıyla şekillenen jeolojik yapısı, bu tür ender görülen minerallerin oluşması için lüzumlu olan yoğun ısı ve tazyik için ideal bir ortam oluşturuyor. Paleosen-Eosen dönemindeki bu coşku verici jeolojik vakalar zinciri yalnızca kyawthuite’i yaratmakla kalmamış, bununla birlikte dünyanın en ender ikinci minerali olan painite’in koyu kırmızı kristalleri şeklinde oldukca sayıda kıymetli taşı da bölgeye kazandırmış. Painite, zirkonyum ile borun ender koşullarda eşleşmesiyle oluşan bir borat minerali.
Bilimsel merakın yanında etik kaygılar
Myanmar’ın varlıklı maden yatakları, perde arkasındaki üzücü vakaları da bununla beraber getiriyor. Bölgede on senelerdir devam eden siyasal istikrarsızlık, sıkı askeri denetim ve insan haklarının ihlal edilmesi, bölgedeki kıymetli taş ticaretine gölge düşürüyor. Bölgede madenciliğin güvensiz koşullar altında yapılmasının yanında zorla çalıştırma ve çocuk sömürüsü şeklinde vakalar, eleştirileri de bununla beraber getiriyor. Bu etik kaygılar sebebiyle bazı kişiler, Myanmar’dan elde edilmiş malzemeleri boykot etmeye başladı. Sonunda da ender minerallerinin incelenmesine ve ticarileştirilmesine bazı sınırlamalar getirildi.
Hareket halindeki jeolojinin çarpıcı örneklerinden birisi olan kyawthuite, gezegenin karmaşık jeolojik sürecine de göz kırpıyor. Mineralin bileşik kopyalarının aksine (aynı kimyasal yapıya haiz ve üretimi oldukca daha kolay) naturel kyawthuite kristali, içinde milyonlarca senelik jeolojik evrimi barındırıyor.
Kaynak: ZME Science / Yaratı Şahin tarafınca yerelleştirildi
