Bilim adamları 100 yaş üstü kişilerin yaşam seçimi tavsiyelerinin güvenilir olmadığını belirtiyor.
Bu kişilerin uzun yaşamları, sıhhatli alışkanlıklarından değil, “hayatta kalma önyargısı” yada genetik talih sebebiyle olabilir.
Averaj yaşam süresinin artması ise sıhhat hizmetlerindeki ilerlemeler ve hijyen benzer biçimde faktörlere bağlanıyor.
(Bu özet NotebookLM yardımı ile oluşturuldu) *
Dünyanın en yaşlı insanı Maria Branyas Morera‘nın 117 yaşlarında vefatı, birçok kişiyi böylesine uzun bir yaşamın sırrını düşünmeye sevk ediyor sadece bilim adamları, uzun soluklu yaşam mevzusunda 100 yaşını aşkın insanlardan tavsiye almanın o kadar da doğru olamayacağını söylüyor.
Branyas Morera, Guinness Dünya Rekorları internet sayfasında yazılanlara gore uzun ömrünün sırrını “tertipli ve rahat olmak, aile ve arkadaşlarla iyi ilişkiler, doğayla içiçe olmak, duygusal açıdan istikrar, devamlı bir kaygı ve pişmanlık duymamak, bol miktarda pozitiflik ve toksik insanlardan uzak durmak” olarak görüyordu.
Sadece Brighton Üniversitesi’nde biyogerontoloji profesörü olan Richard Faragher, bilim adamlarının hâlâ bazı insanların niçin 100 yaşın üstünde yaşadığını anlamaya çalıştıklarını belirtti.
Faragher, bu mevzuda birbirinden bağımsız olmayan iki ana kuram bulunduğunu söylemiş oldu.
İlk teoriye bazı kişiler yalnız talihli. Başka bir deyişle, bir yüzyıl ve üstü yaşa haiz insanların belirli alışkanlıklara haiz olması, bu alışkanlıklarının onlara uzun yaşam sağlamış olduğu anlamına gelmiyor. Bu durum, bilim dünyasında “hayatta kalma önyargısı” olarak malum bir mantık hatası olarak geçiyor.
Faragher, bu durumu şöyleki açıklıyor: “Günde 60 sigara içerek hayatta kalmış olmanız, günde 60 sigara içmenin sizin için iyi olduğu anlamına gelmez.“
İkinci kuram ise 100 yaşını geçkin insanların kendilerini daha uzun yaşamaya hazırlayan belirli genetik özelliklere haiz bulunduğunu öne sürüyor; kısaca genetik yapıları onları daha dayanıklı kılıyor.
Faragher, her iki teorinin de aynı sonuca vardığını belirterek şunu söylüyor:
Asla 100 yaşını geçmiş bir insandan sıhhat ve yaşam seçimi üstüne tavsiyeler almayın.
Faragher, 100 yaşını geçkin insanların çoğunun -genelleme yaparak- fazla egzersiz yapmadığını ve çoğu zaman sağlıksız beslendiklerini, hatta bazılarının sigara bile içtiğini belirtiyor.
“Bu durum, sıhhatli yaşam süresinin iyi mi uzatılacağına dair elimizdeki birçok bilimsel kanıtla çelişiyor” diyen Faragher, meydana getirilen bir araştırmanın sigara içmemek, egzersiz yapmak, ölçülü düzeyde alkol tüketmek ve günde beş porsiyon meyve-sebze yemenin ömrü 14 yıla kadar uzatabileceğini gösterdiğini belirtiyor.
Faragher, “100 yaşını geçkin insanların sağlıksız alışkanlıklara karşın uzun yaşamaları ya talihli olduklarını ya da genetik olarak oldukca iyi donanımlı olduklarını gösteriyor” diyor.
Uzun soluklu yaşamında şansın rol oynadığını kabul eden Branyas Morera’nın kızı Rosa Moret ise bunu genetiğe bağlıyordu. Moret, 2023’te Katalan televizyonuna verdiği bir röportajda, “Asla hastaneye gitmedi, asla kemiği kırılmadı, oldukça iyi, asla ağrısı yok” demişti.
Faragher, 100 yaşını geçkin insanların niçin daha uzun yaşadığına dair öne sürülen birçok olasılığın aslına bakarsak “ters nedensellik” örnekleri olabileceğini söylüyor. Buna örnek olarak pozitif yönde bir zihinsel tutumun uzun yaşamaya destek olabileceği fikrinin, insanların sıhhatli oldukları için daha iyimser olmalarından kaynaklanabileceğini gösteriyor. Daha spesifik bir örnek veren Faragher, ters nedenselliğin hepimiz tarafınca anlaşılması için şu suali soruyor:
Dişiniz ağrıyorken son olarak ne vakit hakkaten pozitif yönde bir zihinsel tutum sergilediniz?
Faragher, 100 ve üstü yaşa haiz olan insanların incelenmesi esnasında çoğunlukla yaşamaya destek olabilecek faktörlere odaklanıldığını, buna karşılık mesele teşkil edebilecek faktörlerin göz ardı edildiğini belirtiyor.
University College London’da genetik uzmanı olan Prof. David Gems, bayanların erkeklerden daha yavaş yaşlanması sebebiyle cinsiyetin uzun ömürlülükte mühim bir unsur olmasına karşın, şansın da mühim bir rol oynadığına katılıyor ve yaşlanma hızındaki naturel varyasyonu örnek gösteriyor.
“Yalnız birkaç hafta yaşayan nematod solucanları (Nematoda filumuna ilişik herhangi bir solucan. Nematodlar yeryüzünde en oldukca bulunan hayvanlar içinde. Hayvanlarda ve bitkilerde parazit olarak yada toprakta, tatlı suda, deniz ortamlarında, hatta sirke, bira maltı ve yer kabuğunun derinliklerindeki su dolu çatlaklar benzer biçimde olağandışı yerlerde özgür yaşayan formlar olarak görülür) üstünde çalışıyorum” diyen Gems, sözlerine şöyleki devam ediyor, “Solucanlar genetik olarak aynı koşullarda tutuluyor, sadece ilk solucanlar ortalama 10 günde, sonuncular ise ortalama 30 günde yaşlılıktan ölüyor.“
Bireysel düzeyde talih faktörü, bazı insanların niçin 100 yaşın üstünde yaşadığının açıklanmasına destek olabilirken, uzmanlar nüfus düzeyinde averaj yaşam süresini hangi faktörlerin artırdığının bilindiğine vurgu yapıyor. Bu faktörler içinde sıhhat ve hijyen alanındaki gelişmeler de içeriyor.
İlginizi çekebilir: Bilim diyor, biz değil: Daha uzun bir yaşam için 5 ipucu!
Internasyonal Uzun Ömürlülük Merkezi İcra Kurulu Başkanı David Sinclair, “Ortalama 100 yıl ilkin çocuk ölümlerini azaltmaya yönelik atılan adımların etkisiyle averaj yaşam süresinde büyük ilerlemeler kaydettik” diyor. Bu aşama kaydetmelerin bir çok, aşıların ve temiz suyun yaygınlaşmasına bağlıydı.
Sinclair, “Son 20 yılda yaşadığımız ve önümüzdeki 20 yılda göreceğimiz şey, yaşlılık açısından benzer bir odak noktası” diyerek grip ve zona aşılarındaki gelişmeler, statinler (kandaki kolesterol ve trigliserid adlı yağların -lipidler- seviyesini azaltmak için kullanılan ilaçlar) ve yaşlılar içinde yaşam süresini artıracak öteki ilaçların bu sürecin parçası olacağına dikkat çekiyor.
Sadece Sinclair, hükümetlerin insanların daha sıhhatli ve uzun yaşamasına destek olacak seçimler yapmalarını desteklemesi icap ettiğinin altını çizerek birçok insanoğlunun egzersiz, sıhhatli beslenme yada temiz bir yaşam mevzusunda zorluklar yaşamış olduğu ortamlarda bulunduğunu söylüyor.
Yüz yaşını aşan bireylerin yaşamlarının daima mutlu olmadığına dikkat çeken Sinclair, bu insanlarla ilgili meydana getirilen haberlerde genel anlamda pozitif yönde bir tablo çizildiğine, sadece uzun seneler yalnızlık benzer biçimde zorluklarla da karşılaşabileceklerini altını çizdi. Sinclair, “Gerçek daima görünmüş olduğu kadar pozitif yönde değildir” diyerek sözlerini tamamladı.
NotebookLM nedir?
* NotebookLM hakkında ayrıntılı bilgiye, bu makaleden ulaşabilirsiniz.
Kaynak: TheGuardian / Yapıt Şahin tarafınca Türkçeleştirildi
