Dünya’dan 27 bin 400 ışık yılı ötedeki ölü bir yıldız, görünüşe bakılırsa evrendeki en süratli dönen “disko toplarından” biri.
4U 1820-30 adlı çift yıldızlı sistemde bulunan nötron yıldızı, o denli süratli dönüyor ki, kendi ekseni çevresinde saniyede 716 kez dönüyor. Bugüne dek bundan daha süratli dönen bir yıldız keşfedilmiş değil. Yalnız PSR J1748-2446ad kodlu meşhur pulsarın bu hızda döndüğü biliniyor.
Keşfi gerçekleştiren ekibin başındaki Danimarka Teknik Üniversitesi’nden astrofizikçi Gaurava Jaisawal, bu keşifle beraber nötron yıldızlarındaki şu anki kuramsal dönüş hızı limiti olan saniyede 730 dönüşün de bir nevi onaylandığını belirtiyor.
Jaisawal mevzuyla ilgili şu şekilde diyor: “Bu sistemden gelen termonükleer patlamaları inceliyorduk ve hemen sonra dikkat çekici salınımlar bulduk. Gelecekteki gözlemler bunu doğrularsa, 4U 1820-30 nötron yıldızı evrende şimdiye kadar gözlemlenen en süratli dönen nesnelerden biri olacaktır.“
Nötron yıldızı nedir?
Nötron yıldızları, büyük kütleli bir yıldızın yaşam süresindeki evrimsel son aşamalardan biri. Güneş’in ortalama 8 ila 30 katı kütleye haiz bir yıldızın çekirdeğinde füzyon yapabileceği atomlar tükendiğinde; füzyonun sağlamış olduğu dış basınçla artık desteklenmeyen çekirdek yerçekimi altında çökerken, dış malzemesini bir süpernova patlamasıyla fırlatarak patlar (kimi zaman de patlamayabilir).
İşte bu çöken çekirdeğe nötron yıldızı diyoruz; Güneş’in hacminin ortalama 1,1 ila 2,3 katı içinde bir kütleye haiz olan bu cisim yalnız 20 kilometre genişliğinde minik bir küreden oluşur. “Yoğun” kelimesi açıkçası bu cisimleri anlatmaya pek yetmiyor. Bu cisimlerin içindeki madde ve cisimlerin davranışları “garip”tır.
Bu tuhaflık için değişik adlar kullanılıyor. Mesela alışılmadık güçte manyetik alanı bulunan bir nötron yıldızına “magnetar” deniyor. Alışılmadık hızda dönenlerine ise “pulsar” deniyor. Bu pulsarlar, kutup bölgelerinden nabız atışı şeklinde radyo dalgaları yaydıkları için kendilerine bu isim verilmiş (İngilizce’de ‘pulse’ kelimesi ‘nabız’ anlamına geliyor).
Patlamalar keşfe iyi mi yol açtı?
4U 1820-30, 1980’li yıllardan bu yana biliniyor. İki yıldızdan oluşan bu sistem, Yay Takımyıldızı’nda içeriyor ve bir nötron yıldızı ve beyaz cüce yıldızdan oluşuyor. İki yıldız birbirinin çevresinde yalnız 11,4 dakikada dönüşünü tamamlıyor.
Bu iki yıldızın böylesine yakın olması, nötron yıldızının ötekinin üstündeki maddeleri kendi üstüne çekmesine niçin oluyor. Bu madde çekildikçe, yıldızı giderek daha yoğun ve sıcak hale geliyor. Nihayetindeyse termonükleer bir patlama gerçekleşiyor.
Jaisawal ve ekip arkadaşlarının araştırdıkları da bu patlamalardı. NASA’nın Internasyonal Uzay İstasyonu’nda bulunan bir X-ışını teleskobu olan Nötron Yıldızı İç Yapı Keşifçisi (NICER) aracını kullanan Jaisawal ve ekibi, bu patlamalar esnasında yıldızın Güneş’ten 100 bin kata kadar daha parlak bulunduğunu belirtti.
Ekip bu patlamalardan 2017 ve 2022 yılları aralığında 15 tanesini kayda geçirdi. Sadece bu patlama verilerini çözümleme ederken garip bir şeyle karşılaştılar. Patlamalardan birinin garip bir imzası vardı: frekansı 716 Hz olan bir salınım. Şu demek oluyor ki yıldız patlarken hem de da dönüyordu -ki araştırmacılar da bunun bu şekilde bulunduğunu keşfetti.
Gene de bu gözlemi tamamen doğrulamak için daha fazlaca araştırma yapılması gerekiyor.
Science Alert‘in haberini Özgür Yıldız Türkçeleştirdi.
