NASA denildiğinde pek oldukca kişinin aklına ‘yeni dünyaların’ keşfi geliyor. Ajansın mikroskobik ekosistemler keşfettiğini ise oldukca azca şahıs biliyor.
Örnek olarak bundan seneler ilkin, Mars’a giden uzay araçlarını dezenfekte eden bilim insanı Kasthuri Venkateswaran, pamuklu çubuğunun ucunda garip bir mikroorganizma buldu. Bacillus pumilus adını verdiği bu bakteri o denli dirençliydi ki ultraviyole ışık ve peroksit benzer biçimde temizlik solüsyonları onu öldüremiyordu.
Bu bulgu, Internasyonal Uzay İstasyonu’na bir numune gönderilmesine niçin oldu. Astronotlar nasıl biteceğini görmek için numuneyi Dünya’dan ortalama 400 km yükseklikteki laboratuvarın dış kısmına koydu. Örnek geri geldi; 18 ay kozmik radyasyona maruz kaldıktan sonrasında bile sporların bir çok canlıydı.
Bir süre sonrasında araştırma rafa kaldırıldı ve bakteri örneği dondurucuya konuldu. Bugün, doğrusu ilk tespitinden 25 yıl sonrasında bu bakteri Massachusetts merkezli bir şirket tarafınca UV direnci sebebiyle güneş kreminde kullanıyor.
Bu uzay aracından cilt bakımına uzanan hikâyede pek oldukca ters köşe ve alışılmadık bir oyuncu ekibi var. Vakalar, kariyerine besin bilimi alanında başlamış olan Kyle Landry ile başlıyor…
Landry ekstremofiller, doğrusu dünyanın en sıkıntılı ortamlarında yaşayabilen organizmalar mevzusunda uzmandı. Hatta yeni bir mantar türü keşfetmişti. Yüksek sıcaklıklarda yetişen bazı mantarlardan benzersiz enzimler bulmaya odaklanmıştı. Bu bileşenler gıdalara eklendiğinde umami tatlarının üretilmesine destek oluyordu.
Harvard Tıp Fakültesi’nde genetikçi olan David Sinclair, Landry’nin çalışmalarını fark etti ve ona laboratuvarında doktora sonrası bir pozisyon teklif etti. Araştırmalarında insanların niçin yaşlandığına ve bunun etkilerinin iyi mi yavaşlatılabileceğine odaklanan Sinclair, ekstremofillerin iyi mi bu kadar uzun yaşayabildiğini ve sıkıntılı ortamlarda kendi kendini iyi mi onarabildiğini anlamaya çalışıyordu.
Landry bu noktadan sonrasında Sinclair’in kurucusu olduğu biyosavunma şirketi Liberty Biosecurity’de çalışmaya başladı. Organik maddeleri parçalamada başarıya ulaşmış olan ekstremofil enzimlerle şarbon ve kara vebayı etkisiz hâle getirmeye çalıştı.
Şirket ondan sonra insan genomunu kozmik radyasyonun zararı olan etkilerinden koruyabilecek bileşikler geliştirmek suretiyle NASA ile çalışmaya başladı. Landry, “Mars’a gitme meselesinde bizi sınırlayan şey roketler değil. Altı ay süresince kesintisiz radyasyona karşı koyması ihtiyaç duyulan biyolojimiz” diyor.
Bu iş birliği, Landry’yi mevzu hakkında daha çok data edinmesi için doğru zamanda doğru yere götürdü. Zira NASA’nın ekstremofil deposu oldukca daha çok araştırma anlamına geliyordu. Jet İtki Laboratuvarı’ndaki bilim adamları, uzay aracı temizlerken bu dayanıklı minik yaşam formlarından yüzlercesini keşfetmişti.
Mars’a gitme meselesinde bizi sınırlayan şey roketler değil. Altı ay süresince kesintisiz radyasyona karşı koyması ihtiyaç duyulan biyolojimiz.
Credit: NASAABD Birleşik Devletleri, dünya dışı ortamlara kontamine madde sokulmasını önlemek için internasyonal bir antak kalma imzaladı. NASA bu anlaşmaya uymak için Mars araçlarını, Mars ortamına en fazla 300 bin bakteri sporu bırakacak şekilde sterilize etmeye çalışıyor. Bu süreç, yüksek sıcaklıklarda ve rutubet eksikliğinde hayatta kalabilen oldukca sayıda mikrobu gün ışığına çıkardı.
Venkateswaran, NASA ekipmanlarında bulunan türlerin bir kaydını tutmak için bu örnekleri topluyor. Ki bilim adamları, bulgu aracıyla alınan bir miktar Mars toprağını kontrol tüpüne koyduğunda (ihtimaller içinde) ilkel organizmanın bir ‘uzaylı’ mı yoksa Dünya’dan giden bir seyyah mi bulunduğunu anlayabilsin.
Sadece, tüm çabalara karşın bir uzay aracını tam manasıyla pırıl pırıl yapmanın yolu yok; NASA’nın eski baş bilim insanı John Grunsfeld de 2015 senesinde bu mevzuya değinmiş ve şu şekilde demişti:
Mars’ta yaşam bulunduğunu aslına bakarsanız biliyoruz şundan dolayı onu oraya biz yolladık.
Venkateswaran’ın ekstremofil örnekleri saklamasının bir öteki sebebi de temizleme şekillerinin iyi mi geliştirileceğini öğrenmek. NASA’nın teknoloji transferi programının yöneticisi Dan Lockney, mesela bacillus pumilus türünün bir nevi ‘son şahit’ olarak kullanıldığını söylüyor. “Bu bakterinin ortadan kaldırılması o odanın en iyi şekilde sterilize edildiğini gösteriyor” diyor.
Şimdi bir bakterinin güneş kremi işine iyi mi girdiğine gelelim. NASA, Landry’den patentli organizmalar kataloğuna bir göz atmasını istemiş. Landry bu bakterinin UV radyasyonunu absorbe etme potansiyelini görünce lisansını almış ve sonraki iki yılını bakteriden iyi mi bir özüt elde edeceğini bulmakla geçirmiş. (Bacillus lysate olarak malum tescilli ürün herhangi bir canlı bakteri içermiyor).
Lockney, “Uzay görevleri için geliştirdiğimiz her şeyin bununla birlikte endüstriyel uygulama ve üretim süreçlerine, ek olarak hastanelere ve marketlere girmesini sağlamaya çalışıyoruz” diyor.
Bir biyosavunma şirketinin kozmetikte yeri olmadığını düşünen Landry, Delavie Sciences isminde bir yan şirket kurmuş. SPF güçlendiriciyi 15 bin litrelik reaktörlerde üretiyor ve güneş kremi üreticilerine toplu miktarlarda satıyor.
Güneşten meydana gelen cilt hasarını azaltmanın en iyi yolunun güneş kremi olduğu artık hepimiz tarafınca biliniyor. Fazlaca fazla UV ışınına maruz kalmak kansere niçin olabiliyor. Güneş yaşa bağlı kırışıklığı artırabildiği benzer biçimde kir benzer biçimde cilt problemlerine yol açabiliyor.
Landry, “İnsanlar NASA’nın yalnız roketler ve uydulardan ibaret bulunduğunu düşünüyor sadece gözden kaçan oldukca fazla şey var” diyor ve NASA olmadan bu işin mümkün olamayacağını vurguluyor. Tıpkı Willy Wonka’nın bir sonraki egzotik çikolata aromasını araması benzer biçimde Landry de petrol kuyularına ve terk edilmiş altın madenlerine giderek ekstremofillerde bir sonraki ‘büyük gelişme’ olabilecek şeyi arıyor.
Elisha Sauers, Mashable’ın uzay ve gelecek teknolojileri muhabiri.
