Prof. Dr. Mehmet Kaplan (d. Sivrihisar/Eskişehir 05 Mart 1915 – ö. 23 Ocak 1986, İstanbul) Yazar, akademisyen.
Mehmet Kaplan, 05 Mart 1915 tarihinde Eskişehir’in Sivrihisar ilçesinde doğmuştur. Ortaöğrenimini Eskişehir’de tamamladı. İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü bitirdi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yeni Türk Edebiyatı asistanı, 1939’da lisans, 1942’de doktora, 1943’de doçent, 1952’de profesör oldu.
1958-1959’da Erzurum Atatürk Üniversitesi’nde dekanlık ve rektör vekilliği görevlerinde bulundu. Kaplan’ın ilk yazıları 1930’ların sonunda Gençlik, İnkılapçı Gençlik dergilerinde göründü. 1943-1946 arasında İstanbul dergisinde yayınlanan inceleme ve eleştiri yazılarıyla tanındı. 1947’den sonra Hareket, Şadırvan, İstanbul, çağrı, Hisar, Türk Edebiyatı gibi dergilerde yazdı.
Önceleri incelemelerini metnin anlatım biçimine dayandırırken; daha sonraki yıllarda sanatçının kişiliği, biyografisi, psikolojisi gibi öznel etkenlerle metin arasında bağlantılar kuran bir yaklaşımla edebiyat tarihine yöneldi. Kaplan’ın yabancı dilleri: Fransızca, İngilizce, Almanca’dır. 23 Ocak 1986 tarihinde aramızdan ayrılmıştır.
Mehmet Kaplan’ın Eserleri:
Mehmet Kaplan- Akademik Tezler:
- Travay: Eşrefoğlu Rumi, Hayatı ve Eserleri, 1937
- Lisans Tezi: Emir Sultan, 1939
- Doktora Tezi: Namık Kemal, Hayatı ve Eserleri, 1942
- Doçentlik Tezi: Tevfik Fikret ve Şiiri, 1944
- Profesörlük Tezi: Şiir Tahlilleri I (Akif Paşa’dan Yahya Kemal’e)
Mehmet Kaplan- Kitaplar:
A) İlmî Araştırmalar:
- Tevfik Fikret ve Şiirleri, 1946, genişletilmiş bsk. 1971, 1978, son baskı 1998
- Namık Kemal, Hayatı ve Eserleri, 1948
- Şiir Tahlilleri I (Akif Paşa’dan Yahya Kemal’e), 1954, son baskı 1999
- Tanpınar‘ın Şiir Dünyası, 1963, 1983.
- Şiir Tahlilleri II (Cumhuriyet Devri Türk Şiiri), 1965, ilâvelerle 1973, 7. bsk. 1998) son baskı 1999
- Hikâye Tahlilleri, 1979, 7.bsk.1994
- Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar I, 1976, son baskı 1999.
- Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar II , 1987, son baskı 1999.
- Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3: Tip Tahlilleri, 1985, son baskı 1996
B) Denemeler, İncelemeler, Mektuplar
- Nesillerin Ruhu, 1967, 4. bsk. 1978, son baskı 1999.
- Büyük Türkiye Rüyası, 1969, 4. bsk. 1998
- Edebiyatımızın İçinden, 1976, 1998,
- Türk Milletinin Kültürel Değerleri, 1977
- Oğuz Kağan Destanı, 1979
- Kültür ve Dil, 1982, 11. bsk. 1998, son baskı 1999.
C.1. Metin Neşri (Bugünkü Dile Çevirme ve Önsöz)
- Ahmet Haşim‘den: Bize Göre, Gurebahane-i Laklakan, Frankfurt Seyahatnamesi, 1969, 1981.
- Ziya Gökalp‘tan: Türkçülüğün Esasları, 1972.
- Namık Kemal’den: İntibah, 1972
C.2. Metin Derlemesi ve Neşri (Öğrencileriyle birlikte)
- Köroğlu Destanı, (Behçet Mahir Efendi’den Mehmet Akalın, Muhan Bali ile), 1973.
- Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi I 1839-1865 (İ. Enginün, Birol Emil ile) 1974, 1988
- Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II 1865-1876 (İ. Enginün, B. Emil ile birlikte), 1978, 1993.
- Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi III (A. Vefik Paşa, A. Midhat, Ş. Sami vs.) (İ. Enginün, B. Emil, Z. Kerman ile birlikte), 1979,
- Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi IV (Ekrem, Hâmid, Sezai ve Ara nesil, (İ. Enginün, B. Emil, Z. Kerman ile birlikte), 1982
- Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi V (M. Naci, B. Fuad, A. Rasim vs. (M. Kaplan’ın izinden İ. Enginün, B. Emil, Z. Kerman tarafından) 1989
- Devrin Yazarlarının Kalemiyle Millî Mücadele ve Gazi Mustafa Kemal, II c. (İ. Enginün, B. Emil, N. Birinci, A. Uçman’la birlikte), 1981, 1992
- Atatürk Devri Fikir Hayatı, II c., İ. Enginün, Z. Kerman, N. Birinci, A. Uçman ile birlikte)1981, 1992.
- Atatürk Devri Türk Edebiyatı, II c., (İ. Enginün, Z. Kerman, N. Birinci, A. Uçman ile birlikte)1982, 1992
- Atatürk Şiirleri, (N. Birinci’yle birlikte), 1982, 1995
- Cenap Şahabettin’in Bütün Şiirleri (İ. Enginün, B. Emil, N. Birinci, A. Uçman ile birlikte) 1985.
D) Lise Ders Kitapları:
- Edebiyat Lise 1 1976, Edebiyat Lise 2 1977, Edebiyat Lise 3, 1977.
E) Ahmet Hamdi Tanpınar İçin
Ahmet Hamdi Tanpınar‘ın Bütün Şiirleri, 1976. Yazarın kitap halinde olan, süreli yayınlarda yayınlanan ve evrakından kalan şiirlerini bir araya getirdi.
XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Beş Şehir, Huzur, Mahur Beste, Sahnenin Dışındakiler, Saatleri Ayarlama Enstitüsü gibi kitapların Tanpınar’ın ölümünden sonraki baskılarına ön ayak oldu ve önsöz yazdı.
Edebiyat Üzerine Makaleler (Haz: Z. Kerman), Yaşadığım Gibi (Haz: B. Emil), Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Mektupları (Haz: Z. Kerman) kitaplarına önsöz yazdı.
Ölümünden Sonra;
- Mehmet Kaplan’dan Seçmeler, 2 c., Haz. İnci Enginün, Zeynep Kerman, 1988.
- Âli’ye Mektuplar (Haz: İnci Enginün-Zeynep Kerman), 1992.
- Sevgi ve İlim (Haz. Ezel Erverdi), 2002.
Not: Mehmet Kaplan’ın 1939-1986 tarihlerinde yazdığı 1517 deneme- makaleden bir kısmı yukarıda adı geçen kitaplara girmiş, onların bir kısmı ve 124 tercümesi, 22 şiiri yayınlarda kalmıştır. Mehmet Kaplan’ın bibliyografyası:
- Mehmet Kaplan’a Armağan, İ. Enginün, Z. Kerman, 1984,
- Mehmet Kaplan Hayatı ve Eserleri, Z. Kerman, İnci Enginün, 2000, (Mehmet Kaplan’ın hatıralarıyla birlikte) kitaplarında yayınlanmıştır.
Mehmet Kaplan – Görevleri
- 1939-1983 İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde asistan, doçent ve profesör.
- 1958-1960 Erzurum Atatürk Üniversitesi rektör yardımcısı, Edebiyat Fakültesi kurucu dekanı
- 1962-1983 Yeni Türk Edebiyatı Kürsüsü Başkanı
- 1973 İstanbul Üniversitesi senatosu üyeliği
- 1974-1978 İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Müdürü
- 1982-1983 Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanı
- 1983-1986 İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Müdürü
- 1983-1986 Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yüksek Kurul üyeliği
- 1984-1986 Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde ve M. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Türk Dili ve edebiyatı bilim dallarında lisans üstü eğitim
- Ayrıca Kültür Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilâtı komisyonlarında üyelik.
Edebiyat