NBA’in gelecekteki potansiyel yıldızları içinde gösterilen Bronny James, antrenman esnasında sahada yere yığıldı ve hastaneye kaldırıldı. Efsanevi basketbolcu LeBron James’in 18 yaşındaki oğlu ‘cardiac arrest’ geçirdi. Basında pek oldukca kaynakta, olay “kalp krizi” olarak aktarılmıştı. İki terim yaygın bir yanlış kullanım olarak birbirlerinin yerine kullanılıyor.
‘Cardiac arrest’ kısaca “kalp durması” ve kalp krizi (heart attack) kalple ilgili olarak birbirinden değişik sadece örtüşen kavramlar. Kalbin iyi mi çalıştığına dair birazcık data edindiğimizde bunların iyi mi farklılaştığını ve iyi mi ilişkili bulunduğunu görebiliriz.
Kalbi idrak etmek
Kalp, bir pompa benzer biçimde çalışmak için kasılan bir kastır. Kasıldığında oksijen ve gıda içeren kanı vücudumuzun tüm dokularına iter. Kalp kasının bir pompa olarak etkili bir halde çalışabilmesi için, koroner arterler tarafınca iletilen kendi kan tedarikinin beslenmesi gerekir. Bu arterler tıkanırsa, kalp kası gereksinim duyduğu kanı alamaz.
Bu durum kalp kasının yaralanmasına yada yaşama veda etmesine niçin olabilir ve kalbin muntazam pompalayamamasına yol açabilir.
Kalp krizi mi kalp durması mı?
Basitçe anlatılan haliyle kalp krizi, teknik olarak ifadeyle de “miyokard enfarktüsü” olarak durum kalp kasının yaralanması yada ölümünü ifade eder.
Kimi zaman “ani kalp durması” olarak da adlandırılan kalp durması (cardiac arrest) ise kalbin atmayı bırakması yada başka bir deyişle etkili bir pompa olarak emek harcamayı bırakması durumuna denir.
Başka bir deyişle, her ikisi de kalbin gerektiği benzer biçimde çalışmamasıyla ilgili sadece değişik nedenlerle… Hemen sonra göreceğimiz benzer biçimde, biri diğerine yol açabilir.
Kimler risk altında?
Kalp krizleri çoğu zaman koroner arterlerdeki tıkanıklıklardan doğar. Kimi zaman buna koroner arter hastalığı denir. İnsanların ortalama yüzde 75’inde altta yatan niçin ateroskleroz adında olan bir süreçtir. Bu, yağlı ve lifli dokunun koroner arterlerin duvarlarında birikerek plak oluşturduğu yerdir. Plak kan damarını tıkayabilir yada bazı durumlarda kan pıhtısı oluşumuna yol açabilir.
“Ateroskleroz” her insanın başına gizlice gelebilecek bir takım risk faktörüyle beraber uzun vadeli, gizli saklı bir süreçtir. Yüksek gerilim, yüksek kolesterol, beslenme şekli, diyabet, stres ve genlerinizin hepsi bu plak oluşturma sürecinde rol oynar.
Kalp krizinin öteki sebepleri içinde koroner arterlerin spazmları (bu spazmlar arterlerin daralmasına niçin olur), göğüs travması yada kalp kasına kan akışını azaltan başka olası faktörler bulunur. Sebebi ne olursa olsun, bu “borulardaki” kan akışının engellenmesi yada azalması, kalp kasının kafi oksijen ve gıda alamamasına niçin olabilir. Bundan dolayı kalp kasındaki hücreler yaralanabilir yada ölebilir.
Sadece kalp durması, kalbin vücutta etkili bir halde kan pompalamasını zorlaştıran kalp atışı düzensizliklerinin sonucudur. Bu kalp atışı düzensizlikleri çoğu zaman kalpteki elektriksel arızalardan doğar. Bunun dört değişik türü mevcut:
- Ventriküler taşikardi: Kalp atışının dakikada 100’den fazla olduğu süratli ve anormal kalp ritmi (düzgüsel yetişkinlerde, dinlenme kalp hızı çoğu zaman dakikada 60-90 arasındadır). Bu hız, kalbin kanla dolmasını ve kafi şekilde kan pompalamasını önler.
- Ventriküler fibrilasyon: Tertipli atımlar yerine, kalp solucan dolu bir torbaya benzeyecek şekilde titrer yada “fibrilasyon” yapar, bunun sonucunda dakikada 300’den fazla atımla düzensiz kalp atışı meydana gelir.
- Nabızsız elektriksel aktivite: Kalp kasının elektriksel uyarıdan sonrasında kafi pompalama kuvveti üretememesi sonucu ortaya çıkar ve nabız oluşmaz.
- Asistoli: Filmlerde gördüğünüz, kalpte elektriksel aktivite olmadığını gösteren klasik düz çizgi kalp ritmi.
Kalp durması boğulma, travma, asfiksi, elektrik çarpması ve aşırı dozda uyuşturucu kullanımı benzer biçimde kalple ilgili ve kalp dışı oldukca sayıda altta yatan durumdan kaynaklanabilir. James’in kalp durması doğuştan gelen bir kalp rahatsızlığı olan konjenital bir kalp kusuruna bağlandı.
Sadece kalp durmasının birçok sebebi içinde, kalp krizi benzer biçimde iskemik kalp hastalıkları, tüm vakaların yüzde 70’ini oluşturarak en sık görülen niçin olarak öne çıkıyor. Temelde karışıklığın sebebi de bu. Şu demek oluyor ki kalp krizi, kalp durmasının yaygın bir sebebi olsa da, kalp durması çoğu zaman kalp krizine niçin olmaz.
Peki kalp krizi kalp durmasına iyi mi niçin olabilir? Kalp krizi esnasında kalp kasının hasar görebileceğini yada bazı kısımlarının ölebileceğini hatırlayacaksınız. Bu hasarlı yada ölü doku, kalbin elektrik sinyallerini iletme kabiliyetini bozabilir, aritmi geliştirme riskini artırabilir ve muhtemelen kalp durmasına niçin olabilir.
Semptomlar neler?
Kalp durması, kalbin etkili pompalama işlevinin ansızın kaybolmasıyla sonuçlandığı için en sık görülen emare ve semptomlar ani şuur kaybı, nabız yada kalp atışının olmaması, solunumun durması ve nefes yada maviye çalan cilttir.
Sadece kalp krizinin yaygın emareleri ve semptomları içinde göğüs ağrısı yada göğüste hastalık bulunur. Bu ağrılar ve hastalık hissi kollar, sırt, boyun, çene yada mide benzer biçimde vücudun öteki bölgelerinde de ortaya çıkabilir. Ek olarak nefes darlığı, mide bulantısı, baş dönmesi, solgun görünme ve terleme de sık görülür.
Ve netice
Kalp krizi ve kalp durması, kalple ilgili rahatsızlıklar olmakla beraber mekanizmaları ve neticeleri bakımından farklılık gösterirler. Kalp krizi, bir eve su elde eden tesisatta tıkanıklık oluşması gibidir. Sadece kalp durması, evin kablolarında meydana gelen elektrik arızası gibidir.
Her iki durum da değişik yapıda olmalarına karşın ciddi sonuçlara yol açabilir ve acil tıbbi müdahale gerektirebilir.
Kaynak: Science Alert, The Conversation / Metin Aktaşoğlu tarafınca yerelleştirildi