Erasmus Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Erasmus, Desiderius
Doğum: 27 Ekim 1466-69, Rotterdam ya da Gouda, Hollanda
Ölüm: 12 Temmuz 1536, Basel, İsviçre

Şimal Avrupa Rönesansı’nın en büyük ustası, Kilise Babaları’nın metinleri ve klasik edebiyat araştırmacısı hümanist alim. Yunanca Yeni Ahit’in ilk derlemesini hazırlamıştır.

Babası rahip olan Erasmus, okula Gouda’da başladı. 1475 ile babasını kaybetmiş olduğu 1483 içinde Deventer’de St. Lebuinus Okulu’nda eğitim görmüş oldu. Okul Ortak Yaşam Kardeşliği cemaatinin önderleri tarafınca hümanist düşüncelere açılmaya başlamıştı. Erasmus o dönemde ülkenin bu bölgesinde kuvvetli olan devotio moderna akımının İsa’yı merkez alan dindarlığından etkilendi. Vasilerinin kendisi ve kardeşi Peter için tasarladığı manastır yaşamını çekici bulmamakla beraber, karşı çıkacak durumda olmadığından, Steyn’de Augustinusçu Rahipler’e katıldı; 1492’de de papazlığa atandı. Manastır yaşamı edebiyat çalışmalarına olanak verdiyse de sınırlamaları onda bireysel özgürlük tutkusunu uyandırdı. İki yıl kadar sonrasında manastırdan ayrılarak Cambrai piskoposunun sekreteri oldu; oldukça geçmeden de bir arkadaşının vasıtasıyla Paris Üniversitesi’nde tanrı bilim eğitimi için piskopostan izin alarak College de Montaigu’ye girdi.

Paris’te hümanistlerle tanışan Erasmus Robert Gaguin’in De origine et gestis Francorum compendium’unda (1495; Frankların Kökenleri ve Yaşam Tarzları Üstüne) yer edinen makalesiyle adını duyurdu. Hususi ders verdiği dört öğrencisinin eğitimi için De conscribendis epistolis (Mektup Yazma Üstüne), De copia verborum (Sözcüklerin Zenginliği Üstüne), De ratione studii el instituendi pueros (1512; Adam Evlatların Eğitimi Üstüne) ve Colloquia familiaria (Teklifsiz Konuşmalar) adlı elkitaplarını yazdı. Bunların sonuncusu birçok kez gözden geçirildi ve Erasmus’un en meşhur yapıtları içinde yer aldı.

Erasmus’un tüm istediği rahat koşullarda çalışmaktı. 1499’da talebesi William Blount’un (Lord Mountjoy) çağrısı üstüne İngiltere’ye gitti. Başpiskopos William Warham ve John Fisher’ın koruması kadar William Grocyn, Thomas Linacre, William Latimer ve hepsinden önemlisi John Colet ile Thomas More’un dostluğu sonrasında sık sık İngiltere’ye dönmesine yol açtı. İngiltere’de dinsel içerikli tartışmalara katıldıysa da klasik yazarlara ilgisi azalmadı. Yaşamı süresince Plinius ve Seneca şeklinde Latin yazarların yapıtlarını derledi; klasik Yunan edebiyatından çeviriler yapmış oldu.

1500’de İngiltere’den ayrılan Erasmus haziranda, Adagiorum Chiliades’in (Eski Sözler) çekirdeğini oluşturan geniş bir atasözleri derlemesi yapmış oldu. Sonraki birkaç ayı Fransa ve Felemenk’te geçirdi. Ayrıca Yunancasını ilerletti. 1503’te din mevzusundaki düşüncelerinin en mühim öğelerini yansıtan Enchiridion militis Christiani’yi (Hıristiyan Savaşçının Elkitabı) yazdı. Kitap daha sonraki De interdicto esu carnium (1522; Et Yeme Yasağı Üstüne), E.xomologesis (1524; İtiraf), Modus orandi Deum (1533; Tanrı Katına Yükselmenin Seçimi) ve Aragonlu Catherine’e adamış olduğu Christiani matrimonii instituo (1526; Hıristiyan Evlilik Kurumları) şeklinde çalışmalarının hepsinden daha nitelikliydi. 1528’de bazı mezmurlar üstüne yorum yazdıktan sonrasında yaşamının sonuna doğru Eski Ahit’in Vaizler Kitabı üstüne bir yorumunda vaaz konusunu ele aldı.

1504 yazında Leuven civarlarında bulunan Park’taki bir manastır kütüphanesinde Lorenzo Valla’nın Yeni Ahit üstüne yazdığı Adnolationes (Görüşler) adlı kitabın elyazmalarını buldu. 1505’te Vulgata’nın (Kitabı Mukaddes’in 4. yy’daki Latince çevirisi) eleştirisini içeren bu yazmaları düzenledi. 1505-1506 yıllarında İngiltere’ye dönerek ödünç alabildiği elyazmalarından bir Yunanca Kitabı Mukaddes metni oluşturdu. Ondan sonra VII. Henry’nin doktoru Giovanni Battista Boerio’nun oğullarının hususi öğretmeni olarak İtalya’ya gitti. 1506’da Torino’da tanrı bilim doktorasını tamamladı. Eylül 1508’de Venedik’te eklemelerle 3 binden fazla atasözüne ulaşan Adagiorum Chiliades’i yayımladı.

Erasmus İtalya’da papalık çevrelerinde dostlar edinmiş olduğu halde İngiltere’ye döndü. Burada Sir Thomas More’un yanında kalmış olarak Encomium moriae’yi (1509; Deliliğe Övgü, 1941, 1992/Deliliğe Övgü, 1987) yazdı ve bu en meşhur yapıtında yalnızca klasik ve ortaçağ düşüncelerini değil, kendi kavrayış ve zekâsını da ortaya koydu. Ondan sonra Cambridge Üniversitesi’nde Yunanca dersleri veren Erasmus 1514’te Basel’e gitti. Bu zamanda. 1513’te ölen Papa Julius’u hedef alan Juliııs exclusııs adlı yergiyi yazdı. Gene 1514’te manastır yaşamına dönmeye çağrılınca papalığa başvurarak Florentius adlı düşsel biri için dış dünyada yaşama ve edebiyatla uğraşma izni istedi. 1517’de Papa X. Leo, Erasmus’a manastır haricinde yaşama ve tarikat üyeleri şeklinde giyinmeme iznini verdi.

Erasmus 1516’da yayımladığı Yeni Ahit derlemesinde ilk olarak Yunanca metni kullandı; Yunanca metnin yanında da kendi zarif Latince uyarlamasına yer verdi ve çalışmasını Papa X. Leo’ya adadı. Daha o dönemde oldukça etkili olan yapıtın ilk baskısında görülen bazı hatalar sonraki baskılarda düzeltildi. Önsöz niteliğindeki makalesinde Erasmus, mukaddes metinlerin hepimiz tarafınca incelenmesi, her dile çevrilmesi çağrısında bulunuyordu. 1517-21 içinde Leuven’de yaşadı ve diğeri hümanistlerle yazıştı; mektuplarının bir çok kusursuz Latincesiyle ötekilerininkinden ayrılıyordu, fakat içlerinde yeni dönemin yazın dilini haber verenler de vardı. Kasım 1521’de Basel’e yerleşti ve Kilise Babaları’nın yazılan üstüne büyük bir çalışmaya girişti. Dokuz ciltlik Hieronymus derlemesini (1516), 1520’de Cyprianus, 1522’de Düzmece Arnobius, 1523’te Hilarius, 1526’da (Latince) İrenaeus, 1527’de Ambrosius. 1528’de Augustinus, 1530’da (Latince) Ioannes, 1532’de Basileios ve 1536’da (Latince) Origenes derlemeleri izledi.

Düzeltim hareketi, Erasmus’un edebiyatın altın çağı hayaline son verdi. Asla karşılaşmadığı Luther ona nazaran sadece dogmatik bir ilahiyatçı olabilirdi. Erasmus önceleri kilise kavgalarına karışmadı; hatta 1520’de Luther ile Henry içinde bir tür arabuluculuğa kalkıştı. 1524’te De libero arbitrio (Özgür İrade Üstüne) ile Luther’i eleştirdi. Luther’in 1525’te buna yerdiği De servo arbitrio (Bağımlı İrade Üstüne) adlı yanıta karşı da Hyperaspistes diatribe adversus servum arbitrium M. Letheri’yi (Luther’in Bağımlı İradesine Karşı Polemik) yazdı. Reformcuların zaferi, Erasmus’un başka bazı hümanistlerle beraber 1529’da Basel’den ayrılmasına yol açtı. 1533’te sulh kaygısıyla De amabili ecctesiae concordia’yı (Kilise Birliğinin Çekiciliği) yazdı. Papa III. Paulus tarafınca Deventer başrahibi unvanı verilen Erasmus 1535’te Basel’e döndü ve ertesi yıl orada öldü. Yapıtlarını Latince yazan Erasmus’un son sözleri olan Lieve God (Sevgili Tanrı) Felemenkçeydi. Erasmus’un yaşamöyküsünü mevzu alan mühim yapıtlardan biri Stefan Zweig’ın Triumph und Tragik des Erasmus von Rotterdam (1933; Rotterdamlı Erasmus’un Zaferi ve Trajedisi, 1987) adlı kitabıdır.

Öteki Eserleri

• Inslilutio priucipis Christiani (1516; Hıristiyan Prenslerin Eğitimi, 2000).
• Novum instrumentum (1516; Yeni Vasıta).
• Ratio seu compendium verae theologiae (1518; Gerçek İlahiyat Kuramı ve Kazandırdıkları),
• Dialogus, cui titulus Ciceronianus, sive, de optimo dicendi genere (1528; Cicero’ya: Diyalog ve Söylevlerin İyi Kökeni Üstüne),
• De sacrienda eccleside concordia (1533; Kilise Birliğinin Kutsallığı Üstüne),
• Ecclesiasiae sive de ratione concionandi libri guatuor (1535; Yakarma Kitabı; Dinsel Bir Kamu Eğitimcisinin Görevleri Üstüne Tecrübe etme).

Dünya Edebiyatı