Airfryer şu anda dünyanın en popüler mutfak aleti. Pek çoğumuz onu pandemi esnasında keşfettik. Karantina günlerinde yağsız kızartma yapabileceğimizi iddia eden yiyecek videoları adeta üzerimize yağdı. Nereye baksak karşımıza çıkan bu mükemmel ürün yeni ortaya çıkmış şeklinde görünüyordu. Peki hakkaten de öyleki miydi?
Aslına bakarsanız airfry’ın yeni bir pişirme tekniği olduğu fikri bir efsaneden ibaret. Gerçekte ise hava üfleyen bir fan sistemine haiz ufak bir konveksiyonlu fırın. Guelph Üniversitesi’nde besin teknolojisi üstüne çalışan bir mühendislik profesörü olan Kevin Keener, “Airfryer’ın konveksiyonlu fırının minyatür bir versiyonu bulunduğunu söyleyebilirim, burada hava hareketi elde eden sistem birazcık daha özelleştirilmiş. Konveksiyonlu bir fırına kıyasla bir airfryer’da ortalama beş kat daha süratli hava dolaşımı söz mevzusu” diyor.
Airfryer’ınızın içinde, kızgın metal bir bobinin üstünde dönen büyükçe bir fan, havayı makinenin içine doğru üflüyor. Yiyecek sepetinin altındaki hususi kanallar sıcak havayı yemeğinize yönlendiriyor ve onu merkeze alan sıcak bir rüzgar tüneli oluşturuyor. Evet, bu mükemmel bir tasarım! Fakat yeni bir şey değil…
Pek oldukca kullanıcı airfryer’da yiyeceklerinin altına pişirme kağıdı yerleştiriyor. Bu grup için bu ürün aslına bakarsak tamamen bir fırın. Direkt yiyeceğe giden hava akımının yolunu keserek cihazın olağanüstü hususi durumunu ortadan kaldırmış oluyorsunuz. Geri kalanlar için ise airfryer gene bir tek bir fırın sadece daha çok hava akımı gerçekleşiyor.
Keener, “Yağ havadan oldukca daha yüksek bir ısı iletimine haizdir. Airfryer yağın kızartma kapasitesine haiz değildir. Yiyecekleri sıcak yağa koyduğunuzda ısıtma oranınız sıcak havadan oldukca oldukca daha yüksek” diyor.
Tezgahın üstünde duran bu ufak ve ‘havalı’ fırın endüstrisi dünya genelinde 760 milyar dolar civarında bir değere ulaşmış durumda. Ve mikrodalgadan bu yana en popüler mutfak aleti hâline geldi. Fakat acaba çoğumuz bir yalana mı inandırıldık?
Burada bir ayraç açalım: Fırınlar bağlamında, ‘konveksiyon’terimi yaygın olarak “fan destekli” anlamında kullanılıyor fakat bu kim bilir fan destekli fırınları geleneksel fırınlardan ayırmanın en kati yolu değil. Zira her iki fırın türü de konvektif ısı transferini (doğrusu sıcak havanın hareketini) kullanarak yiyecek pişiriyor. Konvansiyonel fırınlar sıcak havayı naturel aktarımla, fan destekli fırınlar ise (mesela fan şeklinde) güçlendirilmiş aktarımla sirküle ediyor, dolayısıyla bilimsel olarak ‘konveksiyon’ terimi hem konvansiyonel (naturel aktarımlı) fırınlar hem de fan destekli (güçlendirilmiş aktarımlı) fırınlar için geçerli.
Bir efsanenin doğuşu
Fred Van der Weij adlı Hollandalı bir icat eden 2005 senesinde çağıl airfryer’ı yarattı. Bildiğimiz yağlı fritöz olmadan gevrek ev yapımı patates kızartması yapmanın bir yolunu arıyordu. Phillips onun prototipini satın aldı ve ilk modelini 2010 senesinde piyasaya sürdü. Çıtır çıtır kızartma kabiliyetleri sebebiyle ‘hava fritözü’ olarak adlandırıldı fakat aslına bakarsak bir ‘hava fırınına’ oldukca daha yakındı.
Birçok yeni ürün efsanesinde olduğu şeklinde isim önemli. ‘Airfryer’ adı bunun yeni bir şey bulunduğunu düşünmemize yol açıyor. Bir Airfryer satın almanın arkasındaki mantık ise şu: Derin yağda kızartma işleminden kaçınıyorsanız bu ürün size bir sonraki en iyi şeyi sunuyor. Bu her şeyden ilkin dahiyane bir pazarlama stratejisi fakat bununla beraber yanıltıcı.
1945 senesinde William Maxson adlı bir icat eden ‘Whirlwind’ adında olan fırın modelini yarattı. Bu fırın yaygın olarak airfryer’ın atası olarak kabul ediliyor. İlk olarak orduya satılan bu fırın, dondurulmuş gıdalara sıcak hava üflemek için yüksek hızda fanlar kullanıyor; böylece pişirme sürelerini ve bir yemeği ısıtmak için ihtiyaç duyulan enerji ihtiyacını azaltıyordu.
Fakat devrin sınırı olan teknolojisi sebebiyle bir tek 93 dereceye çıkabiliyordu. Bu aygıt geniş bir tüketici kitlesinin ilgisini çekmeyi başaramadı ve fanlar geleneksel fırınlarda kullanılan bir özellik hâline geldi. 1947’de vefat eden Maxson ürününü tüketici pazarına ulaştıramadı. Sınırı olan teknolojisi bir yana doğrusu adı de kulağa ‘airfryer’ kadar hoş gelmiyordu.
Peki niçin bu kadar yaygın?
Tamamımız bu hikâyeye ikna olduk. Zira Airfryer’ları kullanışlı bir mutfak aracı hâline getiren çeşitli faydalar söz mevzusu. Bir kere daha süratli ısınıyor, ufak porsiyonlar için mükemmel ve genel olarak yiyecek pişirmeye yeni başlayanlar için düzgüsel bir fırından daha azca göz korkutuyor. Yüksek süratli hava akışı da konveksiyonlu fırınlara kıyasla daha iyi çıtırlık sağlıyor. Doğrusu tamamen yeni bir pişirme tekniği olmasa da kullanışlı olduğu kati.
Üstelik airfryer lobisi de son aşama güçIü. Tamamen bu ürüne yönelik tanım kitapları ve bloglar var. Örneğin bu kültür mikrodalga fırın ve ekmek kızartma makinesi şeklinde öteki mutfak aletleri için mevcut değil fakat iyi mi olduysa airfryer hepimizin ruhunu yakalamış durumda.
Büyük olasılıkla airfryer’larla ilgili iletiler de insanların oldukca ilgisini çekiyor. Evet, çoğumuz kızarmış yiyecekleri seviyoruz fakat evde yağda kızartma yapmak oldukça zor ve zahmetli. Derin yağda kızartılmış yiyeceklerin olabilecek en sağlıksız şeylerden biri olduğundan bahsetmiyoruz bile. Fırında pişirilen yiyecekler oldukca daha sıhhatli ek olarak yapımı daha kolay. Ve bizlere başka bir şeymiş şeklinde satılsa da hava ile kızartma aslına bakarsak fırında pişirmeden başka bir şey değil.
Burada size airfryer kötüleyecek yada satın almamanızı söylecek hâlimiz yok. Hatta şurada bazı airfryer tavsiyelerimiz olacaktı. Sadece bu teknoloji hakkında yanlış malum şeyler derhal her yerde karşımıza çıkıyor. Pandemi esnasında hepimiz airfryer’lara adeta tutundu ve bu bir trendden daha fazlası şeklinde görünüyor. Yalnız onun tipik bir fırından aman aman bir farkı olmadığını bilmenizi istedik.
Bizi X/Twitter’dan takip etmeyi ihmal etmeyin.
Gizmodo makalesinden Türkçeleştirildi.