Hazır olun Dünyalılar! NASA, NOAA ve Güneş Döngüsü Tahmin Paneli, güneş maksimumunun artık başladığını resmen duyurdu. Peki bu ne anlama geliyor? Güneşimiz 11 senelik aktivite döngüsünün zirvesine ulaşıyor, bu da güneş lekelerinin, güneş parlamalarının ve koronal kütle atımlarının yaygın olduğu bir vakit. Doğrusu gelecek aylarda Güneş’ten fazlaca fazla gürültü görmeye devam edeceğiz!
Tüm bu yaygara ve gürültünün ortasında bir noktada, Güneş’in manyetik kutupları yer değiştirecek ve aktivite azalmaya başlamış olacak, solar minimum olarak malum solar döngüdeki durgunluğa doğru ilerleyecek. Sadece solar maksimum geçene kadar bunun tam olarak ne vakit gerçekleşeceğini bilemeyeceğiz.
NOAA’dan meteorolog Elsayed Talaat, “Bu duyuru, bu güneş döngüsünde göreceğimiz güneş aktivitesinin zirvesinin bu olacağı anlamına gelmiyor. Güneş, güneş maksimumuna ulaşmış olsa da, Güneş’te aktivitenin gerçek anlamda zirveye ulaşacağı dönem, aylar yada seneler süresince belirlenemeyecek” diyor.
Güneş aslen güvenilir bir varlık ve bu bizim için iyi bir haber zira bu gezegendeki varlığımız için elbet Güneş dirimsel ehemmiyet taşıyor. Sadece bu güvenilirlik durumu, Güneş’in özünde durağan(durgun) olduğu anlamına gelmez: yıldızımız kendi içinde değişimlerden geçer ve bunlardan biri de 11 senelik bu aktivite döngüsüdür.
Dürüst olmak gerekirse, bu döngüleri neyin yönlendirdiği hakkında pek bir şey bilmiyoruz: Güneş’in içinde neler bulunduğunu idrak etmek aslen oldukça zor. Ve her döngü ortalama 11 yıl uzunluğunda olsa da, tam uzunlukları değişiklik gösteriyor. Tam olarak ne kadar süreceğini, ne kadar kuvvetli olacağını yada hatta maksimum ve minimumun ne vakit gerçekleşeceği, kati olarak tahmin edebileceğimiz şeyler değil.
‘Astrofizikteki en mühim sorulardan biri’
Sydney Üniversitesi’nden güneş astrofizikçisi Michael Wheatland, 2022’de ScienceAlert’e yapmış olduğu açıklamada, “Güneş döngülerini güvenilir bir halde tahmin edemeyiz. Güneş lekeleri olarak yüzeyde görülen manyetik alanları üreten ve parlamalar üreten Güneş dinamosunu tam olarak anlamıyoruz. Bu, astrofizikteki en mühim sorunlardan biri” demişti.
Lakin bir güneş döngüsünün iyi mi ortaya çıktığını biliyoruz ve güneş bilimcileri ile meteorologlar bu tezahürleri kullanarak döngüyü takip edebiliyor. Ana ölçüm güneş lekeleri üstünden yapılıyor. Bu “kir” bölgeleri Güneş’in yüzeyindeki manyetik alanın geçici olarak aşırı kuvvetli ve karmaşık olduğu, sıcak plazmanın akışını engellediği ve çevresindeki yüzeyden daha soğuk ve karanlık bölgeler.
Güneş minimumu güneş lekelerinin minimum olduğu vakit olarak ifade edilebilir. Güneş maksimumu ise yazın iyice yanmış bir burunda çıkan çiller benzer biçimde yüzeyin beneklediği zamandır. Maksimum sürecinde lekelerle beraber büyük güneş patlamaları da gelir.
Güneş lekelerindeki karışık manyetik alan çizgileri kopup tekrardan birleştiğinde, kuvvetli ışık ve enerji patlamalarıyla patlarlar; bunlara güneş parlamaları denir. Ve kimi zaman milyarlarca ton güneş parçacığı ve manyetik alanı da şiddetli bir halde dışarı atarlar, güneş sisteminden fırlarlar; bunlara ise koronal kütle atımları denir.
Her iki fenomen de Dünya üstünde bir etkiye haiz olabilir. Sözgelişi güneş parlamaları radyo kesintilerine niçin olabilir. Koronal kütle atımları, Dünya’yı korumuş olan manyetik alana çarptığında, jeomanyetik fırtınalar olarak malum bir fenomeni doğurur.
Hatta bunlar daha tehlikeli de olabilir; elektrik şebekesi operasyonlarını etkileyebilecek, kontakt ve navigasyonu engelleyebilecek ve uydu operasyonunu dönem dışı bırakabilecek akımlar üretebilir. Sadece bununla beraber güneş parçacıkları Dünya’nın üst atmosferindeki parçacıklarla etkileşime girdiğinde “şimal ışıkları” ya da “kutup ışıkları” olarak da malum çarpıcı auroralar da üretirler. Bu yüzden bu yıl fazlaca sayıda aurora vakası görüyoruz.
Öyleki ki Güneş’teki aktivitenin artmasıyla Türkiye’de dahi belli noktalarda görülebilir hale gelen aurora’ları Mashable Türkiye’de de ele almıştık.
Tahminlerden daha kuvvetli fakat korkacak bir şey yok! (Doğrusu bildiğimiz kadarıyla…)
Sadece bildiğimiz kadarıyla tehlikede değiliz. Mevcut güneş döngüsünün NASA ve NOAA tarafınca meydana getirilen ilk tahminlerden mühim seviyede daha kuvvetli olduğu doğru, fakat bu gördüğümüz, en kuvvetli güneş döngüsü değil ve hala düzgüsel sınırlar içinde. Mevcut döngünün en kuvvetli parlaması 4 Ekim’de patlayan bir X9.0’dı ve bu şimdiye kadar ölçülen ilk 20’de yer alsa da, teknolojik gelişmeler yardımıyla Haziran 1996’da takip edilmeye başlayan bu ilk 50 listesindeki patlamaların muhtemelen hiçbirini fark etmedik bile.
Ayrıca daha da gelişen teknoloji ile bu maksimum sürecinde bazı garip analizlerin yapılacağı kati benzer biçimde. Güneş döngüsüyle ilgili resmi tahminler gerçekleşenle bir miktar farklılıklar gösterse de bazı bilim adamları fazlaca daha keskin bir halde süreci öngörebildi. Bunun, Güneş’in iyi mi çalıştığına dair anlayışımız ve gelecekte güneş döngülerini anlamak için kullandığımız modeller açısından oldukça garip çıkarımları olabilir.
O halde kemerlerinizi bağlayın! Fırtınalı bir uzay havası ve görkemli Güneş’imizin gizemli yollarına dair büyüleyici yeni bakış açıları bizi bekliyor olabilir.
Kaynak: Science Alert / Metin Aktaşoğlu tarafınca yerelleştirildi