Cengiz Aytmatov (d. 12 Aralık 1928, Kırgızistan – ö. 10 Haziran 2008, Almanya). Meşhur Kırgız Türk’ü edebiyatçı, gazeteci, çevirmen ve siyasetçi.
Cengiz Aytmatov
Meşhur Kırgız yazarı, çevirmen, gazeteci ve politikacı, 12 Aralık 1928’de Kırgızistan’ın Talas Eyaleti ‘ne bağlı Şeker Köyü’nde dünyaya geldi. Bişkek’de Baytar Fakültesi’nden mezun oldu.
Yazarlığa 1952’ de başlamış olan Aytmatov, 1959’da Kırgız Pravdası gazetesinde muhabir oldu. Ondan sonrasında Povesti Gori Stepey (Dağlar ve Steplerden Masallar) adlı öykü kitabıyla büyük ün kazanmıştır. Bu eseri, 1963’te Lenin Ödülü’ne lâyık görüldü ve bu ödül onu hem de en genç Lenin Ödüllü yazar da yapmış oldu.
Eserlerini, Kırgızca ve Rusça olarak kaleme alan Aytmatov, eserlerinin çoğunda tema olarak aşk, dostluk, cenk periyodunun acıları ve kahramanlıkları ile Kırgız gençliğinin töre ve göreneklerine bağlılığını seçti.
Aytmatov, milletinin tarih süresince kazanılmış olduğu toplumsal, kültürel, etik, yazınsal, askeri özetlemek gerekirse tüm maddi ve tinsel zenginliğini eserlerine yansıtmış, yaşamış olduğu coğrafyanın insanının tarih içinde kazanılmış olduğu değerleri, acılarını, kahramanlıklarını, tecrübelerini yazıya döküp ölümsüzleştirmiş, halkının içinde düşmüş olduğu zor durumları eserlerinde en güzel şekilde anlatmış, onların çözümlerine dair ipuçları göstermiş, eserlerinde kendi ifadesi ile ‘tipik insan’ı ortaya koymaya çalışmış bir yazardır.
Mevzularında milletinin temel mülkü olan ulusal hafızaya ilişik efsaneleşmiş, destan, masal, öykü ve türküleri ve bunların meydana geldiği şartları, ardındaki hikayeleri, insanları kullanırken, Kırgız Türk kültürünü, psikolojisiyle, duyuş ve anlayış tarzıyla, maddi tinsel zenginliğiyle o kültürü bina edenlerin evlatlarına tekrardan hatırlatmaya çalıştı.
Ek olarak mevzularında halkının değerlerini, dertlerini, var ise onun içindeki çürümeyi özetleyen yazarın en önemli özelliği, özüne bağlılık, kendinden, halkından, coğrafyasından haberdar olma olarak kendini gösteriyor. Eserleri Türkçe’nin yanı sıra 150’den fazla dile tercüme edilerek milyonlarca baskıya ulaşan Aytmatov, 1958’de Kırgız Yazarlar Birliği Prezidyumu üyeliğine, 1962’de de Kırgız Sinematografi İşçileri Birliği birinci sekreterliğine getirildi.
1966’da SSCB Yüksek Sovyet’i üyeliğine seçildikten sonrasında da 1967’de SSCB Yazarlar Birliği Yürütme Kurulu üyesi olan meşhur yazar, 1968’de Sovyet Devlet Edebiyat Ödülü’nü aldı.
Son yıllarda politikaya da atılan Aytmatov, Kırgızistan Meclisi’nde Talas Bölgesi Milletvekilliğinin yanı sıra Kırgızistan ‘ın Benelux Devletleri büyükelçiliğini de yapmaktadır. Internasyonal Cengiz Aytmatov Vakfı Onur Başkanlığı’nın yanı sıra “Diyalog Avrasya” dergisinin yayınlanma kurulu üyeliğini de icra eden Aytmatov, internasyonal diyalog çalışmalarıyla da bilinmektedir.
Meşhur Kırgız Yazar Cengiz Aytmatov, böbrek yetmezliği sonucu tedavi görmüş olduğu Almanya’nın Nünberg kentindeki hastanede 10 Haziran 2008 günü yaşamını yitirdi.
Kırgızistan Devlet Başkanlığı Basın Sözcüsü Dosalı Esenaliyev, yapmış olduğu açıklamada, Almanya’nın Nünberg kentinde tedavi gören Cengiz Aytmatov’un yaşamını kaybettiğini bildirdi. Esenaliyev, yazarın ölümü ile ilgili olarak Devlet Başkanı Kurmanbek Bakiyev’in bilgilendirildiğini söylemiş oldu.
Solunum aletine bağlı olarak yoğun bakımda tutulan yazarın sağlık durumunun 10 Haziran 2008 günü tehlikeli netice durumuna geldiği ifade edilmişti.
Aytmatov, bir Rus tv kanalının belgesel çekimleri için gittiği Tataristan’ın başkenti Kazan’da 16 Mayıs’ta ani böbrek rahatsızlığı geçirmesi üzerine hastaneye kaldırılmıştı. 79 yaşındaki yazar, 18 Mayıs’ta ambulans uçakla Almanya’ya nakledilmişti.
Kırgızistan’da 2008 yılı, Cengiz Aytmatov yılı duyuru edilmişti.
Cengiz Aytmatov’un Eserleri
- Sıkıntılı Geçit (1956)
- Yüzyüze (1957)
- Cemile (1958)
- İlk Öğretmenim (1962)
- Toprak Ana (1963)
- Dağlar ve Steplerden Masallar (1963)
- Elveda Gülsarı (1963)
- Kızıl Elma (Öykü) (1964)
- Elveda, Gülsarı! (1966)
- Selvi Boylum Al Yazmalım (1970)
- Beyaz Vapur (1970)
- Fuji-Yama, Fuji Dağının Tepesi 1973)
- Gün Olur Asra Karşılık (1980)
- Dişi Kurdun Rüyaları (1986)
- Darağacı – Dişi kurdun Rüyaları (1988)
- Cengiz Han’a Küsen Bulut (1990)
- Kassandra Damgası (1995)
- Dağlar Devrildiğinde-Sonsuz Nişanlı (Son romanı – 2007)
- Çocukluğum
- Hiroşimalar Olmasın
- İlk Turnalar
- Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek
- Sultan Murat
- Yıldırım Sesli Manasçı
