Johannes Vermeer’in İnci Küpeli Kız adlı tablosu dünyanın en popüler tablolarından biri. Peki niçin? Bilim adamları, esere bakıldığında beynin iyi mi tepki verdiğini ölçerek bu popülaritenin ve tablonun etkileyiciliğinin iyi mi kendini gösterdiğini bulduklarına inanıyor.
Bu görkemli 17. yüzyıl şaheserine ev sahipliği meydana getiren Lahey’deki Mauritshuis Müzesi, nörobilimcilerle bir ortaklık yaparken söz mevzusu portreye ve öteki tanınmış eserlere bakıldığında beynin iyi mi tepki verdiğinin raporlarını görme fırsatı buldu.
Ortaya çıkan netice ilginçti zira tabloya bakan seyirci “devamlı dikkat döngüsü” isminde olan bir nöroloji fenomeni tarafınca adeta tutsak alınıyordu.
İzleyicinin gözü otomatikman ilkin kızın gözüne, sonrasında ağzına, sonrasında inciye, sonrasında yine göze çekiliyor ve bu döngü bu şekilde devam ediyor… Emek vermeyi yürüten araştırma şirketi Neurensics’ten Martin de Munnik, bu döngünün tabloya öbürlerinden daha uzun süre bakmanıza niçin bulunduğunu söylüyor:
İsteseniz de istemeseniz de ona dikkat kesilmeniz gerekiyor. İsteseniz de istemeseniz de onu sevmeniz gerekiyor.
Beyin dalgalarını ölçen bilim adamları, beynin bilinci ve kişisel kimliği yöneten kısmı olan precuneus’un en fazlaca uyarılan kısım bulunduğunu keşfettiler. Precuneus bununla birlikte beynin görüntü işleme lobunun önünde bulunan üst pariyetal altlobunun bir parçası olarak bellek, görsel-konumsal işleme, kişilik algısı ve bilinçten görevli. Kişisel farkındalık noktasında da dirimsel görevi bulunan bu bölge, iç gözlem ve kişilik bilinci gerektiren görevler esnasında etken olduğu benzer biçimde öz referansla geleceğin imgesel ve geçmişin hatırlanması için de fazlaca mühim.
“İnci Küpeli Kız’ın hususi olduğu tahmin edilebilir sadece ‘niçin hususi olduğu sorusunun cevabı bizim için bir sürprizdi” diyen De Munnik bu çalışmanın, EEG ve MRI beyin tarama makinelerinin kullanılarak sanat eserlerine verilen nörolojik tepkinin ölçüldüğü malum ilk emek harcama bulunduğunu da dile getiriyor ve tablonun popülaritesini şöyleki açıklıyor:
Birine ne kadar uzun süre bakarsanız, o şahıs süper ötesi yada çekici olur. Niçin bu tabloyla aşinayız da öteki tablolarla değil? Bundan dolayı onda bu hususi döngü mevcut.
‘Beyin yalan söylemez’
Bilim adamları ek olarak müzedeki gerçek tabloya bakıldığında ve bir reprodüksiyonla karşılaşıldığında ortaya çıkan nörolojik tepkileri de karşılaştırdı. İzleyicinin orijinal bir eserde yaşamış olduğu duygusal tepkinin posterden on kat daha kuvvetli bulunduğunu buldular.
Bu adeta çağdaş sanat tarihinin en popüler tartışmalarından kabul edilen ve suni zekâ çılgınlığıyla tekrardan gündeme gelen münakaşaya da bir yanıt benzer biçimde adeta. Walter Benjamin’in Mekanik Yeniden Üretim Çağında Sanat Eseri adlı makalesi sanatın teknolojiyle ilişkisini ve sanat alanında yeni olanakların gündelik yaşam ve kamusal alan üstündeki tesirini tartışırken rahatça binlerce, milyonlarca tane kopyası üretilebilen eserlerin kopyalarının ve kendisinin “tekrardan belirlenen kıymetini” de masaya yatırıyordu.
Bilim adamları testleri gerçekleştirmek için 10 deneğe hem gerçek resimler hem de reprodüksiyonları yayınlandı ve onlara göz seyretme aleti ve beyin dalgalarını izleyen bir başlık taktılar. Mauritshuis Direktörü Martine Gosselink, bunun orijinal sanat eserlerini görmenin önemini gösterdiğini dile getirmekte:
İster fotoğrafçılık, ister dans, ister 17. yüzyıldan kalma eski ustaların eserleri olsun, sanatla etkileşim oluşturmak fazlaca mühim. Bu mühim ve beyninizi geliştirmenize hakikaten destek oluyor… Beyin yalan söylemez.
Burada tekrardan İnci Küpeli Kız’a dönmek gerekirse Vermeer’in eserlerinde çoğu zaman odak noktasını tek bir noktaya çektiğini, çevredeki detayların daha bulanık bulunduğunu özetleyen Gosselink buna rağmen beyin taramalarının sonuçlarıyla örtüşen bir halde İnci Küpeli Kız’ın üç odak noktası bulunduğunun altını çiziyor: Göz, ağız ve inci.
Gosselink, bu özelliğin eseri öteki Vermeer resimlerinden ayırdığını ifade ediyor:
Burada hakikaten bizlere bakan birini görüyoruz, oysa Vermeer’in öteki tüm resimlerinde birinin yazı yazdığını, iğne işi yaptığını yada bir şeylerle meşgul bulunduğunu görürsünüz. Bu kızdaki en büyük fark bu. O bizi izliyor.
Sırada Mona Lisa mı var?
De Munnik, Da Vinci’nin Mona Lisa’sı benzer biçimde öteki meşhur tablolar üstünde de benzer emek harcamalar yapmanın garip olabileceğini vurguluyor. Mauritshuis’in sanat yönetmeni Gosselink, iki büyük yaratı arasındaki dostça rekabete de şakayla karışık bir halde değinmekte:
“İnsanlar kimi zaman İnci Küpeli Kız için Şimal’in Mona Lisa’sı diyorlar fakat ben dönemin değiştiğini düşünüyorum, kim bilir Mona Lisa Cenup’in İnci Küpeli Kızı’dır.”
Kaynak: Science Alert / Metin Aktaşoğlu tarafınca yerelleştirildi