Veysi (D: 1561 Alaşehir, Manisa – Ö: 1628, Üsküp) Divan şairi.
Aslolan adı Veyis’tir. Kadı Mehmet Efendi’nin erkek evladıdır. Medrese eğitimi görmüş oldu. Mısır, Akhisar, Tire, Alaşehir ve Tırhala kadılıklarında bulunmuş oldu.
Sadrazam Ali Paşa’nın Macaristan seferine kadı olarak katıldı. Sonrasında Üsküp kadısı oldu (1604). Çeşitli memurluklardan sonrasında, belirli sürelerle Üsküp kadılığında bulunmuş oldu.
Birçok gazel yazdı. Osmanlı edebiyat tarihinde “inşa” adında olan nesirdeki başarısıyla ün yapmış oldu. Nesirlerinde söz ve anlam sanatlarını yoğun halde kullandı; bu yüzden anlaşılırlığı güç olan metinler oluşturdu. Şiirlerinde daha yalın bir dili tercih etti.
Veysi’nin Eserleri
Dürretü’t-Tâc fî Sîreti Sâhibi’l-Mî’râc (Siyer-i Veysî):
Hz. Muhammed’in yaşamını, Mekke ve Medine süreci olarak iki bölümde özetleyen bir siyer kitabıdır. Eserde 65 Türkçe, 28 Arapça, 209 Farsça beyit bulunur. Mevzunun çekiciliği sebebiyle Veysî’ye büyük ün elde etmiş, bu yüzden onlarca kere yazılmıştır. 1829, 1832 ve 1870 yıllarında İstanbul’da piyasaya çıkan eserin yurdumuz kütüphanelerinde birçok nüshası vardır. Müellif nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’ndedir.
Hâbnâme (Vâkıanâme-i Veysî):
Tarih süresince insanların karşılaşmış olduğu olumsuzlukların İslamî esaslarla giderilebileceğini, böylece adaletin sağlanacağını korumak için çaba sarfeden, ahlakî öğütlerle dolu bir rüya kitabıdır. Düz yazıyla kaleme alınmış olup dili oldukça ağırdır. 1846-1876 yılları aralığında beş kez basılmıştır.
Bu eserlerinden başka Münşeat (Mektuplar), Şehadetnâme (Düsturü’l-Amel), Divân ve Hicviyye adlı kitapları da vardır.
