Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Edebi Terimler, Edebiyat Terimleri

BAB
Bir yazınsal eserin düzenlenmesinde, konuların ele alınıp işlenmesine nazaran ayrılmış olduğu bölümlerden en geniş olanı.
BÂDE
Üzüm şarabı. Fakat tasavvuf edebiyatında aşk anlamındadır.
BAHR-I TAVÎL
Vezinli, kafiyeli uzun düzyazı cümlelerden kurulan Divan edebiyatı nazım türü. Fe’ilatün, mefa’ilün, müstef’ilün benzer biçimde cüzler arka arkaya tekrarlanır. Türk edebiyatında oldukça azca kullanılmıştır.
BALAD
Üç uzun bir kısa bendden oluşan Batı edebiyatı nazım türü. Uzun bendlerin mısra sayısı 6-10 içinde değişmiş olur. Kısa bend ise 4-5 dizedir. Bu bend tanrıya, krala, prense ithaf bendidir. Her bendin sonundaki mısra bir tür nakarattır. Masal ve öykü niteliğindeki bendleri ele alıp işleyen, kısa ve hikayesi olan şiirlerdir.
BASİTNAME
Divan edebiyatında yalın Türkçe ile yazılmış gazeller. Bunlara Türkî-i rahat gazel de denir. Basitnamelerde Arapça ve Farsça sözcüklerle tamlamalar oldukça azdır. Mesela:
Düşdi bu gönlüm sana hey sevdüğüm
N’ola yakışsan bana hey sevdüğüm
Çün seve geldi seve gider seni
Bu gönül önden sona hey sevdüğüm
Ayruluk derdi bana bir bun durur
Kim döyer imdi buna hey sevdüğüm
Turmadım uçmak diler gönlüm kuşı
Yüce köşkünden yana hey sevdüğüm
Yüzüni gözler güzel bu uyüzden ay
Giceler kalur tana hey sevdüğüm
Ağzını öpmek ana ol kim senün
Söğme yok yire ana hey sevdüğüm
Cânı dahi bir kez ana hey sevdüğüm
Edirneli Nazmi
BEDÎ
Sözü, kulağa hoş gelecek ve ruha coşku verecek şekilde güzelleştirme yollarını gösteren bilim. İlm-i bedî de denir. Bu isim altında toplanan sanatlar iki gruba ayrılır:
Sözle ilgili sanatlar (Endüstri-i lafziye): Cinas, iştikak, seci, kalp, tedvir, aks, teddil, tasri, tarsi benzer biçimde.
Anlamla ilgili sanatlar (Endüstri-i mâneviye): İlhan, tevriye, tenasüp, mübalağa, leff ü neşr, tensik, mügalata-i mâneviye, tecahül-i ârif, hüsn-i ta’lil, karşıtlık, istifham, rücu, tekrir, telmin, insal-i mesel, istidrak, tevcih, alıntılama benzer biçimde.
BELÂGAT
Muntazam ve yerinde söz söyleme sanatı. Sözün muntazam, açık, anlaşılır, güzel olmasını, söyleme sebebiyle, söylenene nazaran düzenlenmesini öğreten bir bilimdir.
BERÂAT-I İSTİHSAL
Sözün başlangıcında eserde anlatılanları belirten sözcük ya da söyleyişler. Berâat üstün gelmek, istihsal yeni ayın görünmesi, yağmurun yağması, çocuğun doğarken feryat atması anlamlarına gelir. Bu yazınsal sanata hüsn-i ibtida adı da verilir. Amaca iki yolla ulaşılır. Bir ilişki kurularak ya da ilişki kurulmadan. İlişki kurulmasına tahallüs, kurulmamasına iktidab denir. Sinan Paşa’nın Tazarru’namesi, Fuzuli’nin Hüsn’ü Aşk’ı, Cevdet Paşa’nın Belagat-ı Osmanniye adlı eserlerinde bu sanatın güzel örnekleri vardır.
BERCESTE
Öz, güzel, latif, ince anlamlı, kolayca hatırlanan, yapısı sağlam mısra ya da beyit. Mısra için daha oldukça mısra-ı berceste, beyit için de beyt-i berceste tanımlamaları kullanılır. Genel olarak bir şiirdeki en güzel mısra ya da beyit de denebilir. Bazı berceste örnekleri:
Uyduk dil-i divâneye dil uydu hevâya
Ruhi
Su uyur düşmen uyur hasta-i hicrân uyumaz
Şeyh Gâlib
Çeşmini gördüm unutdum derdi de dermânı da
Şeyh Gâlib
Olmaya devlet cihanda bir nefes esenlik benzer biçimde
Muhibbî (Kanuni)
Şîrler pençe-i kahrımda olurker lerzân
Beni bir gözleri âhûya zebun etdi felek
II. Selim
BERDAR
Asılmış, darağacına çekilmiş. Divan ve tasavvuf edebiyatında sevgilinin saçlarına yaralanan “âşık”ı tanımlamak için kullanılır. Mesela:
Ayağı yire mi basar zülfine ber-dâr olanun
Zevk ü şevk ile virür cân ü seri döne döne
Necati
Dâr olam gerdâr olam ber-dâr olam mansûr olam
Yunus Emre
BEZM
Söyleşi, muhabbet, içki meclisi. Daha oldukça divan edebiyatında kullanılır. Tamlamalar halindedir. Mesela bezm-i nûşânûş durmadan içilen meclis anlama gelir. Bezm-i vüslat kavuşma meclisidir. Bezm-i muhabbet aşk meclisidir. Bezm-i mey içki meclisidir. Tasavvuf edebiyatında bezm-i elest şekli kullanılır. Başlangıcı olmayan süre anlama gelir.
BİLADİYE
Beldeleri mevzu edinen yazınsal eserler. Sanatçılar gördükleri, gezdikleri, sevdikleri ya da görmek istedikleri beldeleri nazım ya da düzyazı şeklinde anlatır. Divan edebiyatında Ferdi, Derviş Ömer Efendi benzer biçimde şairlerin biladiyeleri vardır.
BOZLAK
Halk edebiyatımızda bir ezgi türü. Konusunu aşiret kavgalarından, kan davalarından, aşk maceralarından alır. Çoklukla Cenup ve Orta Anadolu bölgelerinde söylenir. Afşar bozlağı, Urum bozlağı benzer biçimde türleri vardır