Dünyaca meşhur oyuncu Ingrid Bergman’ın öpüşmeyi, “Kelimeler gereksizleştiğinde, tabiat ananın konuşmayı durdurmak için tasarladığı hoş bir oyun” olarak tanımladığı söylenir.
Sanatta öpüşmeye yüklenen anlamlar hep fazlaca duygusal. Fakat insanlığın en ilkel dürtülerinden öpüşmek, yüzyıllardır bilim adamlarının merakını tetikliyor. Araştırmacılar tarafınca ileri sürülen yeni bir kuram ise romantizmden fazlaca uzak; hatta bu bilgiden sonrasında artık sevdiğinizden bir buse almadan ilkin iki kere düşünebilirsiniz.
İngiltere’deki Warwick Üniversitesi’nde evrimsel psikoloji alanında emek harcamalar yürüten Adriano Lameira, öpüşmenin köklerinin milyonlarca yıl önceki tüylü atalarımıza dayandığını dile getiriyor.
Adriano Lameira, bir zamanlar öpüşmeye benzeyen eylemin tüylerdeki keneleri ve bitleri temizlemek için zekice bir yöntem bulunduğunu ileri sürüyor. Lameira nazaran, öpüşme birkaç milyon yıl ilkin cinsel çağrışımlar kazanmaya başladı ve çiftleşme öncesinde meydana gelen bir eyleme dönüştü.
Öteki teoriler ise, bakteri aktarımı yöntemiyle bağışıklığımızı güçlendirmekten, toplumsal araştırma amaçlı bir tür koklamaya kadar geniş bir yelpazeye yayılmış durumda. “Bakımın son dokunuşu (the groomer’s final kiss)” adı verilen bu sav ise, insan öpüşmesine yeni bir evrimsel köken sunuyor. Adriano Lameira, Evolutionary Anthropology’de piyasaya çıkan çalışmasında, öpüşmenin evrimsel geçmişimizden miras bir başka kalıntı bulunduğunu belirtiyor.
Milyonlarca yıl ilkin, öne doğru uzatılan dudaklarla hafifçe emme eylemi, parazitleri, ölü deriyi ve kırıntıları temizlemenin en temel yoluydu. Lameira, “Tüylü atalarımız arasındaki bu benzeri olmayan fiil, tüm vücuda uygulanırdı ve dudak dudağa bağ ile sona ererdi” demekte.
Atalarımız fazlaca kademeli şekilde evrimleşti ve giderek tüyleri azaldı. Böylece bu “tımar/bakım” seansları da kısaldı fakat daima dudak dudağa sonlanmış oldu. En sonunda bakım seansları tamamen bitti fakat sondaki dudak bağları evresi kaldı ve öpüşme olarak bildiğimiz fiil olarak bugüne dek geldi.
Lameira, çalışmasında şu ifadeler yer veriyor:
“İnsanların tüylerinin azalmasıyla ‘tımarın’ hijyenik kısmı da ortadan kalktı. Sadece daha kısa uygulamalar son bir ‘öpüşme’ aşaması olarak varlığını korudu. Sonunda törensel bir davranışın, toplumsal ve aileyle ilgili bağları göstermek ve güçlendirmek için kullanılan bir kalıntısı olarak kaldı.”
Adriano Lameira, atalarımızın bu tekniği ortalama 7 milyon yıl ilkin, ağaçtan yere indiklerinde geliştirdiğini tahmin ediyor. Bilim insanına nazaran, yerdeki parazit yükünün getirmiş olduğu hijyen ihtiyacı, “tımarın” önemini arttırdı. Atalarımız sonrasında, kısaca 2 ila 4 milyon yıl ilkin de tüylerini kaybederek bir tek “öpüşmeye” başladı.
Öpüşmeyle ilgili en eski yazılı kaynak ise M.Ö. 2500’lü yıllarda Mezopotamya’da yazılmış.
Lameira’ya nazaran, yanağa küçük bir öpücükten, dini ritüellerde de görülen el ve alın öpmeye kadar bugün mevcut öpme şekillerinin neredeyse tamamı bit temizleme tekniğinden evrimleşti. Dudağa konulmuş olan öpücük de içinde duygusal ilişki bulunan kişilerin birbirine duyduğu cinsel isteği tasvir ediyor. Romalılar bu öpücüğe ayrı bir isim vermiş ve ona “savium” demişlerdi.
Öteki taraftan, Lameira, öpüşmenin iyi mi cinsel bir anlam kazandığının ise “daha fazlaca spekülasyona açık” bulunduğunu da sözlerine ekliyor. Öpme arzusu ile cinsellik arasındaki yakın birlikteliğin açıklanması için araştırmaların ilerletilmesi gerekmekte. Lameira’ya nazaran, cinsel amaçlı öpüşmek fazlaca daha genel bir davranışın hususi hali:
“Öpme sevgi göstermenin genel bir yolu olarak kullanıldığında, öpüşme de dudak dudağa gerçekleşen bir harekete dönüşebildi.”
Hayvanlar aleminde insanoğlu benzer biçimde öpüşüp, onu bir cinsellik sembolü olarak kullanan başka bir canlı yok. Lameira, öpüşmenin süre içinde itimat ve yakın birlikteliğin açık bir işaretine dönüştüğünün altını çiziyor ve ekliyor:
“İnsanlardaki naturel sinyallerin fazlaca azı, öpüşmedeki sembolü ve toplumsal yaptırımları taşıyor. Kanıtlar, öpüşmenin insanlarda türetilmiş bir yakınlık işareti olmadığını destekliyor. Üstelik, primat bakımının hayatta kalmış ve köklerindeki bağlamını, biçimini ve işlevini koruyarak gelmiş bir biçimini temsil ediyor.”
Daily Mail ve The Times’ın haberini Sıdal Utkucu Türkçeleştirdi