Dereceleme Ölçekleri – Türk Dili ve Edebiyatı

Dereceleme (Likert) Ölçeği

Dereceleme Ölçeği: Likert ölçeği olarak da adlandırılan dereceleme ölçeği, gözlenen davranışın var olup olmadığını ya da davranışın derecesini sayısal kıymet ile nitelendiren bir değerlendirme aracıdır.

Derecelemeli ölçeklerin kullanımında dikkat edilmesi ihtiyaç duyulan mühim noktalar:

• Uygulama icra eden kişinin duyguları, düşünceleri, önyargıları ve tüm geçmiş deneyimleri puanlamayı etkileyebilmektedir.
• Değerlendirilecek özellik iyi tanımlanmadıysa doğru bir değerlendirme yapılmamış olacaktır. Bundan dolayı hangi davranış/beceri/özellik değerlendirilecekse uygulayıcının bu mevzuda ön bilgisinin olması önemlidir.
• Uygulayıcının daha öncesinden bir eğitim alması ve ön uygulama emekleri yapması öngörülmektedir.
• Uygulayıcının değerlendirme hayata geçirmeye karşı isteği ve değerlendirme sürecinde kafi zamanı ayırmaya karşı istekli olması ölçek üstünde etkilidir.
• Uygulayıcının gelişimsel süreci bilmesi ve gözlem yapacağı evladı tanıması güvenilir bir ölçme sonucu sunmaktadır.
• Bilhassa tanılama benzer biçimde değerlendirme süreçlerinde uygulayıcının ikilemde kalması bir öteki mühim durumdur. Bundan dolayı uygulayıcının çocukla belirli bir süre aynı ortamda süre geçirmesi, çocuk hakkında data sahibi olması öngörülmektedir.
• Ortamın, etkinliğin, davranışın standartları ve cinsiyet benzer biçimde bireysel özelliklerin uygulayıcıya tesiri de bir öteki mühim husustur. Uygulayıcı tüm bu etkenlere karşı bağımsız davranmalıdır.

Erken çocukluk (3-6 yaş) döneminde dereceleme ölçeği çoğu zaman dört amaç için kullanılmaktadır:

1. Yetersizliği olan evlatları belirlemek ya da risk grubunda yer alabilecek evlatları belirlemek,
2. Çocuğun gelişim sürecinin, performansının ne düzeyde bulunduğunu belirlemek,
3. Yürütülen müdahale ya da erken eğitim programı kapsamında belirli davranış/beceri/özellik kazanımını değerlendirmek,
4. Uygulanan programın etkililiğini değerlendirmek.

Değerlendirmede en uygun dereceleme ölçeğine karar verirken;

• Ölçekteki yönergelerin ve yönlendirmelerin açık ve net olması gerekmektedir.
• Ölçek, uygulayıcıyı zorlayacak yabancı, anlaşılmayan yönerge ifadeleri içermemelidir.
• Ölçek maddeleri de benzer şekilde anlaşılır ve yalın olmalıdır.
• Ölçeğin anlaşılabilirlik düzeyi uygulamayı meydana getirecek kişiye uygun olmalıdır, bilhassa ailelerin yürüttüğü değerlendirmelerde bu özellik büyük ehemmiyet taşımaktadır.

Dereceli Puanlama Anahtarı (Rubrik)

Dereceli puanlama anahtarı (Rubrik), öğrencinin performansını değerlendiren bir puanlama aracıdır.

Kutlu, Doğan ve Karakaya (2009), öğrencilerin yaptıkları çalışmaların hangi ölçütlere bakılırsa değerlendirileceğini ve performanslarının hangi düzeye denk geleceğini göstermede destek vasıta olarak açıklamıştır.

Dereceli puanlama anahtarını oluşturan öğeler şu şekilde belirtilmiştir:

• Öğrencinin belli bir göreve ya da çalışmaya bağlı olarak gösterdiği performans üstüne durumunu belirlemede kullanılacak olan bir ya da daha oldukça sayıdaki ölçütler
• Her bir ölçütün ne anlama geldiğini açıklayan betimsel açıklamalar
• Her bir ölçüt düzeyinde öğrencinin başarısını gösterecek olan dereceler (düzey)
• Eğer mümkünse her bir düzeyin ne anlama geldiğini tanımayan betimsel açıklamalar.

Wortham (2001) öğretmenlerin kullanabileceği üç tür dereceli puanlama anahtarı tanımlamıştır.

1. Bütüncül dereceli puanlama anahtarı
2. Analitik dereceli puanlama anahtarı
3. Gelişimsel dereceli puanlama anahtarı

Dereceli puanlama anahtarı geliştirme aşamalarını şu şekilde belirtmişlerdir:

1. Beklenen performansa bakılırsa amacı belirlemek
2. Beklenen performansa bakılırsa ölçütleri tanımlamak
3. Tanımlanan ölçütlerin üst-orta-alt kalite düzeylerine bakılırsa karar vermek
4. Puanlama anahtarının türüne karar vermek
5. Öğrencilere hangi ölçütlere bakılırsa değerlendirilecekleri mevzusunda data vererek, ölçütleri açıklamak
6. Uygulamayı yapmak ve performansı puanlama anahtarında puanlamak
7. Elde edilmiş neticeleri öğrencilerle paylaşmak, kafi ve yetersiz oldukları boyutları görerek anlamalarını sağlamak.

Ufak yaş grubu evlatları değerlendirmede dereceli puanlama anahtarı kullanırken ölçme aracının etkililiğini değerlendirmek için şu özelliklere dikkat edilmelidir:

1. Kullanılacak olan dereceli puanlama anahtarı kısa olmalıdır. Üç ya da en fazla beş durum ya da boyuttan oluşmalı ve bir sayfayı geçmemelidir.
2. Çocuğun kolay karar verebilmesi için yalnız üç düzeyden oluşan puanlama olmalıdır.
3. Dereceli puanlama anahtarı, temel amacını yansıtmalı ve en iyi performansı sunacak olan mühim kriterleri içermelidir.
4. Rahat bir dil ve resimler kullanılarak somut data sunulmalıdır, ölçülebilir, gözlenebilir durumlar sunmalıdır.
5. Evlatların niteliği yorumlayabilmesi için alt ve üst düzeyde beceri içeren ürün örnekleri dereceli puanlama anahtarı kullanılarak gösterilmelidir.
6. Çocuklar performanslarını sergilemeden ilkin, öğretmen, puanlama anahtarını öğrencilere tanıtmalıdır.

Avantajları:

• Çeşitli yaş düzeyleri ve beceri düzeylerinde kullandığı için esnek bir yapıya haizdir.
• Bu araçlar ihtiyaca bakılırsa uyarlanabilmekte, hem öğretmen hem de talebe tarafınca kullanılabilmektedir.
• Uygulayıcıların düşüncelerini süratli şekilde kayıt etmesine olanak sağlamakta, müfredata kolaylıkla geçirme edilebilmektedir

Dezavantajları:

• Öğretmenin ölçme aracını geliştirirken puanlama kriteri oluşturmada kafi beceriye haiz olmama durumu, öğretmende istenilmeyen kritere odaklanmaya niçin olabilir.
• Bir kısım dereceli puanlama anahtarlarının geçerlik ve güvenirlik yönünden zayıf olması
• Puanlama anahtarlarındaki ölçütlerin oldukça genel olması çocuğun performansını etkin değerlendirme yönünde karşılaşılan zorluklar içinde yer verilmiştir.

Denetim Listeleri

Denetim listeleri, eğitsel ya da gelişimsel amaç doğrultusunda bir ekip beceri ya da davranışı incelemek ve kaydetmek için kullanılan değerlendirme araçlarıdır.

Gözlemi icra eden şahıs kısaca gözlemci, belirlenen becerinin/davranışın var olup olmadığını gözlemleyerek not alır.

Denetim sıralaması, gelişimsel bir puan ya da aralık sunmaz. Çocuğun belirtilen beceriye haiz olup olması “Evet”, “Hayır” ya da “ X” seçenekleri ile tespit edilir.

İyi bir denetim sıralaması, bir madde içinde iki değişik özelliğin bulunmaması gerekmektedir.

• Denetim listelerinde yer edinen beceri/davranışların kazanım sırası, uygulanan müfredat amaçları ile uyuşmalıdır.
• Denetim sıralaması yapılandırırken öğretmenin becerilerin gelişimi üstüne kafi data sahibi olması gerekmektedir.

Ufak yaş grubu evlatları değerlendirmeye yönelik bir denetim sıralaması hazırlamak gerektiğinde;

• Müfredat kazanım ve göstergelerini temsil edecek maddeler seçilmelidir.
• Madde havuzuna çocuklardan beklenen performansın üstünde ve altında yer edinen birkaç performans ifadeleri yerleştirin.
• Beceri ya da davranışlar gözlenebilir ve ölçülebilir ifadeler olmalıdır. Mesela, “Renkleri bilir.” ifadesi yerine “Kırmızı renkli nesneleri ayırt eder.” cümlesi kullanın.
• Pozitif ifadeler kullanılmalıdır.
• Gözlemcinin beceriye ilişkin not alabileceği boşluklar bulundurulmalıdır.
• Çocuk denetim sıralamasında yer edinen bir beceriyi kazanmamış olabilir. Bundan dolayı ilerleyen zamanda bu beceri kazanılmışsa ilgili bölüme tarih atılmalıdır.

Kaynakça:

• YILDIRIM HACIİBRAHİMOĞLU, N., (2018) «Erken Çocuklukta Evladı Tanıma ve Değerlendirme: Dereceleme Ölçekleri Dereceli Puanlama Anahtarı (RUBRİK) Denetim Sıralaması» Ankara, Eğiten Kitap.