Nobel Edebiyat Ödülü
Nobel Edebiyat Ödülü sahipleri (İsveççe: Nobelpriseti litteratur) edebiyat alanında seçkin katkılarda bulunmuş yazarlardan seçilerek, her yıl İsveç Akademisi tarafınca takdim edilir. Nobel Ödülü, Alfred Nobel’in 1895 tarihindeki vasiyeti üstüne; fizik, kimya, tıp-fizyoloji, edebiyat, ekonomi alanlarında olmak suretiyle beş dalda ödül verilmeye başlanmıştır. Nobel’in vasiyetinde belirttiği benzer biçimde, Edebiyat Ödülü sahibine (İsveç) Akademisi’nin seçtiği beş üyelik komite tarafınca karar verilir ve ödül Nobel Vakfı tarafınca karşılanır.
Nobel Edebiyat Ödülü ilk kez 1901 senesinde verilmiş, bu ödülü (Fransa)’dan Sully Prudhomme kazanmıştır. Her ödül sahibi, bir madalya, bir mezuniyet belgesi ve miktarı yıllara nazaran değişen nakit para ile ödüllendirilir. 1901 senesinde, Prudhomme 150 bin (İsveç) kronu almıştır. 2008 senesinde, bu ödüle (Fransa)’dan Jean-Marie Gustave Le Clézio layık görülmüş ve 10 milyon (İsveç) kronu ile ödüllendirilmiştir. Ödül töreni; geleneksel olarak Stokholm’da, Alfred Nobel’in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık tarihinde yapılmaktadır. 2011 yılına gelindiğinde Nobel Edebiyat Ödülü 104 kez verilmiş ve toplamda 108 şahıs bu ödülü kazanmıştır.
• “Fizik”, “Kimya”, “Fizyoloji yada Tıp” alanlarında en mühim icadı icra eden kişilere;
• “Edebiyat” alanında en asil ve en içten ideali örnek alarak oluşturan eserin yazarına,
• “Sulh” Halklar içinde kardeşliğin gerçekleştirilmesi, orduların kaldırılması yada sayısının azaltılması, sulh kongrelerinin yapılması ve yaygınlaştırılması için en fazlaca çalışan kişilere verilir.
• Başlangıçta üç dalda verilen ödüllere 1969 senesinde İsveç Merkez Bankası, Alfred Nobel anısına bir de “İktisat” ödülünü ekledi. Bu ödüllerin dağıtılmaya başlaması 1901 evveliyatına denk gelmektedir ve günümüze kadar sürmüştür.
• Fizik ve Kimya ödülleri İsveç Kraliyet Akademisi, Tıp ve Fizyoloji ödülleri Karolinska Enstitüsü(Stokholm), Edebiyat ödülü İsveç Akademisi, Sulh ödülü de Norveç Parlamentosu (Storting) tarafınca seçilen beş kişilik bir komisyon tarafınca dağıtılmaktır.
1901 Sully Prudhomme (Fransa)
1902 Theodor Mommsen (Almanya)
1903 Björnstjerne Martinius Björnson (Norveç)
1904 Frédéric Mistral (Fransa) ile José Echegaray y Eizaguirre (İspanya)
1905 Henryk Sienkiewicz (Polonya)
1906 Giosuè Carducci (İtalya)
1907 Rudyard Kipling (İngiltere/Britanya)
1908 Rudolf Christoph Eucken (Almanya)
1909 Selma Lagerlöf (İsveç)
1910 Paul Heyse (Almanya)
1911 Count Maurice Maeterlinck (Belçika)
1912 Gerhart Hauptmann (Almanya)
1913 Rabindranath Tagore (Hindistan)
1915 Romain Rolland (Fransa)
1916 Verner von Heidenstam (İsveç)
1917 Karl Adolph Gjellerup (Danimarka) ile Henrik Pontoppidan (Danimarka)
1919 Carl Spitteler (İsviçre)
1920 Knut Hamsun (Norveç)
1921 Anatole France (Fransa)
1922 Jacinto Benavente (İspanya)
1923 William Butler Yeats (İrlanda)
1924 Wladyslaw Reymont (Polonya)
1925 George Bernard Shaw (İrlanda)
1926 Grazia Deledda (İtalya)
1927 Henri Bergson (Fransa)
1928 Sigrid Undset (Norveç)
1929 Thomas Mann (Almanya)
1930 Sinclair Lewis (ABD)
1931 Erik Axel Karlfeldt (İsveç)
1932 John Galsworthy (İngiltere/Britanya)
1933 Ivan Alekseyevich Bunin (Rusya ya da SSCB )
1934 Luigi Pirandello (İtalya)
1936 Eugene O’Neill (ABD)
1937 Roger Martin du Gard (Fransa)
1938 Pearl S. Buck (ABD)
1939 Frans Eemil Sillanpää (Finlandiya)
1944 Johannes Vilhelm Jensen (Danimarka)
1945 Gabriela Mistral (Şili)
1946 Hermann Hesse (İsviçre)
1947 André Gide (Fransa)
1948 T. S. Eliot (ABD) / (İngiltere/Britanya)
1949 William Faulkner (ABD)
1950 Bertrand Russell (İngiltere/Britanya)
1951 Pär Lagerkvist (İsveç)
1952 François Mauriac (Fransa)
1953 Sir Winston Churchill (İngiltere/Britanya)
1954 Ernest Hemingway (ABD)
1955 Halldór Laxness (İzlanda)
1956 Juan Ramón Jiménez (İspanya)
1957 Albert Camus (Fransa)
1958 Boris Pasternak (Rusya ya da SSCB )
1959 Salvatore Quasimodo (İtalya)
1960 Saint-John Perse (Fransa)
1961 Ivo Andric (Yugoslavya)
1962 John Steinbeck (ABD)
1963 Giorgos Seferis (Yunanistan)
1964 Jean-Paul Sartre (reddetti) (Fransa)
1965 Mihail Şolohov (Rusya ya da SSCB )
1966 Shmuel Yosef Agnon (İsrail) ile Nelly Sachs (Batı Almanya)
1967 Miguel Ángel Asturias (Guatemala)
1968 Yasunari Kawabata (Japonya)
1969 Samuel Beckett (İrlanda)
1970 Aleksandr Soljenitsin (Rusya ya da SSCB )
1971 Pablo Neruda (Şili)
1972 Heinrich Böll (Batı Almanya)
1973 Patrick White (Avustralya)
1974 Eyvind Johnson (İsveç) ile Harry Martinson (İsveç)
1975 Eugenio Montale (İtalya)
1976 Saul Bellow (Kanada / ABD)
1977 Vicente Aleixandre (İspanya)
1978 Isaac Bashevis Singer (ABD)
1979 Odysseas Elytis (Yunanistan)
1980 Czeslaw Milosz (Polonya / ABD)
1981 Elias Canetti (İngiltere/Britanya)
1982 Gabriel García Márquez (Kolombiya)
1983 William Golding (İngiltere/Britanya)
1984 Jaroslav Seifert (Çekoslovakya)
1985 Claude Simon (Fransa)
1986 Wole Soyinka (Nijerya)
1987 Joseph Brodsky (Rusya / ABD)
1988 Necip Mahfuz (Mısır)
1989 Camilo José Cela (İspanya)
1990 Octavio Paz (Meksika)
1991 Nadine Gordimer (Cenup Afrika)
1992 Derek Walcott (Saint Lucia)
1993 Toni Morrison (ABD)
1994 Kenzaburo Oe (Japonya)
1995 Seamus Heaney (İrlanda)
1996 Wislawa Szymborska (Polonya)
1997 Dario Fo (İtalya)
1998 José Saramago (Portekiz)
1999 Günter Grass (Almanya)
2000 Gao Xingjian (Fransa)
2001 Vidiadhar Surajprasad Naipaul (İngiltere/Britanya)
2002 Imre Kertész (Macaristan)
2003 John Maxwell Coetzee (Cenup Afrika)
2004 Elfriede Jelinek (Avusturya)
2005 Harold Pinter (İngiltere/Britanya)
2006 Orhan Pamuk (Türkiye)
2007 Doris Lessing (İngiltere/Britanya)
2008 Jean-Marie Gustave Le Clézio (Fransa)
2009 Herta Müller (Almanya)
2010 Mario Vargas Llosa (Peru)
2011 Tomas Gösta Tranströmer (İsveç)
2012 MoYan (Guan Moye) (Çin)
2013 Alice Munro (Kanada)
2014 Patrick Modiano (Fransa)
2015 Svetlana Aleksiyeviç (Beyaz rusya)
2016 Bob Dylan (Aslolan adı: Robert Allen Zimmerman) (ABD)
2017 Kazuo Ishiguro (Japon asıllı İngiltere vatandaşı)
2018 Olga Nawoja Tokarczuk (Polonya)
2019 Peter Handke (Avusturya)
2020 Louise Glück (ABD)
2021 Abdulrazak Gurnah (Tanzanya, 20 yaşından beri İngiltere’de yaşıyor.)
2022 Annie Ernaux (Fransa)
2023 Jon Fosse (Norveç)
• 1958 senesinde Rusya-doğumlu Boris Pasternak bu ödüle layık görülmüş, sadece Sovyetler Birliği hükümetinin baskısı altında bu ödülü reddetmek zorunda kalmıştır.
• 1964 senesinde Jean-Paul Sartre, geçmişte tüm resmî ödülleri reddettiği benzer biçimde, bu ödülü de reddetmiştir.
• Bugüne dek on iki hanım Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanmıştır ki, Nobel Sulh Ödülü ile beraber, öteki tüm Nobel dallarından daha fazladır.
• Nobel Edebiyat Ödülü’nün verildiği tüm bu seneler süresince yalnız dört kez, ödül iki kişiye verilmiştir (1904, 1917, 1966, 1974). Ek olarak yedi kez Nobel Edebiyat Ödülü verilmemiştir (1914, 1918, 1935, 1940-1943).
• Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanan bayanlar: Selma Lagerlöf, Grazia Deledda, Sigrid Undset, Pearl S. Buck, Gabriela Mistral, Nelly Sachs, Nadine Gordimer, Toni Morrison, Wislawa Szymborska, Elfriede Jelinek, Doris Lessing ve Herta Müller.
• Nobel edebiyat ödülünü kazanmamış olan meşhur yazarlar: Anna Ahmatova, Jorge Amado, Antonin Artaud, Georges Bataille, Maurice Blanchot, Jorge Luis Borges, Bertolt Brecht, Paul Celan, René Char, Anton Çehov, Hugo Claus, Joseph Conrad, Julio Cortázar, Jacques Derrida, Theodore Dreiser, Lion Feuchtwanger, Robert Frost, Hans-Georg Gadamer, Graham Greene, Aldous Huxley, Henrik Ibsen, James Joyce, Nikos Kazancakis, Arthur Koestler, D.H. Lawrence, W. Somerset Maugham, Sándor Márai, Arthur Miller, Yukio Mishima, Alberto Moravia, Robert Musil, Vladimir Nabokov, George Orwell, Fernando Pessoa, Ezra Pound, Marcel Proust, J.D. Salinger, Gertrude Stein, Wallace Stevens, August Strindberg, Leo Tolstoy, Arnold Toynbee, Marina Tsvetaeva, Mark Twain, Franz Werfel, Thornton Wilder, Tennessee Williams, Virginia Woolf, John Fowles, Lawrence Durrell.
• Nobel Edebiyat Ödülünü en genç yaşta alan yazar Rudyard Kipling. İngiliz sömürgeciliğinden yana tutumuyla tanınan romancı, ozan ve öykü yazarı Kipling, 1907 senesinde Nobel’i aldığında 42 yaşındaydı.
• En uzun yaşamış Nobel Edebiyat Ödülü sahibi, İngiliz mantıkçı ve düşünür Bertrand Russell. 1945’de Batı Felsefesi Zamanı’ni yayımlayan, 1950 senesinde ödüle kıymet bulunan Russell 1970’de öldüğünde 97 yaşlarında idi.
• En genç ölen Nobel Edebiyat Ödülü sahibi, Fransız düşünür, romancı, tecrübe etme ve oyun yazarı Albert Camus. 1957’de ödüle layık görülen Camus, 1960’da bir trafik kazasında yaşamını kaybettiğinde 46 yaşındaydı.
• Jean Paul Sartre Nobel Edebiyat ödülünü kabul etmeyen tek yazardır.
Dünya Edebiyatı
