Kategoriler: Genel

Jonathan Swift – Türk Dili ve Edebiyatı

Swift, Jonathan, takma adı İsaac Bickerstaff (D: 30 Kasım 1667, Dublin, İrlanda – Ö: 19 Ekim 1745, Dublin, İrlanda) İngiliz edebiyatının en büyük yergi ustalarından İrlandalı yazar.

Jonathan Swift

En tanınmış yapıtı, yaygın olarak Gulliver’s Travels adıyla malum Travels into Several Remote Nations of the World… By Lemuel Gulliver’dır (1726; Lemuel Gulliver’ın Dünyanın Uzak Ülkelerine Yapmış olduğu Geziler). Yapıt Türkçeye Cüceler ve Devler Memleketinde Gulliver’ın Seyahatleri (1935, 1976), Gülliver’in Seyahatleri (1943, 2001), Gülliver’in Gezileri (1953. 2000), Gülliver’in Serüvenleri (1972, 1989), Gulliver (1983). Gulliver Cüceler Ülkesinde (1998) ve Gulliver Devler Ülkesinde (1998) benzer biçimde oldukça çeşitli adlarla çevrilmiştir.

Gençliği ve Eğitimi

Anası İngiliz, babası İrlandalıydı. Babasının ölümünden sonrasında doğduğundan Jonathan amcalarının yardımıyla büyüdü. Altı yaşlarındayken İrlanda’nın en iyi okulu olan Kilkenny’ye, 1682’de de Dublin’deki Trinity College’a gönderildi, fakat “Family of Swift”te (1755: Swift Ailesi) anlattığına bakılırsa, yakın akrabalarının fena davranışları yüzünden derin bunalıma girmiş, sonuçta dersleriyle yeterince ilgilenemediği için okulu hususi bir kararla (speciali gratia) bitirebilmişti. Trinity College’da lisansüstü öğrenimini sürdürürken, 1688 Devrimi sırasındaki karışıklıklar yüzünden İngiltere’ye giderek, dış ilişkiler uzmanı Sir William Temple’ın Moor Park’taki (Surrey) evine yerleşti. Anılarını yazan ve denemelerini yayıma hazırlayan Temple’ın sekreterliğini üstlendi. Kendisi de Temple’ın varlıklı kütüphanesinden yararlandı. Bir taraftan da Temple’ın dul kâhyasının kızı Esther Johnson’a ders veriyordu. İleride Stella olarak anacağı bu minik kızla sıcak bir dostluk kurdu. 1692’de Hart Hall’a (sonradan Hertford College) girdikten sonrasında Temple’ın yardımıyla Oxford’da lisansüstü çalışmasını tamamladı. Ayrıca Anglikan Kilisesi’ne girmiş olan Swift, 1695’te papaz olarak Belfast civarlarındaki Kilroot’a atandı.

Edebiyat Yaşamı

Swift 1691-1694 içinde, bilhassa od türünde birçok şiir yazmıştı; ilk yayımlandıklarında sert eleştirilere hedef olan bu şiirler sadece oldukça sonraları, bilhassa de William Butler Yeats’in övgüsünü kazandıktan sonrasında pozitif tepki almaya başlayacaktı. Swift’in aslolan başarıya ulaşmış olduğu tür ise şiirden oldukça, düzyazı yergiydi. Büyük bölümünü 1696-1699 içinde Moor Park’ta yazdığı A Tule of a Tub (Teknenin Masalı) bu alandaki kabiliyetini ortaya koyuyordu. 1704’te imzasız yayımlayacağı bu yapıt, birbiriyle bağlantılı üç bölümden oluşmaktaydı. Bunlar, din ve bilimdeki yozlaşmayı yeren aslolan Tule (Masal), alaylı kahramanlık öyküsü “The Battle of the Books” (Kitapların Savaşı) ve o dönemdeki aşırı din gruplarının yakarma biçimleriyle alay eden “Discourse Concerning the Mechanical Operation of the Spirit”ti (Ruhun Mekanik İşleyişi Üstüne Münakaşa).

Temple’ın 1699’daki ölümünden sonrasında Swift, İrlanda’ya temyiz yargıcı olarak atanan Berkeley kontunun sekreteri ve hususi rahibi olarak Dublin’e döndü. Sonraki yıllarda birçok kez Londra’yı ziyaret etti ve yazınsal başarıları, zekâsı ve etkisi altına alan kişiliğiyle orada büyük ilgi görmüş oldu. Daha Moor Park’tayken Kilroot’taki görevinden ayrılmış, fakat kilisede başka görevler almıştı. Dublin civarlarındaki Laracor’da papazlık ederken, İrlanda ve İngiltere’deki vakalar hakkında çeşitli yazılar yayımladı. “Discourse of the Contests and Dissensions Between the Nobles and the Commons in Alhens and Rome” (Atina ve Roma’da Soylularla Halk Arasındaki Çekişme ve Anlaşmazlıklar Üstüne Münakaşa) adlı yazısında Whig ilkelerini etkili halde ortaya koyarken. bir taraftan da hem Whig’lere, hem de Tory’lere ılımlı olma çağrısında bulunmuş oldu. Bu dönemdeki diğer mühim yazıları, “A Project for the Advancement of Religion, and the Reformation of Manners” (Örf ve Adetlerde Yenilik ve Dinin Geliştirilmesi İçin Bir Tasarı) ve “The Sentiments of a Church of England Man with Respect to Religion and Government”tı (Bir İngiltere Kilisesi Üyesinin Din ve Hükümetle İlgili Düşünceleri). Böylece Swift dinsel ve siyasal mevzularda ciddi, fakat ironik bir üslupla yazdığı denemeleriyle Londra’da gittikçe ünlendi.

“Bickerstaff” takma adıyla yazdığı broşürlerde astrolog John Partridge’in ne vakit, iyi mi öleceğine ilişkin detaylı kehanetlerde bulunmuş oldu; geniş ilgi gören bu “şeytanca” yazılar Partridge’in meslek yaşamının sonu oldu. İmzasız yayımlanmasına rağmen bir çok şahıs A Tale of a Tub’ın da ona ilişkin bulunduğunu biliyordu. 1709’da Richard Steele’in çıkardığı The Tatler dergisinde piyasaya çıkan kısa şiiri “A Description of the Morning” (Sabahın Betimlenişi) benzer biçimde eğlendirici yapıtlarıyla da Swift, Joseph Addison önderliğindeki Whig yanlısı yazarların dikkatini çekmeyi başardı.

Swift, yazılarında Whig politikaları doğrultusunda görüşler savunmakla beraber, kiliseye sonuna kadar bağlı, bu yüzden de Whig’lerin kilise içinde Ayrılıkçıları desteklemelerine karşıydı. 1710’da Whig’lerin yerini alan Tory yönetimi İngiltere Kilisesi’ne karşı daha koruyucu bir tutum takınınca Swift de Tory’lere yakınlaştı, fakat hükümdarın tanrısal haklarını korumak için çaba sarfeden Tory görüşünü hiçbir vakit benimsemedi. İktidarın hükümdar, soylular ve halkın ortak uygulayacağı bir anayasaya dayanmasından ve üç unsur içinde, zorbalığa fırsat tanımayacak bir denge kurulmasından yanaydı. Swift’in o yıllarda Esther Johnson’a yazdığı mektuplar (1710-1713), İngiltere’de her şeyin oldukça acele değişmesi karşısında duyduğu tepkiyi dile getirir. Bu mektuplar ölümünden sonrasında Journal to Stella (1766-1768, 2 cilt; Stella’ya Günlük) başlığıyla yayımlanmıştır.

Swift, Tory’lere yakınlaştıktan sonrasında kısa sürede bu grubun en mühim siyasal yazarı oldu ve Tory’lerin gösterim organı The Examiner’ın yönetmenliğini üstlendi (1710-11). Sonrasında Tory’lerin sulh çabalarını desteklemek amacıyla, “The Conduct of the Allies, and of the Late Ministry, in Beginning and Carrying on the Present War” (1711; Şimdiki Savaşın Başlaması ve Sürdürülmesinde Müttefiklerin ve Eski Yönetimin Tutumu) adlı bir broşür yayımladı. 1713’te Dublin’deki St. Patrick Katedrali’ne başrahip olarak atandı.

İrlanda’ya Dönüşü

1714’te Kraliçe Anne’in ölümü ve I. George’un tahta çıkışıyla Tory iktidarı bitti. Bu, Swift’in İngiltere’deki meslek yaşamının da sonu oldu. Geri kalan ömrünü İrlanda’da geçiren, Swift, önceleri İngiliz asıllı İrlandalı Whig’lerin ağır saldırılarına hedef olup bir süre içine kapandıysa da, 1720’lerde tekrardan toplumsal vakalara ilgi duymaya ve şiir yazmaya başladı. Ara sıra mizaha ve ironik bir dile de başvurarak İrlanda’nın ekonomik ve toplumsal sorunları üstüne broşürler kaleme aldı; İngiliz hükümetinin, umursamaz tutumuyla İrlanda’nın geri kalmışlığında rol oynadığını savundu. Bu yapıtlardan “Drapier’s Letters” (1724-25; Kumaş Tüccarının Mektupları), İrlanda’ya yönelik para politikası yüzünden İngiliz yönetimine çatan Dublinli bir manifaturacının ağzından yazılmıştı. Gene mektup tarzında yazılmış olan “A Modest Proposal for Preventing the Children of Poor People from Being a Burthen to Their Parents, or the Country, and for Making Them Beneficial to the Public” (1729; Yoksul Evlatların Ailelerine ve Ülkeye Yük Olmalarını Önleyerek Onları Topluma Yararlı Hale Getirmek İçin Naçizane Bir Tavsiye) ise acımasız bir ironi içeriyordu. Yapıtta, cemiyet yararını düşünen bir yurttaş, yoksul aile evlatlarının zenginlerin sofrasına yiyecek olmasıyla aşırı nüfus problemininin çözüleceğini ve ekonomik durumun düzelebileceğini savunmaktaydı.

Gulliver ve Son Yılları

Swift, en meşhur yergisi olan Gulliver’in Seyahatleri’ni 1726’da yayımladı. Yapıtı yazmaya ne vakit başladığı kati olarak bilinmemekle beraber, 1721’den ilkin başlayıp 1725’te bitirdiği, mektuplarından anlaşılmaktadır. Kitabın yayımlandığı yıl Alexander Pope’a yazdığı bir mektupta Swift, amacının “insanları oyalamak değil, rahatlarını kaçırmak” bulunduğunu belirtmişti. Gülliver’in düşsel ülkelere yapmış olduğu yolculuklar vasıtasıyla devrin İngiliz toplumuna keskin bir eleştiri yönelten yapıt, yayımlanır yayımlanmaz büyük ilgi görerek yergi türünün en büyük klasikleri arasına girdi.

Swift üstüne en kapsamlı kaynak, I. Ehrenpreis’ın Swift: The Man, His Works, and ıhe Age (1962-1967, 2 cilt; Swift: Kişiliği, Yapıtları ve Periyodu) adlı yapıtıdır.

Öteki Eserleri

Siyasal yazı:

Some Remarks on the Barrier Trealy, between Her Majesty and the Stales-General” (1712; Majesteleri ile Etats-Generaux Arasındaki Sınır Antlaşması Üstüne Bazı Düşünceler),
“The Importance of the Guardian Considered” (1713; Vasilerin Önemi Üstüne Görüşler).
“The Publick Spiril of the Whigs” (1714; Whig’lerin Halkçı Ruhu).

Şiir: