Hemen hemen herhangi bir astronot Mars’a adım atmadı. Sadece insanların Kızıl Gezegen’de izini bırakmadığını da söyleyemeyiz.
Sovyetler Birliği’nin Mars 2 uzay aracı, 1971 senesinde Mars’a çarparak “indiğinden” bu yana, insanlık Mars yüzeyini el yapımı “çöplerle” dolduruyor. Kaza yapmış uzay araçlarının enkazları, paraşütler, yüzey araçlarının teker izleri yabancı gezegenin yüzeyini kirletmesi bir yana, zorlu koşullara dayanabilen Dünya bakterilerinin de oraya gönderildiğini belirtmemize gerek yok.
Şimdiyse Kansas Üniversitesi’nden Justin Holcomb’un öncülüğünü etmiş olduğu bir grup antropolog, NASA ve benzer uzay ajanslarıyla iletişime geçerek, komşu gezegende bulunan nesnelerin bir kataloğunu oluşturmayı hedefliyor. Birleşmiş Milletler’in Dış Uzaya Fırlatılmış Nesneler Kaydı benzer biçimde halihazırdaki veri tabanları, bu tür materyallerin takip edeni için bir altyapı oluşturabilir.
Holcomb, yapmış olduğu açıklamada şu şekilde dedi: “Çöp için çözüm, onu ortadan kaldırmaktır; sadece miras için çözüm, onu korumaktır. Bu ikisi içinde büyük bir fark var.“
Bilim adamları “uzay çöpleri” hakkında konuştuğunda, çoğu zaman gezegenimizin yörüngesinde bulunan, uyduları tehlikeye atan ve Internasyonal Uzay İstasyonu’ndaki astronotların güvenliğini tehdit eden enkazlardan bahsederler. ABD Müdafa Bakanlığı da Dünya’ya yakın, 10 santimetre ve daha büyük, 27 bin insan yapımı nesneyi takip ediyor. Sadece bir çok minik parça tespit edilemiyor.
Sadece uzay çöplerinin, insanlığın bir tür arkeolojik kaydı olarak görülmesi fikri, tam anlamıyla yeni bir konsept de değil.
NASA, 2012 senesinde Ay’da bırakılan/yerleştirilen 800 kadar eşyanın bir envanterini yayınladı. Envanterde astronot dışkısı, kepçeler ve maşa, ay depremi deneyleri, bir çekiç, kusma torbaları, yörünge araçları, kameralar, aynalar, golf topları, kozmik ışın dedektörleri, ayakkabılar, ölü seyyah robotlar ve 2 dolarlık banknotlar yer ediniyor.
Aslen NASA’nın bu kataloğu yapmaktaki amacı, çöpler için mesuliyet üstüne almak değil, Ay’daki nesnelerin haritalanması ve korunmasıydı. Ve evet; Neil Armstrong ve Buzz Aldrin’in kakaları da bu zamanı parçalar içinde yer ediniyor. Hatta bazıları bunların bilimsel kıymeti bulunduğunu bile belirtiyor.
Bu Ay kataloğunun yayınlanmasından geçen onlarca senenin peşinden fazlaca şey değişti. Şimdilerde ticari firmalar bile Ay’a (kimi zaman) iniyor ya da çakılıyorlar. Mesela beş yıl ilkin İsrail’in Beresheet isminde aracındaki yüklerden kuru tardigradlar (mikroskobik “su ayıları”), aracın çarpmasıyla Ay yüzeyine saçıldı. Doğal bunun haricinde gizliliğe ehemmiyet veren öteki ülkelerin araçları da kendi uzay çöplerini uydumuza bıraktı.
Şimdilerde Ay kataloğunu güncellemekle ilgili herhangi bir plan bulunmadığını belirten NASA’nın baş tarihçisi Brian Odom şu şekilde diyor: “Kesinlikle fena bir düşünce değil, sadece şu an bununla ilgili bir emek verme yok.“
Mars’ta arkeologlar, iniş noktalarının başka ülkeler yada firmalar tarafınca bozulmasından fazlaca, tabiatın etkileriyle ilgileniyor. “Jeoarkeoloji” dediğimiz bir alan mevcut, bu da jeolojinin arkeolojik alanlara olan etkilerini inceliyor. Fakat bilim adamları, kozmik ışınım, buz hareketleri ve toz fırtınaları benzer biçimde başka bir gezegenin koşullarının bu objeleri zaman içinde iyi mi etkileyeceği hakkında pek bir şey bilmiyor.
Mesela, Mars’taki toz şeytanlarının (dust devil) tehlikelerini biliyoruz. Ortalama 12 yıl ilkin, Mars Reconnaissance Orbiter adlı vasıta, gökyüzüne 10 km kadar uzanan inanılmaz bir toz şeytanını görüntülemişti. Toz şeytanları, genel anlamda hortumdan daha minik olan fakat sıcak havayı yukarı ve etrafına doğru taşıyan huni şeklinde girdaplar. Kimi zaman yüzeydeki tozları temizleyebiliyorlar fakat bu mevzuda daima işe yaramıyorlar.
NASA’nın InSight aracı bu “şeytanların” gazabına uğramıştı; 2022’de emek harcamayı bıraktı şundan dolayı güneş panelleri tamamen Mars toprağıyla kaplandı. Şu anda çölün içinde neredeyse kamufle olmuş durumda. Bir de Ocak ayında bir kaza geçiren Ingenuity helikopteri var; kırık bir pervanesi de artık Mars’ın uçsuz bucaksız ortamında kaybolmuş benzer biçimde, şundan dolayı fazlaca minik bir parça.
Holcomb ve ekibi, geçtiğimiz hafta Nature Astronomy dergisinde piyasaya sürülen bir makaleyle Mars’ta bir katalog oluşturulmasını önerdi. Sadece en büyük kaygı kum tepeleri.
Holcomb mevzuyla ilgili şu şekilde diyor: “Mesela Spirit yüzey aracı, şu anda giderek yaklaşan bir kumul alanının derhal yanında duruyor. Bu kum tepeleri sonunda onu tamamen gömecek. Gömüldükten sonrasında yine yerini bulmak fazlaca zor olur.”
NASA’nın Mars Bulgu Programı şu anda Mars’taki objelerin merkezi bir envanterini oluşturmayı planlamıyor. Sadece bu şekilde bir envanteri hazırlamak, düşünüldüğü kadar zor olmayabilir. NASA sözcüsü Karen Fox’un Mashable’a verdiği bilgiye bakılırsa, her Mars görevi ekibi kendi ekipmanlarının kaydını tutuyor, yalnız bu listeler bir araya getirilmemiş durumda.
Holcomb “Bu eserler, tıpkı Doğu Afrika’daki taş baltalar ya da ABD’daki Clovis uçları benzer biçimde. Bunlar, bir medeniyetin ilk varlığını temsil ediyor ve arkeolojik açıdan, göç tarihiyle ilgili mühim kilometre taşları” diyor.
Elisha Sauers’ın makalesini Özgür Yıldız Türkçeleştirdi.
