Manas Destanı
Manas, Kırgızların ulusal destanıdır. Dünyanın en büyük destanlarından biridir.
En yaygın görüşe nazaran Manas Destanı’nın aslolan deposu; Engel dinine mensup olan Karahitaylarla Müslüman olan Karahanlılar içinde, XII. yüzyıl başlarında meydana gelen siyasî ve askerî mücadeleler esnasında Kırgızların yaşadıkları olaylardır. Bazı kaynaklar XVI. yüzyılda yaşamış “Manas” adlı bir zamanı kişilikten söz ederken, bazı araştırıcılar da Manas destanındaki olayların XVIII. yüzyılın ortalarına değin uzandığı görüşünü ileri sürmektedirler.
Kırgız Türkleri içinde geniş bir kahramanlık destanı olan Manas Destanı, Müslüman Kırgızlarla Putperest Kalmuklar arasındaki mücadeleleri anlatır. Destan üç bölümden oluşmaktadır. Bunlar; Manas, oğlu Semetey ve torunu Seytek ile ilgili bölümlerdir.
Destanın derlenen en hacimli şekli Sayakbay Karalayev’in “Manas-Semetey-Seytek” üçlemesi olup 500.500 dizedir. Destanın çeşitli Manasçılardan derlenen 60’tan fazla anlatımının toplam mısra sayısının 1.500.000 olduğu kaydedilmektedir.
Manas destanında kahramanlık mevzusu geniş bir yer meblağ. Nogay boyundan çıkan Manas, yalnız kendi yerini, kendi boyunun özgürlüğünü, Kalmuk baskıncılarından korumakla kalmaz, parçalanan tüm Kırgız halkını birleştirip onların özgürlüğü ve eşitliği için çalışan bir bahadır olur. Onun adıyla tüm halkın birliği, iradesi, gücü birleştirilip dile getirilir.
Manas destanının oluşturduğu anane içinde, destanı aktarma biçimine nazaran kavramlar da gelişmiştir. Halk içinde ve sözlü halk edebiyatında Manas destanı söyleyen ozanlara ırçı yada comokçu denmiştir.
Kırgız edebiyatında Manas destanı söyleyen ozanlar ikiye ayrılmıştır. Bunlar comokçu ve camakçı’lardır. Comokçular, Manas destanını kendi devirlerinde yaşamış olan ozanlardan duyup kendilerine nazaran yorumladıktan sonrasında okuyan kişilerdir. Manas destanının bazı bölümlerini büyük comokçulardan dinledikten ve belleklerine yerleştirdikten sonrasında ona eklemeler yaparak yada kısaltarak okuyan ozanlar ise camakçılardır.
Ek olarak Manas destanının birinci bölümünü (Manas) yada üç bölümünü (Manas, Semetey, Seytek) eksiksiz okuyanlara manasçı, destanın bir tek ikinci bölümünü (Semetey) okuyanlara ise semeteyci denir.
