Ord. Prof. Hilmi Ziya ÜLKEN (D: İstanbul, 3 Ekim 1901- Ö: 5 haziran 1974, İstanbul) Yazar, felsefeci, sosyolog.
Hilmi Ziya Ülken, İstanbul Adam Lisesi’nden sonrasında, Mülkiye Mektebi’ni tamamladı (1921), bir süre liselerde öğretmenlik yapmış oldu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne geçti. 1933’te doçentliğe (1933), 1941’de felsefe ve sosyoloji profesörlüğüne, 1945’te ordinaryüs profesörlüğe yükseltildi. Son vazife yeri Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi oldu.
Toplumbilimci Emre Kongar, Ülken için şu şekilde yazdı:
“Tüm ciddi yazarlar şeklinde kendi ülkesinin fikir tarihini fazlaca önemsiyordu. Türkiye’de Modern Fikir Zamanı adlı büyük emek harcaması, bugün bile önemini korumuş olan bir başyapıttır.” (Cumhuriyet Kitap, 20 eylül 2001).
Ülken, Ahmet Hamdi Tanpınar ile Tevfik Fikret hakkında kitap yazdı. Ziya Gökalp‘i kaleme aldı (1939). Kıyamettin Burslav’la Farabi’yi çevirdi. İbn-i Rüşt, Gazali şeklinde Doğu düşünürlerinden olmasıyla birlikte Batı’dan da popüler kitapları dilimize kazandırdı. Margaret Mitchell’den Rüzgâr Şeklinde Geçti’yi Türkçeleştirdi.
Gazete ve dergilerde felsefe, bilim ve edebiyat mevzularında yazılar yazdı. Kendisi de aylık düşünce ve sanat dergisi İnsan’ı (1938-1943, 25 sayı) çıkardı. Türk fikir hayatına katkıları herkesçe dile getirildi.
Hilmi Ziya ÜLKEN’in Eserleri
Tecrübe etme:
- Aşk Ahlâkı (1931),
- Ahlâk (1946),
- İnsanî Vatanperverlik (1933),
- Şeytanla Konuşmalar (1934).
Roman:
- Posta Yolu (1941),
- Yarım Adam (1942).
Bilimsel araştırma ve diğeri kitapları:
- Tefekkür Zamanı (1932),
- Türk Filozofları Antolojisi (1935),
- Uyanış Devirlerinde Tercümenin Görevi (1935),
- Yirminci Yüzyıl Filozofları (1936),
- Ziya Gökalp (1939),
- Tanzimat’tan Sonrasında Düşünce Hareketleri (1940),
- İçtimai Doktrinler (1941),
- İnsan Meddücezri: Yarım Adam (1941),
- Mantık Zamanı (1942),
- Fotoğraf ve Cemaat (1942),
- Şeytanla Konuşmalar (1942),
- İçtimai Üst Yapı Olarak Hukuk Tetkiklerine Giriş (1943),
- Sosyoloji (1943),
- Yahudi Meselesi (1944),
- Yeni Felsefe Cemiyeti ve Türkiye Felsefe Cemiyeti (1944),
- Milletlerin Uyanışı (1945),
- İslâm Düşüncesi (1945),
- Sosyolojiye Giriş (1948),
- Tarihî Maddeciliğe Reddiye (1951),
- Sosyoloji Rehberi (1955),
- Dünyada ve Türkiye’de Sosyoloji Öğretim ve Araştırmaları (1956),
- Kâtip Çelebi ve Düşünce Yaşantımız (1957),
- Anadolu’da Şehirleşme Hadisesi’ nin Bazı Neticeleri (1959),
- Sanat, Fikir ve içtimaî Bünye (1959),
- Sosyoloji Sözlüğü (1959),
- Sosyolojide Yeni Adımlar (1960),
- Türkiye’de Batılaşma Hareketi (1961),
- Kitap Tahlilleri (1962),
- Felsefeye Giriş (1963),
- Siyasal Partiler ve Sosyalizm (1963),
- Değerler, Kültür ve Sanat (1965),
- Türkiye’de Modern Fikir Zamanı (2 cilt, 1966),
- Informasyon ve Kıymet (1967),
- İslâm Felsefesi Kaynakları ve Tesirleri (1967),
- Varlık ve Oluş (1968), Sosyoloji Sözlüğü (1969),
- İlim Felsefesi (1969), Cemiyet Yapısı ve Soya Çekme.
