Markete gidiyorsunuz ve alacağınız bir besin ürününün üstünde “Sağlığa zararlıdır” uyarısı görüyorsunuz. Ne düşünürdünüz?
Brezilyalı epidemiyolog Carlos Monteiro’ya nazaran ultra-işlenmiş yiyecekler (ki bu terimi ilk kullanan da kendisi), böylesine uyarılarla beraber satılmalı. Sao Paulo Üniversitesi’nden beslenme ve halk sağlığı profesörü Monteiro, bu tür ultra-işlenmiş gıdaların küresel anlamdaki diyetlerdeki paylarını ve liderliğini artırdığını, bunun da birden oldukça kronik hastalık riskini yükselttiğini söylüyor.
Monteiro açıklamasında “[Bu gıdalar] tüm dünyada daha sıhhatli, daha azca işlenmiş gıdaların yerini almakta ve ek olarak çeşitli zararı olan özellikleri sebebiyle rejim kalitesinde bozulmaya niçin olmaktadır. Bu gıdalar hep beraber aşırı kiloluluk salgınına ve diyabet şeklinde rejimle ilişkili öteki kronik hastalıklara yol açıyor.” dedi.
Geçtiğimiz hafta Sao Paulo’da düzenlenen Internasyonal Aşırı kiloluluk Kongresi 2024’te söz alan Monteiro, ultra-işlenmiş yiyeceklerin artık oldukça yaygın ve insan sağlığı üstünde etkili olduğu uyarısında bulunarak, bu tür gıdaların satış ve tüketiminin kısıtlanması, hatta neredeyse üretilmesi kabahat teşkil eden gıdalar için de sigara paketlerinde kullanılanlara benzer paket önü uyarıların yerleştirilmesi icap ettiğini söylemiş oldu.
Açıkçası profesörün bu önerisi birazcık olağan dışı şeklinde görünse de, bu tür ultra-işlenmiş yiyecekler, ABD ve öteki birçok batı ülkesindeki insanların rejimlerinde üst sıralarda yer ediniyor. Dolayısıyla Monteiro’nun bu tür yiyeceklerin “halk sağlığını tehlikeye atan” ürünler olarak ele alınması argümanı da oldukça haksız değil. Monteiro bu mevzuda şu şekilde söylüyor:
“Hem tütün hem de ultra-işlenmiş gıdalar oldukça sayıda ciddi hastalığa ve erken ölüme niçin olmakta; her ikisi de cazip/bağımlılık icra eden ürünleriyle elde ettikleri çok önemli kârları agresif pazarlama stratejilerine ve düzenlemeye karşı lobi faaliyetlerine yatıran devletlerin de ötesinde firmalar tarafınca üretiliyor ve her ikisi de tasarımları gereği patojenik (tehlikeli). Bu ürünleri tekrardan formüle etmek de bir çözüm değil.“
Peki ya bu tür ürünleri engellemek doğru mu?
Monteiro’nun düşüncesini desteklemeyen görüşler de mevcut. Bunlardan biri de ultra-işlenmiş gıdaları yasaklamanın fazlasıyla kolay bir yaklaşım olduğu yönünde. Açıkçası her ne kadar “ultra-işlenmiş” terimi birazcık acıklı olsa da, o şekilde yalnız fastfood, hamburger vb. şeklinde ürünleri nitelemiyor. Bu ürünler içinde bebek mamaları, meyveli yoğurt ve paketli ekmekler bile yer ediniyor.
Bununla beraber bu tür ultra-işlenmiş gıdalar, daha oldukça ekonomik olarak alt seviyede yer edinen topluluklar tarafınca tercih ediliyor. Sadece böylesine ürünleri çocuklarına yedirmek zorunda kalan anne babalar için gıdalara bu tür ikazlar koymak, ebeveynlerin seçeneklerini de kısıtlamak anlamına geliyor.
Monteiro gene de görüşünü sıkı şekilde korumak için çaba sarfediyor: “İkinci el bile olsa ‘güvenli sigara’ diye bir şey yoktur, bundan dolayı sağlığa olan tesirleri oldukça açık olduğundan bu tarz şeyleri yasaklamak nispeten daha kolay olmalı.“
IFLScience’ın haberini Özgür Yıldız Türkçeleştirdi.
