Amerikalıların üçte biri, tertipli olarak multivitamin kullanıyor. Birçokları bu takviyeyi, sağlıklarına büyük bir katkıda bulunacağını düşünerek satın alıyor. O şekilde ki kullanma sebepleri içinde uzun ömürlü olmak, kanser riskini azaltmak ve kalp/dolaşım sistemi rahatsızlıklarını azaltmak yer ediniyor. Sıhhatli olanlarsa erişemedikleri vitaminleri alabilmek için multivitaminleri tercih ediyor.
Sadece her ne kadar multivitaminlerle ilgili olarak sıhhatli yetişkinler için ümit vaat eden veriler bulunsa da, bu takviye aslen tam da “her problemi çözecek” bir vasıta değil.
Multivitaminlerin mühim sıhhat sonuçlarına yol açıp açmadığını inceleyen üç ana araştırma yapılmış oldu. Bunlar hem hususi hem de kamu sektöründen destek alan, hatta aralarında bu tür takviyeler üreten firmaların da yaptırdığı araştırmalar:
- 35-60 yaş arasındaki 13 bin erişkin içinde meydana getirilen bir araştırmada, 7.5 yıl süresince günlük takviye kullanan erkeklerde kanser ve ölüm oranında azalma görüldü, sadece hanımlarda bu şekilde bir azalma görülmedi
- Bir öteki araştırma 50 ve üstü yaşlarındaki 14 bin Amerikalı adam doktorun, averajda 11 yıl multivitamin kullanımında, kanser oranlarında %8 düşüş görülmüş, sadece ölüm oranlarında herhangi bir değişim görülmemiş
- COSMOS adında olan bir öteki araştırmada, 3.5 yıl süresince 21 bin erişkin üstünde multivitamin kullanımı gözlenmiş, sadece kanser, dolaşım sistemi hastalıkları ve ölüm riski mevzusunda hanım ya da erkeklerde herhangi bir fark görülmemiş.
Günlük olarak multivitamin kullanmak, genel olarak güvenli olarak görülüyor. Sadece sıhhatli yetişkinler için kafi seviyede kanıt bulunmadığı için Amerikan Önleyici Hizmetler Vazife Gücü bu kullanımı önermiyor.
Bunun yerine sıhhatli bir rejime haiz olmak, koroner kalp hastalıklarından kanser riskini azaltmaya kadar sıhhat anlamında oldukça daha yararlı. Dengesiz beslenip bunu içtiğiniz bir hapla kompanse etmeye çalışmak ne yazık ki işe yaramayacaktır.
Peki ya sıhhatli beslenmek mi yoksa vitamin almak mı?
Birçokları, rejimlerindeki boşlukları çeşitli takviyelerle kapatmaya çalışıyor. Mesela magnezyum anlamında zayıf bir rejimi olanlar, magneyzum haplarıyla bu açıklarını kapamaya çalışıyorlar.
Sadece araştırmalar, magnezyumdan varlıklı bir rejimle magnezyum takviyesi almanın aynı etkiyi yaratmadığını gösteriyor. Bunun sebebi de dengeli bir beslenmeye birlikte rol alan maddelerin, orijinal formlarından çıkarılıp dönüştürülmesi olarak görülüyor.
Multivitaminler bilişsel olarak destek mı?
COSMOS veri tabanından elde edilmiş ve 2023 senesinde gösterilen büyük bir çalışmada, bir yıl süresince multivitamin alan kişilerin anlık kelime anımsama testinde daha iyi performans gösterdikleri belirlendi. Bu testte, katılımcılar 20 benzersiz ve birbiriyle ilgisiz kelimeyi arka arkaya birkaç kez okuduktan sonrasında, ilk listeden mümkün olduğunca oldukça sayıda kelimeyi hatırlamaları istenmeden ilkin, dikkat dağıtıcı olarak 20 kelimelik yeni bir sıralama okumaları söylendi. Testte multivitamin takviyesinin, yaşa bağlı bellek değişikliklerini ortalama 3,1 yıl kadar bir iyileştirme tesiri olduğu sonucuna vardı.
Veriler cesaret verici görünüyor. Etkinin kapsamı hakkında daha çok data alabilmek ve doğru popülasyonu hedeflemek için daha oldukça araştırmanın yapılması gerekiyor. Mesela bu tür bir araştırmada, multivitaminlerin en oldukça yarar sağlamış olduğu kişiler, kardiyovasküler hastalıklara haiz olanlar benzer biçimde görünüyor. Bunun sebebi net değil, sadece bu hastalar, kim bilir kullandıkları ilaçlar sebebiyle mikro gıda eksiklikleri yaşıyor olabilirler.
Gene de demans benzer biçimde oldukça alışılmadık bir hastalığı hedef alan emekler, reçetesiz satılan bu tür takviyelerin herhangi bir katkıda bulunduğunu göstermiyor. 2023 senesinde meydana getirilen çalışmada, multivitaminlerin iş yapma ve yeni bir nesneyi tanıma benzer biçimde bilişsel testlerde herhangi bir tesiri olmadığı da ortaya çıkıyor.
Kimler multivitamin kullanmalı?
Multivitaminlerin mühim olduğu birkaç senaryo da yok değil:
Kendim için en iyi multivitamini iyi mi seçebilirim?
Multivitaminler vatanımızda Ziraat ve Orman Bakanlığı tarafınca onaylanıyorlar. Bu yüzden de her bir markanın formül ve içerikleri içinde çeşitli farklılıklar olabiliyor.
Çoğu zaman bu tür takviyeler, mühim mineral ve vitaminlerin günlük alınması ihtiyaç duyulan değerin belli bir yüzdesini barındırıyorlar. Bazı markalarda mesela C vitamininin günlük alınması ihtiyaç duyulan değerin %70’i bulunuyorken, diğerlerinde ise bu oran %200 olabiliyor.
Peki ya sağlıklıysanız hakkaten günlük almanız gerekenin iki katı kadar C vitaminine ihtiyacınız var mı? Bu mevzuya spesifik cevaplar veren bazı klinik deneyler mevcut.
Sadece genel olarak, cinsiyetinizi ve yaş grubunuzu hedefleyen bir vitamin seçmek en mantıklısı. Mesela genç hanımefendileri hedefleyen multivitaminler daha yüksek oranda folik asit (hamilelik durumunda) ve tane döneminden meydana gelen kayıplar sebebiyle çoğu zaman düşük olan demir içerme eğiliminde oluyor.
Yukarıda bahsettiğimiz COSMOS çalışmasına katılanlar, çoğu zaman yaşlı fertleri hedefleyen multivitaminlerde bulunan yüksek D vitamini ve B12 vitamini değerleri içeren Centrum Silver günlük multivitamin aldılar.
Birden fazla takviye alan biriyseniz, etiketleri dikkatlice okuyun; herhangi bir besinde olduğu benzer biçimde, multivitaminlerde de aşırıya kaçmamak gerekiyor.
Örnek olarak sigara içen kişilerin günde 20 mg’dan fazla beta karoten içeren multivitaminleri kullanımı tehlikeli. Bundan dolayı bazı çalışmalarda yüksek beta karoten tüketen sigara kullanıcılarında akciğer kanseri riskinin arttığı görülüyor.
Bilmeniz gerekenler
Vücudumuz için tükettiklerimiz bir kar-zarar hesaplaması içeriyor. Birçok insan multivitamin almanın asla almamaktan daha iyi bulunduğunu ve risklerin son aşama düşük bulunduğunu düşünüyor. Her ne kadar bu mantığın “düşük risk” kısmının mantıklı bulunduğunu söylesek de, daha büyük resme bakıldığında ziyanı aslolan veren multivitamin değil, bunun yerine dikkate almadığımız mevzularda bulunduğunu da unutmamak gerek. Eğer sıhhatli biriyseniz, multivitamin almayı düşünmek yerine beslenmenizi daha dengeli hale getirmeye odaklanmak oldukça daha mantıklı olacaktır.
The Washington Post‘ta Dr. Trisha Pasricha tarafınca hazırlanan makaleyi Özgür Yıldız Türkçeleştirdi.