Proceedings of the National Academy of Sciences dergisinde gösterilen yakın tarihindeki bir çalışmada araştırmacılar, uyku esnasında daha taze ve pozitif anıları tekrardan etkinleştirerek negatif anıların hatırlanmasını zayıflatmanın yolunu detaylı şekilde deklare etti. “Targeted memory reactivation” olarak malum teknik, yalnızca zihindeki negatif anıların yoğunluğunu azaltmakla kalmıyor, bununla beraber pozitif anıların istemsiz hatırlanmasına da yarıyor.
Söz mevzusu süreç, iştirakçilerin uykudan sonrasında pozitif duygusal yargılara haiz olma ihtimalini de artırmakta. Bulgular, uyku esnasında hafıza manipülasyonunun travma ve duygusal sorun için yenilikçi tedavilerin önünü açabileceğini gösteriyor.
Negatif anılar, bilhassa istemsizce ortaya çıkanlar, günlük yaşamı ve bilişsel işleyişi bozarak ruh sağlığını mühim seviyede bozabilir. Bu anıları yönetmeye yönelik, terapi ve ilaç benzer biçimde geleneksel yöntemler, çoğu zaman çaba gerektiren duygusal katılımlar gerektirir ve bu devamlı, duygusal yükü hafifletmede başarıya ulaşmış olmayabilir. Uyku, anıları işlemede eleştiri bir rol oynar ve anıların iyi mi depolanıp geri çağrıldığını değiştirebilmek için de benzersiz bir yol sunar. Pozitif yönde anıları etkinleştirmenin duygusal refahı artırabileceğini gösteren önceki araştırmalardan esin alan araştırmacılar, pozitif anıların uyku esnasında eski, negatif anılara “müdahale etmek” için kullanılıp kullanılamayacağını keşfetmeyi amaçlıyor.
Çalışmaya çoğunlukla üniversite çağındaki yetişkinlerden oluşan 37 katılımcı dahil oldu. Katılımcılar, rastgele konuşulan kelimelerle üzücü yada zorlayıcı görüntüler benzer biçimde duygusal olarak negatif imgeler içinde ilişki kurarak işe başladı. Bu ilişki kurma süreci, akşam gerçekleşen öğrenme seansı esnasında kuruldu ve arkasından katılımcılar, anıları pekiştirmek için bir gece uyudu.
REM uykusu dışındayken…
İkinci akşam, katılımcılar daha ilkin kullanılan kelimelerin bir alt kümesi ile duygusal olarak pozitif imgeler içinde yeni ilişkiler oluşturmayı öğrendi ve bu sayede “hafızaya müdahaleyi hedefleyen” pozitif anılar yarattı. Orijinal kelime-görüntü çiftlerinin yarısı denetim grubu için değişmeden kaldı. Bu seanstan sonrasında katılımcılar araştırmacıların tekniğini kullandıkları bir gece uykusuna yattı. Bu teknikte katılımcılara REM uykusu dışındayken hem pozitif hem de negatif anılarla bağlantılı sesli ipuçları dinletiliyordu.
Araştırmacılar, beyindeki elektrik sinyallerini izleyen elektroensefalografi kullanarak iştirakçilerin beyin aktivitelerini takip etti. Bu, iştirakçilerin hafızanın tekrardan etkinleştirilmesi için doğru uyku evresinde kalmasını sağlıyordu. İşitsel ipuçları, katılımcıları uyandırmadan anıların hatırlanmasını gizlice tetiklemek niyetiyle düşük ses seviyelerinde sunuldu.
Ertesi sabah, katılımcılar negatif ve pozitif anıları ne kadar iyi hatırladıklarını değerlendirmek için kendilerine sunulan görevleri tamamladı. Ek olarak, duygusal tepkilerinin iyi mi değiştiğini belirlemek için söz mevzusu sözler ve görseller için duygusal puanlamalar yaptılar. Benzer testler, etkilerin kalıcılığını değerlendirmek için beş gün sonrasında tekrarlandı.
Araştırmacılar, uyku esnasında “pozitif anıların tekrardan etkinleştirilmesi yardımıyla” iştirakçilerin ilişkili negatif anıları anımsama yeteneklerinin zayıfladığını keşfetti. Bu tesir, hem negatif hem de pozitif ilişkilendirmelerin yaratıldığı “müdahale grubundaki” anılara özgüydü. Öncesinde pozitif ilişkilendirmelerin olmadığı denetim grubunda ise anılar, tekrardan etkinleştirme sürecinden etkilenmedi.
Bahse mevzu teknikle bununla beraber negatif anıların hatırlanması esnasında pozitif anıların istemsiz müdahale sıklığı da arttı. Mesela, katılımcılar hem pozitif hem de negatif anılarla ilişkilendirilen kelimelerle yönlendirildiğinde daha çok kendiliğinden pozitif imgeler düşünüyordu.
Tüm bunlara ek olarak iştirakçilerin kelimelerin duygusal kıymeti hakkında süratli yargılar gerektiren görevlerdeki yanıtları daha pozitif hale geldi ve bu da tekrardan etkinleştirme sürecinin yalnızca bellek hatırlamayı değil bununla beraber duygusal algıyı da etkilediğini gösteriyor.
Pozitif yönde anılar için daha belirgin…
Uyku sırasındaki beyin aktiviteleri mevzuya ilişkin daha da fazla içgörü sunuyordu. Araştırmacılar bellek ipuçlarının katılımcılara sunulmuş olduğu süreçte duygusal bellek işlemeyle ilişkili bir beyin dalgası türü olan teta bandı aktivitesinde artış gözlemledi. Bu aktivite bilhassa pozitif anılar için belirgindi ve tekrardan etkinleştirme sürecinin öncelikli olarak daha yeni, pozitif ilişkileri hedeflediğini açıkça gösteriyordu.
Sonuçlar umut verici olsa da, emek harcamayı sınırlayan birkaç nokta da mevcut. Bunların başlangıcında deneyde kullanılan duygusal anıların laboratuvar ortamında suni olarak yaratılması ve gerçek dünyadaki travmatik deneyimlerin karmaşıklığını tam olarak yakalayamayacak olmaları. Bundan dolayı, bulguların daha organik yada otobiyografik anılar içeren çalışmalarda tekrarlanması gerekiyor.
Ek olarak, araştırmacılar uykunun belirli bir evresine odaklandı ve dikkatlice denetim edilen ipuçları kullandı. Gelecekteki araştırmalar, REM uykusu benzer biçimde öteki uyku evrelerinin hafızanın tekrardan etkinleştirilmesini ve duygusal işlemeyi iyi mi etkileyebileceğini araştırabilir. Bu tekniğin uzun vadeli tesirleri de belirsizliğini koruyor; negatif anıların zayıflamasının aylarca mı yoksa senelerce mı devam etmiş olduğu hemen hemen belirlenemedi.
Son olarak bu bulguları klinik uygulamalara çevirmek dikkatli bir değerlendirme gerektiriyor. Şiddetli travma geçiren bireyler için, müdahaleye yönelik pozitif anılar sunmak devamlı mümkün olmayabilir ve ek olarak anıları kasıtlı olarak değiştirmenin etik tesirleri de ele alınmalı.
Araştırmacılar bu çerçevede “Pozitif yönde müdahaleci anıları tekrardan etkinleştirmenin bellek ve duygulanım üstündeki faydalarını göstererek, çalışmamız, negatif anıları yönetme ve ruhsal refahı desteklemede uyku temelli bellek düzenleme tekniklerinin potansiyelinden yararlanmak için gelecekte araştırmalar devam etmeli” sonucuna vardı.
Kaynak: PsyPost, Proceedings of the National Academy of Sciences / Metin Aktaşoğlu tarafınca yerelleştirildi