Yeni bir rapora gore Porto Riko’daki devasa bir radyo teleskoptan meydana gelen elektromanyetik ışınım, teleskobun 2020’deki çökmesine sebep olan yapısal hasarı hızlandırmış olabilir.
Yemyeşil bir vadiye yerleştirilmiş devasa bir “kaseye” benzeyen Arecibo Gözlemevi’nin 300 metre genişliğindeki teleskobu, yarım yüzyıldan uzun bir süre süresince Dünya’nın önde gelen radyo vericisiydi. Tesis, yıldızların, dış gezegenlerin ve asteroitlerin incelenmesi yöntemiyle astronomiyi geliştirdi ve uzaydaki potansiyel yabancı uygarlıklardan gelen sinyalleri aradı. Teleskop, Jodie Foster’ın başrolünü oynadığı bilimkurgu filmi Contact ve James Bond’un gişe rekorları kıran filmi GoldenEye‘daki cameo’larıyla o meşhur “15 dakikalık şöhretine” bile kavuştu. (1996 yapımı ve Charlie Sheen’in başrolünü oynadığı The Arrival filmimizde de büyük yeri var. E.N.)
1 Aralık 2020 günü 900 tonluk bir platform ve alıcının üstünde asılı duran ikincil yansıtıcılardan oluşan dört kattan oluşan kubbe, 400 metreden fazla yükseklikten düşerek ana çanağa çarptı. Vakada kimse yaralanmadı, sadece teleskobun sahibi olan ABD Ulusal Bilim Vakfı, dünyanın dört bir tarafındaki gökbilimcilerin araştırma umutlarını söndürecek şekilde gözlemevini tekrardan inşa etmemeye karar verdi.
Felaketle ilgili olarak daha ilkin meydana getirilen araştırmalarda yapısal problemler, çinkonun gerilim altında zaman içinde deformasyona uğramış olma eğilimi olan yavaş “çinko sünmesine” bağlanmıştı. Çinko ile doldurulmuş soketler, ana platformu reflektör çanağının üstünde tutan bir takım kabloyu sabitlenmişti. Yavaş yavaş, çinko tutuşunu yitirdi ve destekleyici kabloların birçoğunun kaymasına izin verdi.
Sadece Arecibo Gözlemevi’nin çöküşü, daha ilkin yaşanmış herhangi bir şeye benzemiyordu. Durumun çinko sünmesinin ilk belgelenmiş vakası olduğu düşünülüyor ve çinko, soketlerin düzgüsel mukavemetinin yarısından daha azca bir yükte deformasyona uğramış olduğu görülüyor.
Teleskobun çöküşünün sebeplerini araştıran Ulusal Bilim Mühendislik ve Tıp Akademileri komitesi başkanı Roger L. McCarthy, olayın raporunda şu şekilde diyor: “Şaşırtıcı sual şuydu: ‘Bu şekilde bir yükte niçin aşırı çinko sünmesi oldu?’“
Ulusal Akademiler’in kısa süre ilkin yayınladığı 98 sayfalık rapor, 2021 senesinde NASA tarafınca meydana gelen bir emek harcama da dahil olmak suretiyle, çökmeye neden olan vakalar dizisine ilişkin önceki adli analizlerle büyük seviyede aynı fikir.
Sadece yeni rapor, öteki soruşturmaları, vaka öncesinde sahada daha ilkin gözlemlenen bazı arıza modellerini dahil etmedikleri ve bunlara izahat getirmedikleri için eleştiriyor. Komite, yapı mühendislerinin dikkate almadığı, olayın gerçekleşebileceğine dair işaretler bulunduğunu ileri sürüyor.
McCarth Engineering’in kurucusu ve sahibi de olan McCarth, kazayı “çağdaş son zamanların en oldukca duyurulan ve en şaşırtıcı başarısızlıklarından biri” olarak vasıflandırıyor.
Komiteye gore hasar, olayın gerçekleştiği tarihin üç yıldan fazla öncesinde gerçekleşen Maria Kasırgası’yla oluşmaya başladı. 2017’deki fırtınanın peşinden denetçiler, “büyük ve ilerleyen” kablolarda kopmalar belirledi. Bu bulgular, komiteye gore süratli şekilde onarım edilmeliydi, sadece denetçiler bu hasarın ne kadar süratli ilerleyeceğini fark etmemişlerdi.
” …Çağdaş son zamanların en oldukca duyurulan ve en şaşırtıcı başarısızlıklarından biri.”
Çökmeden ortalama dört ay ilkin Ağustos 2020’de, destek bir kablo koparak çanakta 100 metrelik bir yarığa niçin oldu ve asılı platforma zarar verdi. Kasım ayında bir ana kablonun kopmasıyla problemler çığ şeklinde büyüdü. Tüm teleskop parçalanmadan bir tek 12 gün ilkin, Ulusal Bilim Vakfı “tehlikeli bakımsızlık durumu” sebebiyle tesisi kapatacağını duyurdu.
