Çoğumuz yaklaşan esnemeyi hissedebiliriz. Çenemizdeki kaslar gerilmeye adım atar, burun deliklerimiz genişleyebilir ve ağzımız açılıp gözlerimiz yaşarırken bir hava akımı soluyabiliriz. Karmaşık bir rekfleks olan esneme kendiliğinden gerçekleşebileceği şeklinde bulaşıcı da olabilir; birinin esnediğini gördüğümüzde, duyduğumuzda ya da kimi zaman bir tek esnemeyi düşündüğümüzde bile çoğu zaman esneriz. (Ben yazarken birkaç kez esnedim, siz de okurken esnemiş olabilirsiniz… Acayip fakat organik.)
Geçmişte ise kent efsanelerinden biri beynimizin daha çok oksijene gerekseme duyması sebebiyle esnediğimiz fikriydi. Bunun bilimsel bir dayanağı yok. 1980’lerde meydana getirilen bir emek verme saf oksijen yada karbondioksit oranı yüksek gazları solumanın esneme üstünde mühim bir tesirinin olmadığı tespit edildi.
Esneme gene de pek anlaşılamayan bir insan davranışı. Duquesne Üniversitesi Osteopatik Tıp Fakültesi Fizyoloji Kısmı Başkanı Prof. Dr. Mark Andrews, “Beyin hala bir kara kutu” diyor. Araştırmacıların esnemeyle ilgili teorileri ise şu yönde:
Esneme, varoluş halindeki değişikliklerin sinyali olabilir
Esneme, insanoğlu geçiş halindeyken, bilhassa uyku-uyanıklık geçişlerinde, kısaca uyandıklarında yada uykulu ve uyumaya hazır olduklarında ortaya çıkıyor şeklinde görünüyor. Sıkıldıklarında yada kaygı şeklinde hafifçe ruhsal sıkıntılar yaşadıklarında da esneyebilirler.
Johns Hopkins Üniversitesi’nde davranışsal biyoloji alanında çalışan Andrew Gallup, “Esneme, insanların oldukca heyecanlı olduğu yada büyük bir beklenti içinde olduğu dönemlerde de yüksek sıklıkta gerçekleşir” diyor. Gallup sporcuların müsabakalardan ilkin, paraşütçülerin atlamalarından evvel ve müzisyenlerin konser öncesi esneme eğiliminde olduklarına dair anekdotsal raporlar mevcut bulunduğunu dile getiriyor.
Esnemek beynin uyarılmasına destek olabilir
Esneme, artan uyarılma, uyanıklık ve tetikte olma durumlarıyla ilişkili. Beynin, yorucu aktiviteler esnasında uyanmasına yada uyanık kalmasına destek olabilir. Bir teoriye nazaran, esneme yüz ve boyundaki kasları hareket ettirerek boyundaki şah damarlarını uyarıyor, beyne giden kan akışını artırıyor ve beyni uyandırıyor.
Ek olarak 2012 senesinde meydana getirilen bir araştırmada, esneme esnasında yada derhal sonrasında kalp atış hızının, akciğer hacminin ve göz kaslarının gerginliğinin arttığı belirtiliyor.
Andrews, “Bu, kasların esnemesinin bir parçası” derken “Esnemeyle başlıyor, sadece öteki kas aktiviteleriyle de bağlantıları var, bu yüzden sizi ayağa kaldırıyor ve hareket ettiriyor” diye devam ediyor.
Esnemek beynin soğumasına destek olabilir
Bahse mevzu teoriyi inceleyen Gallup, beyindeki sıcaklıkların, mesela bir göreve odaklanırken, egzersiz yaparken yada endişeli ya da heyecanlıyken zihinsel işlemlerde yaşanmış olan artışlar sebebiyle ısı arttığında beynin esneme ve benzeri soğutma mekanizmalarını devreye soktuğunu söylüyor. Bazı araştırmacılar ise bu termoregülasyonun iki şekilde gerçekleştiğine inanıyor.
Birincisi, esneme beyne giden kan akışını artırır ve kalbe giden kan akışını sağlamlaştırır. İkincisi, esneme esnasında derin hava solumak, burun ve ağızdaki damarlardaki kanı soğutuyor olabilir. Bağlantılı bir çalışmada, bu iki sürecin aşırı ısınmış kanın daha soğuk kanla değiştirdiğini öne sürüyor.
Sadece günün sonunda kendiliğinden esnemenin sebepleri ve ne işe yaradığı mevzusunda bir düşünce birliği yok.
Bunların yanı sıra uzmanlar, “Esnemeyi bastırmayın” diyor. Araştırmacılar esnemenin mühim bir fizyolojik amaca hizmet edebileceğine inanmakta. Fakat esneme mevzusunda toplumsal bir yafta olabileceği için bazı insanoğlu esnemelerini bastırmaya çalışabilir.
Gallup, esnemek yerine esnemenin benzer neticelerini öykünmek edebilecek yada elde edebilecek davranışların mevcut bulunduğunu söylüyor:
- Meydana getirilen araştırmalara nazaran sakız çiğnemek beyne giden kan akışını artırarak esnemeyi azaltabiliyor.
- Burundan nefes almak beyin ısısını düzenlemeye destek olarak esneme ihtiyacını ortadan kaldırabilir.
- Alnınıza soğuk kompres uygulamak da benzer bir tesir yaratabilir.
Esnemenin tam olarak neye sebep olduğu yada ne şeklinde sonuçlar doğurduğu mevzusunda uzmanlar içinde bir düşünce birliği olmasa da, esnemenin oksijen eksikliğiyle bir ilgisi olmadığı kati.
Kaynak: The Washington Post / Metin Aktaşoğlu tarafınca yerelleştirildi
