Nadir Nadi – Türk Dili ve Edebiyatı

Ender Nadi ABALIOĞLU (D: 23 Haziran 1908, Fethiye – Ö: 20 Ağustos 1991, İstanbul) Gazeteci, yazar.

Ender Nadi, Cumhuriyet gazetesinin kurucusu Yunus Nadi‘nin oğlu. Galatasaray Lisesi’ni bitirdikten (1929) sonrasında yükseköğrenimi için Viyana’ya gitti. Burada başladığı öğrenimini Lozan Üniversitesi’ne geçerek tamamladı (1935). 1938-1941 yılları aralığında Galatasaray Lisesi’nde sosyoloji öğretmenliği yapmış oldu. 1950 senesinde Demokrat Parti listesinden bağımsız Muğla milletvekili, 1954’te de bağımsız İstanbul milletvekili seçildi. Parlamentoya girişinden bir süre sonrasında Avrupa Konseyi’ne bağımsız Türk delegesi olarak seçilip altı yıl bu görevde bulunmuş oldu. Bir taraftan da Cumhuriyet gazetesinde yazarlık yapmış oldu.

Babasının ölümü üstüne ortağı olduğu Cumhuriyet gazetesinin başyazarlığına geçen Ender Nadi, ölümüne dek bu görevi sürdürdü. 1962 senesinde ortaklarıyla anlaşmazlığa düşen Ender Nadi, yazılarına bir süre ara verdi. 27 Mayıs’ın lideri ve o günlerin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel, Ender Nadi’yi 9 Haziran 1964’te saptanca senatörü seçti. Fakat o senatörlük süresini doldurmadan 3 Nisan 1970’te çekilme etti, Cumhuriyet gazetesine döndü.

Ender Nadi, 12 Mart muhtırasından sonrasında o günlerin siyasal koşullan sebebiyle bir grup arkadaşıyla gazete yönetiminden ayrıldı (11 temmuz 1971). Gazetede aradıklarını bulamayan okurlar, bilgili bir direnişle gazeteyi almamaya başladılar. Bunun üstüne ortaklar, kendisini gazetenin yönetimine çağırdı. Dostlarıyla beraber 12 temmuz 1992’de Cumhuriyet gazetesine geri dönen Ender Nadi, ölümüne dek bu görevde kaldı.

12 Eylül darbesinden sonrasında Türkiye’de aydınların yaşamış olduğu yazgıyı, Ender Nadi de paylaştı. Mustafa Kemal Atatürk’ün kurduğu Türk Dil Kurumu’nu korumak için çaba sarfeden ve 13 Ağustos 1961’de piyasaya sürülen “Garip Bir Tasarı” başlıklı yazısını 23 ocak 1983’te tekrardan yayımlayınca, Sıkıyönetim Mahkemesi’nde yargılandı. Ek olarak “halkı yasalara karşı kabahat işlemeye teşvik etmek” suçundan iki ay 20 gün hapse mahkûm oldu. Temyiz hakkı bulunmadığı için karar kesinleşti. Tüm dünyada geniş yankılar uyandıran ve protestolara neden olan bu karar, 75 yaşındaki Ender Nadi’yi hapse girmeden iki gün ilkin ulusal müdafa bakanının temyiz hakkını kullanma gereği duymasıyla Yargıtay tarafınca bozuldu ve Ender Nadi’nin aklanmasına karar verildi.

Mustafa Kemal Atatürk ilkelerine bağlılığını ve demokrasi yanlısı görüşlerini yazılarında sergileyen Ender Nadi, Cumhuriyet gazetesinin Türk basın tarihindeki seçkin yerini kazanmasında etkili oldu. 1983 Burhan Felek Basın Hizmet Ödülü’nü Feridun Hikmet Es’le paylaştı. Aynı yıl Modern Gazeteciler Derneği ‘nin onur ödülü verildi. Tüyap 7. İstanbul Kitap Fuarı, 1988’de onur yazarı seçti ve adına Alpay Kabacalı’nın hazırladığı Sekseninci Yaşlarında Ender Nadi adlı kitabı yayımladı. Ender Nadi, Yunus Nadi’nin ölümünden sonrasında, Cumhuriyet’i yaşattı, kurumlaştırdı. En ufak bir taviz vermeden laik Cumhuriyet ilkelerini ve Mustafa Kemal Atatürk’ün aydınlanma devrimlerini savundu.

Ender Nadi’nin Eserleri

• Sokakta Gürültü Var (1943)
• Mustafa Kemal Atatürk İlkeleri Işığında Uyarmalar (1961)
• Perde Aralığından (1965)
• İki Sovyet Rusya – İki Polonya 1935-1965 (1967)
• 27 Mayıs’tan 12 Mart’a (1971)
• Sil Baştan (1975)
• Olur Şey Değil (1979)
• Ben Atatürkçü Değilim (1981)
• Dostum Mozart (1985)