NASA’nın Hubble Uzay Teleskobu’ndan gelen yeni görüntüler, ölmüş bir yıldızdan kalanları, yakındaki şişmiş bir yıldızın iyi mi kullandığını ve ölen yıldızı canlandırdığını gösteriyor.
Efsanevi gözlemevi, Dünya’dan 700 ışık yılı kadar uzakta olan çift yıldız sistemini 30 senedir takip ediyor. Sistemin ana yıldızı sebebiyle oluşan kuvvetli atışların sonucunda iyi mi sönüp parladığını gözlemliyor. Beyaz cüce ve kırmızı dev yıldızlardan oluşan ikilinin kaotik bir ilişkisi var. Uzaya parlayan gaz saçan ikili oldukça garip.
Gökbilimciler Kova Takımyıldızı’nda bulunan bu ikiliyi “yıldız volkanı” olarak vasıflandırıyor, şu sebeple ikili 400 milyar kilometrelik alana parlayan gaz yayıyor. Karşılaştırma için bu mesafe, Güneş Sistemi’inin çapından 24 kat daha büyük.
NASA, bu yıldızları nükleer enerji kanalıyla elementleri iyi mi geri dönüştürdüğünü takip ediyor.
NASA’dan meydana getirilen açıklamada yıldızlarla ilgili şu şekilde deniyor: “Plazma uzaya saatte 1,6 milyon km’den fazla hızla fırlıyor – Dünya’dan Ay’a 15 dakikada gidebilecek kadar süratli! Filamentler görünür ışıkta parlıyorlar şu sebeple yıldız ikilisinden gelen kabarcıklı ışınım tarafınca enerjilendiriliyorlar.“
R Aquarii olarak malum ikili yıldız sistemi, simbiyotik adında olan Dünya’ya en yakın hususi tür bir çift yıldız sistemi. Bu sistemde şişmiş ve ölmek suretiyle olan yaşlı bir kırmızı dev ve orta boy bir yıldızın küçülmüş çekirdeği, birbirinin yörüngesinde dönüyor.
Büyük yıldız Güneş‘in 400 katından daha büyük ve 400 günlük dönemde parlaklığı büyük oranda değişti. Zirve noktasında kırmızı dev, Güneş’ten 5 bin kat daha parlaktı. R Aquarii’deki bu büyük yıldız benzer biçimde Güneş’imizin de 5 milyar yıl kadar sonrasında kırmızı deve dönüşmesi planlanıyor.
R Aquarii’deki beyaz cüce 44 senelik yörüngesi süresince devasa yoldaşına yaklaştığında, ölü yıldız kütleçekimiyle yıldız malzemesini çalarak hidrojen gazının soğuk yüzeyine yığılmasına niçin oluyor. Bu süreç, yıldızın bir nevi dirilmesini, ısınmasını ve sonunda bir bomba benzer biçimde ateşlenmesini sağlıyor.
NASA ve Avrupa Uzay Ajansı, yukarıdaki hızlandırılmış videoda Hubble’ın 2014’ten 2023’e kadar R Aquarii’yi çekmiş olduğu fotoğrafları kullanarak oluşturdu.
Bu termonükleer patlamaya “nova” adı veriliyor. Devasa bir yıldızın bir kara deliğe yada nötron yıldızına dönüşmeden ilkin yok olmasına verilen “Süpernova” adı ile karıştırılmasın. Nova, beyaz cüceyi yok etmez. Bunun yerine patlamayla karbon, azot, oksijen ve demir benzer biçimde elementlerin uzaya saçılmasına sebep olur.
Bu yıl bilim adamları, Samanyolu’nda ortalama 3 bin ışık yılı uzaklıkta bulunan ikili bir yıldız sistemi olan T Coronae Borealis ya da T CrB’den çıkacak bir novayı merakla bekliyorlar. Çıplak gözle görülebilmesi ihtiyaç duyulan bu hususi nova, periyodik patlamalar yaşamış olduğu için ilgi çekici. Uzmanlar ortalama bu yıldızın her 80 yılda bir patladığını tespit etti.
Birkaç ay ilkin uzmanlar, beyaz cücenin Eylül ayından ilkin nova haline dönüşmesini bekliyorlardı. Sadece garip şekilde bu ani parlama gerçekleşmedi.
NASA’dan astrofizikçi Koji Mukai, Haziran ayında yaptığı bir açıklamada şöyle dedi: “Tekrarlayan novalar öngörülemez ve aykırıdır. Belirli bir kalıbı takip etmelerinin bir nedeni olamayacağını düşündüğünüzde, bunu yaparlar – ve aynı kalıbı tekrarlamalarına güvenmeye başladığınız anda, tamamen saparlar.“
Bu olayları anlamak çok önemli. Çünkü bu gerçekleşen olay yeni yıldızlar, gezegenler ve yaşam için gerekli malzemelerin üretilmesi ve dağıtılması açısından büyük önem taşıyor. Gökbilimci Carl Sagan’ın insanların “yıldız malzemesinden” yapıldığını söylerken kastettiği de tam olarak bu. Vücudumuzu oluşturan aynı maddeler kelimenin tam anlamıyla yıldızların çekirdeklerinde dövülmüş, sonrasında yıldızlar patladığında kozmos süresince fırlatılıyor.
R Aquarii, kuvvetli manyetik alanları takip ederek yukarı ve dışarı bükülen parlayan jetler püskürtüyor. Plazma kendi üstüne dönerek çok büyük bir spiral oluşturuyor.
Elisha Sauers’ın haberini Özgür Yıldız Türkçeleştirdi.