MİZAH
Çeşitli şekillerle, basitçe, gülme refleksinin ortaya çıkarılması için meydana getirilen şeylerin tümüne gülmece denir. Mizahta temel hedef güldürmedir, bu sebeple de düşünceler latife ve nüktelerle süslenerek anlatılır. Bu ifade yazı ile yapılabileceği şeklinde sözel olarak da yapılabilir.
TÜRK EDEBİYATINDA KISACA MİZAH
Gülmece hem Türk tarihinde hem de dünya tarihinde daima başat bir rol üstlenmiştir. Gerek bir tek eğlenmek için gerekse yaşamın zorluklarından kaçabilmek için ya da yaşamın zorluklarına tepki gösterebilmek için daima tercih edilen bir unsur olmuştur gülmece. Türk Edebiyatına baktığımız süre İslamiyet öncesi dönemden bilgiler alabildiğimiz Divanü lügati’t-Türk’ten başlayarak her döneme dair mizahi unsurlar bulunabilir. Mesela Divanü lügati’t-Türk’te “eliklemek (alay etmek), katurmak (sevinmek), gülmek, yaltga (bir şeyle alay etme)” şeklinde sözcükler bunun bir göstergesidir. Divan edebiyatına bakıldığında da aynı şey görülebilir mesela Şeyhi’nin Harname’sinde zayıf bir eşeğin besili öküzlere imrenmesi tahkiyesi ve gülmece kullanılarak didaktik bir yapıt oluşturmuştur. Aynı şekilde halk edebiyatında tuluat, meddahlık, karagöz şeklinde türlerin olması da mizahın yaşamın her kademesine tesir ettiğinin ve buna ek olarak her kademeden üretiminin de bulunduğunun bir göstergesidir.
Bu biçim yazılı ve sözlü ürünlerin haricinde günümüzde fazla tesiri kalmamış olsa da karikatürler de gülmece için çoğunlukla kullanılmıştır.
KARA MİZAH
Kara gülmece yada öteki adıyla kara güldürü, yaşamın anlamsızlığını yada boşluğunu vurgulayan, ölümcül yada ürkütücü unsurları gülünç öğelerle bir araya getiren bir türdür.
Kara komedide çoğu zaman saçmalık, düşük güldürü ögeleri kullanılması söz mevzusudur.
Kara gülmece terimi ilk olarak Fransız sürrealist Andre Breton tarafınca 1940’da Anthologie de l’humour noir adlı kitabında karşımıza çıkar sadece yaygın olarak kullanılması 1960’lardadır.
KARA MİZAH ÖRNEKLERİ
“Hiçbir işe yaramayan insanoğlu bile, mesela merdivenlerden aşağı ittiğinizde yüzünüze bir gülümseme getirme kapasitesine haizdir.”
“Bir rahip elektrikli sandalyede ölüm cezasına çarptırılmış bir katile son bir isteğiniz var mı diye sorar. Evet diye yanıt verir katil lütfen elimi meblağ mısın?”
“Hasta: Hekim, oldukca gerginim, bu benim ilk operasyonum
Hekim: Endişelenme. Benim de.”
“Satılık: Paraşüt. Bir kere kullanıldı, açılmadı, minik bir lekesi var”
“Hasta: Beni nereye götürüyorsun hekim?
Hekim: Morga
Hasta: Ne? Ben daha ölmedim ki?
Hekim: Ikimiz de daha morga varmadık aslına bakarsan.”
“Bir adam senelerce kalmış olduğu komadan uyanır. Eşi siyah giysilerini değiştirir ve sinirlenerek ‘Sana hiçbir mevzuda güvenemem, değil mi?’ der.”
“Kız dostum peri masalı şeklinde bir evlilik hayal etti, ben de ona bir ekmek verip ormanın ortasında bıraktım”
Bu örneklere bakıldığında kolaylıkla görülebilir ki normalde bir araya getirilmesi üzüntü verebilecek, korkutabilecek kısaca özetlemek gerekirse güldürme haricinde hisler uyandıracak unsurlar bir araya getirilerek gülmece yaratılmıştır. Kara mizahın tercih edilmiş olduğu şakalarda, film/dizilerde, yazınsal ürünlerde saldırgan, ağır, acımasız ya da iğrenç olarak nitelendirilebilecek unsurlar kullanılarak komiklik yapılır.
Mesela, Game Night (Oyun Gecesi, 2018), The Dictator (Diktatör,2012), Jojo Rabbit (Tavşan Jojo, 2019), Inglourious Bastard (Soysuzlar Çetesi, 2009), Dr. Strangelove (Dr. Garipaşk, 1964), Parasite (Parazit, 2019) şeklinde filmler kara mizahın kullanıldığı filmlerdir.
