Arkeologların eski bir mağarayı ortaya çıkardığını ve primat benzeri atalarımızı bulmayı beklerken, çağdaş insanlarla ayırt edilemeyecek fosillerle karşılaştıklarını düşünün.
İşte gökbilimciler de galaksimiz Samanyolu‘na benzeyen, gelişmiş bir galaksinin evrenin bir tek 700 milyon yaşlarında olduğu dönemde var olması gerçeğini öğrendiğinde bu şekilde hissetmiş olmalılar. Bir çok bilim insanı evrenin 13,8 milyar yaşlarında olduğu mevzusunda hemfikirken, bu süre Büyük Patlama’nın derhal sonrasına, evrenin “çocukluk” dönemine denk geliyor.
Şili’nin Atacama Çölü’nde bulunan ALMA gözlemevini kullanan araştırmacılıar, alışageldiğimiz tipte galaksiler kadar tertipli bir galaksi keşfetti. Ekip bu kozmik “genç oyuncuya” REBELS-25 adını verdi ve bu galaksi bugüne dek bulunan disk şeklinde dönen en uzak galaksi. Araştırmanın neticeleri Monthly Notices of the Royal Astronomical Society dergisinde gösterildi.
Hollanda’daki Leiden Üniversitesi’nden araştırmanın yazarlarından Jacqueline Hodge, mevzuyla ilgili şu açıklamayı yapmış oldu: “Galaksi oluşumuna ilişkin anlayışımıza bakılırsa, bir çok erken galaksinin ufak ve dağınık görünümlü olmasını bekleriz.“
Bulgu bir tek üstün dereceli kırmakla kalmayacak, bununla beraber James Webb Uzay Teleskobu’nun gözlemlerinin de yardımıyla evrenbilimcilerin galaksi evrimi mevzusundaki görüşlerini tekrardan değerlendirmelerine de yol açacak. Yakın zamana kadar teorisyenler Samanyolu şeklinde dönen bir diske ve spiral kollara haiz olan bir galaksinin oluşması için milyarlarca yıl geçmesi icap ettiğini söylüyordu.
REBELS-25’in kendi galaksimize niçin oldukça benzediği kısa sürede netleşebilir. Araştırma merkezinde uzun bir çubuk yapı ve sarmal kollar şeklinde öteki “erişkin” özellikler de ortaya koydu. Araştırma ekibi, bu özellikleri doğrulamak için antik galaksi üstünde ileriki zamanlarda emekler yapmayı planlıyor.
Böylesine yapılar eğer kanıtlanırsa, REBELS-25’i en uzak çubuklu sarmal galaksi olacak. Eğer bu gerçekleşirse, geçen yıl NASA tarafınca Webb teleskobuyla keşfedilen Ceers-2112 artık rekorun sahibi olmayacak. Ceers-2112 keşfedildiğinde Büyük Patlama’dan 2 milyar yıl sonrasına tarihleniyordu.
Gökbilimciler daha önceleri galaksilerin, çekirdeklerinin ortasından geçen “çubukları” oluşturan yıldız ve gazları geliştirmeleri için yeterince emin olmaları icap ettiğini ve bunun da sadece milyarlarca yıl aldığını düşünüyordu. Sarmal galaksilerdeki bu çubukların, galaksinin çekirdeğinin yakınındaki yıldızların yörüngelerinin etkilenmesiyle oluştuğu biliniyor. Yıldızların yörüngeleri genişledikçe sıraya dizilmeye başlıyorlar.
Bu çubuklar, çekim kuvveti fazlaca daha çok yakın yıldızı yakınlaştırdıkça büyüyor. Sonucundaysa galaksinin kalbindeki yıldızların büyük bir kısmı, bu çubuğa yakalanıyor. Gökbilimciler böylesi bir yıldız çubuğu tespit ettiklerinde, bunu çoğu zaman galaksinin emin bir faza geçmiş olduğu şeklinde yorumluyor.
Yakın bir süre ilkin NASA, çubuklu sarmal galaksilerin evrenin yeni üyeleri bulunduğunu iddia ediyordu. Kozmik Evrim Araştırması isminde olan bir araştırmayı baz alan bu iddia, Hubble Uzay Teleskobu ile gözlemlenen 2 binden fazla sarmal galaksi ile sonuçlandırılmıştı.
Bu örneklemde 7 milyar yıl ilkin, evren şu anki yaşlarının ortalama yarısındayken fazlaca daha azca sayıda Samanyolu benzeri galaksi bulunmuş oldu. Önceki araştırmaya bakılırsa, uzak geçmişteki sarmal galaksilerin bir tek yüzde 20’si çubuklara sahipken, daha çağdaş olanların ortalama yüzde 70’i çubuklara sahipti. Bu gözlemler gökbilimcileri, dönemin başlangıcına daha yakın olan büyük galaksilerin bile daha topak topak ve “fena” tanımlanmış yapılara haiz olduğu sonucuna götürdü.
Gene de Hubble’ın bu gözlemleri sınırlıyıdı ve bir tek ortalama 8-9 milyar yıl öncesine kadar gözlem yapabiliyordu. Evrenin genişlemesiyle kızılötesine uzanan ışığı tespit eden Webb teleskobunun gelişmiş hassasiyeti yardımıyla, araştırmacılar çubuk gelişimini daha da uzun süre ilkin görmüş oldular.
Durham Üniversitesi tarafınca yönetilen bir ekip, Webb’in verilerini kullanarak, 8 ila 11,5 milyar yıl öncesindeki galaksilerdeki çubuk formasyonlarını inceledi. Örnek olarak alınan 368 tane disk galakside bilim adamları, Hubble’dan iki kat daha çok çubuk yapısı buldu.
REBELS-25 makalesinin baş yazarı Lucie Rowland, bu antik galaksinin “erken dönem galaksi” profiline uymadığını belirtiyor: “Samanyolu’muza bu denli benzerlik gösteren ve kuvvetli bir halde dönüşün hakim olduğu bir galaksiyi görmek, Evren’in erken dönemlerindeki galaksilerin günümüz kozmosunun tertipli galaksilerine ne kadar süratli evrimleştiğine dair anlayışımızı zorlamaktadır.“
Elisha Sauers’ın haberini Özgür Yıldız Türkçeleştirdi.
