Dünya, geçtiğimiz haftalarda yaşadığımız kuvvetli Güneş fırtınalarını sorunsuz atlatırken, uzmanlar daha kuvvetli patlamaların gezegenimizi vurmaya 2025 yılına kadar devam edeceği uyarısını yapıyor.
Harvard astrofizikçisi Dr. Jonathan McDowell, DailyMail.com’a yapmış olduğu açıklamada Güneşin hemen hemen “solar maksimuma” şu demek oluyor ki 11 senelik Güneş döngüsünün en üst noktasına çıkmadığını söylüyor. Bu olduğunda Güneş’in toplam enerji çıktısında fazlaca daha büyük dalgalanmalar yaşanacak.
Beklenen “maksimum” ise, önümüzdeki senenin yaz sıcağında gelecek: 2025 yılı Temmuz ayında…
Dr. McDowell şöyleki diyor: “Gelecek yıl ve hatta sonraki yıl da fazlaca daha büyük fırtınalar yaşamamız mümkün.”
Sorumlusu “Güneş lekeleri”
Geçtiğimiz hafta yaşadığımız ekstrem (G5) jeomanyetik koşullar, Güneş yüzeyindeki “Güneş lekesi” isminde olan bozulmalardan kaynaklanıyor. Şimdiye kadar kaydedilen en kuvvetli Güneş patlaması olan 1859 Carrington vakasında, telgraf telleri alev almış dünya genelinde kontakt kesilmiş, gemilerin pusulaları bile bozulmuştu.
Geçtiğimiz hafta yaşanmış olan olaydaki Güneş lekesinin, 1859 vakasına sebep verenden daha büyük olduğu belirtiliyor. Bu yüzden de uzay iklimi uzmanları büyük Güneş patlamalarının direkt gezegenimize yetişmesi durumunda ciddi problem yaşayabileceğimiz uyarısını yapıyor.
“Uydu işletmecileri için kesinlikle korku dolu bir dönem” diyor McDowell.
2019’dan bu yana sayı 100’lere çıkıyor
2019 senesinde, Güneş “solar minimum”da iken, Güneş yüzeyinde görülen Güneş lekesi sayısı sıfırdı, sadece Temmuz 2025’te bu sayının 115’e kadar yükselmesi planlanıyor.
Güneş yüzeyindeki bu manyetik olarak yoğun bölgeler, Güneş patlamaları ve uzaya plazma saçılmasına neden olan Taçküre Kütle Atımlarına (TKA) niçin oluyor.
Bir tek binde birlik artış ile…
11 senelik Güneş döngüsü, yıldızımızdan gelen toplam radyasyonu bir tek binde 1 oranında arttırsa da, bu “fazlalık” tamamen Güneş lekesi bölgelerinde yoğunlaşıyor.
Dünya’ya devamlı ulaşan 173 bin terawattlık (1 terawatt, bir trilyon watt gücünde) Güneş enerjisindeki bu artışlar, uydularda aksamaya yol açarken, radyo iletişimini kesip, güç şebekesinde bozulmalara sebep oluyor.
Sadece daha önümüzdeki senenin hareketli dönemine gelmeden, daha Dünya kendini birden fazla Güneş lekesinin “ateşi altında” bulmadan ilkin bile, gezegenimizin uydu altyapısı üstünde yeterince baskı bulunuyor. Zira Güneş, solar maksimuma yaklaştıkça, ışınım seviyesi de artıyor.
Dr. McDowell, “Geçtiğimiz aylar süresince, Güneş fırtınaları olmaksızın Hubble Uzay Teleskobu’nun sürüklenme oranı, solar minimumdakinden 10 kat daha fazlaydı!” diyor ve şöyleki devam ediyor:
“Bu Güneş fırtınaları fazlaca trajik olsa da, uydular için hikâyenin bir tek bir kısmını oluşturuyor. Önümüzdeki bir kaç senelik dönem, uydular önceki on yıla nazaran fazlaca daha çok çekim gücüne maruz duracak.”
Güneş fırtınası çiftçileri vurdu!
Geçtiğimiz Cuma günü oluşan G5 seviyesindeki Güneş fırtınası ABD’nin orta batı kısmında çiftçilerin GPS uydu bağlantısını kesmiş ve traktör şeklinde çiftlik ekipmanlarının çalışmasına engel olmuştu.
Kevin Kenney adlı ziraatçi, 404 Media’ya verdiği röportajda “Güneş fırtınası yüzünden şu anda tüm traktörler tarlanın ucunda kapalı hâlde duruyor” demiş ve eklemişti: “GPS bağlantısı yok!”
Başka bir çiftlik sahibi, Patrick O’Connor da New York Times’a “Daha ilkin asla böyle bir durum görmemiştim” açıklamasını yapmış oldu.
Güneş fırtınasının bazı tesirleri de yörüngesel astronomi platformları tarafınca daha fazlaca hissedildi. Bu Dr. McDowell’ın daha aşina olduğu bir alan ve kendisi bundan büyük risklerin ufukta göründüğünü söylüyor:
“Şimal Işıkları fazlaca güzeldi, büyük bir fırtınaydı. Sadece kayıtlardaki en büyük fırtına kesinlikle değildi.”
Güneş fırtınasının enerji yüklü parçacıkları gezegenimizin atmosferinin üst kısımlarını ısıttı. Isı, havayı yoğunlaştırdı bu da uyduların yörüngedeki hareketine bir “sürtünme” tesiri ekledi.
Hubble’ın ömrü “kısaldı”
Mesela, Güneş fırtınası tarafınca yaratılan bu sürtünme sebebiyle Hubble Uzay Teleskobu’nun ömrünün birazcık kısaldığı ortaya çıktı.
Hubble yörüngede nispeten durağan(durgun) olsa da, izlediği doğrultuyu sonu Dünya yüzeyinde biten bir takım halka olarak özetleyebiliriz. Dr. McDowell, geçtiğimiz hafta yaşanmış olan fırtına sebebiyle Hubble’ın “yörüngesel bozulma” hızının günde 40 metreden, 80 metreye yükseldiğini söylüyor ve şöyleki devam ediyor:
“Birden fazla etkiyle karşı karşıyayız. Artan sürtünmenin yanı sıra, artan ışınım ve uzay aracınıza elektrostatik boşalma riskinin de artması söz mevzusu.”
“Vazife denetim merkezi çalışanları, Güneş fırtınalarında, düzgüsel bir güne nazaran daha sandalyelerinin ucunda çalışırlar.”
Dr. McDowell, direkt NASA’nın Chandra X-ışını teleskop gözlemevi ile çalışıyor. 1999 senesinde uzak yörüngeye fırlatılan bu teleskop, patlayan yıldızlardan, uzaklardaki galaksi kümelerine ve kara deliklere kadar pek fazlaca noktadan X ışınlarını gözlemliyor.
McDowell, hafta sonu süresince teleskopta yer edinen araçları Güneş fırtınasının etkilerinden korumak için pek fazlaca tedbir aldıklarını söylüyor:
“Belirli şeyleri kapattık ki, Chandra’nın sensörlerinde kısa dönem ya da elektriksel hasar oluşmasın. Doğal ki uzay aracının tamamını kapatmadık.”
“Geçmişte, yörüngedeki kimi mühim uyduları kaybettik.”
Güneş fırtınası sonrasında bir uyduyu yitirmiştik
NASA’nın Güneş fırtınaları üstüne hazırladığı sunuma nazaran, 1994 yılındaki Güneş etkinliği üç uyduda elektriksel arıza yarattı. Bunlardan biri ABD’nin müdafa anlaşması yapmış olduğu şirketlerden Lockheed Martin’in Intelsat K kontakt uydusu, öteki ikisi ise Kanada’nın Anik tv uydularıydı.
İki uydu kısmet kurtarılabilirken, bir uydu arkasında iz bile bırakmadan yok oldu.
NASA sunumunda “Uydu mühendisleri ve bilim adamları yüz milyonlarca dolar söz mevzusu olduğunda, sorumlunun Güneş bulunduğunu kabul etmekte dikkatli davranır zira yanlış yanıtlar davalara dönüşebilir” deniliyor.
Dünya’nın gözleri Güneş lekeleri üstünde
Şu an için uzay iklim uzmanlarının büyük Güneş fırtınalarını evvelinde tahmin etmekte kullandıkları yol, Güneş lekelerini takip etmekten geçiyor.
Dr. McDowell “Eğer Güneş lekesi Güneş çevresinde dönüyorsa buna ‘etken bölge’ deriz. ‘Ah, bir Güneş lekesi gördüm ve iki gün içinde yüzü Dünya’ya doğru dönecek.’ Eğer bu kir olur da patlarsa, işte o vakit problem yaşıyoruz” diyor ve ekliyor:
“Doğrusu bir seviyeye kadar tahmin edebiliyoruz. Şimdi bunu geliştirebilmek üstünde çalışıyoruz.”
DailyMail’in haberini Erinç Eröz Türkçeleştirdi