İnternette neredeyse aradığınız her şeyi bulma şansınız var. Üretken suni zekâ yardımıyla yada “yüzünden” aklınıza gelen nerede ise her görseli de bulmanız mümkün. YZ tarafınca üretilen ve insan yaratıcılığının sınırlarını zorlayan bu görseller her geçen daha da popüler bir hal alıyor. Bu fenomen ve yarattığı durum bir teoriyle ele alınmış durumda: Ölü İnternet Teorisi.
Peki nedir bu kuram? Şu şekilde özetleyelim; söz mevzusu teoriye bakılırsa suni zekâ ve botlar tarafınca üretilen içerik, insan tarafınca üretilen web içeriklerini geride bıraktı. O vakit akıllara şu sual da geliyor: Bu düşünce nereden geldi ve gerçekte herhangi bir temeli var mı?
Ölü web teorisi, esasen, toplumsal medya hesapları da dahil olmak suretiyle internetteki aktivite ve içeriğin ağırlıklı olarak YZ “ajanları” tarafınca oluşturulduğunu ve otomatikleştirildiğini iddia ediyor.
Bu “ajanlar” (ya da İngilizcedeki “agents” ifadesine değişik bir karşılık olarak belirtebileceğimiz “temsilciler”) Feysbuk, Instagram ve TikTok şeklinde platformlarda etkileşimi (tıklamalar, beğeniler, yorumlar) çoğaltmak için tasarlanmış YZ görsellerini içeren gönderileri süratli bir halde oluşturabilir. Her geçen gün daha da fazla öğrenerek kendi yarattığı görseli yada daha geniş bir ifadeyle içinde ne olduğu viral hale getirebilir.
Sadece kuram bu şekilde de razı gelmiyor ve daha da ileri gidiyor. Bu tür içeriklerin paylaşılmış olduğu hesapların birçoğu “suni zekâ ajanları” olarak ifade ettiğimiz botlar tarafınca yönetilmekte. Bu da kendine ilişkin bir gündemi olmayan ve giderek insanlardan kopan, suni bir etkileşimden oluşan kısır bir döngü yaratıyor.
Zararsız bir ‘etkileşim tarlası’ mı yoksa karmaşık bir propaganda mı?
İlk bakışta, bu hesapların motivasyonu oldukça açık görünebilir: Toplumsal medyada etkileşim, reklam geliri getirir. Bir şahıs ciddi boyutlarda etkileşim alan bir hesaba sahipse mesela Meta, X ya da Google’dan reklam geliri oranı elde edebilir. Peki “ölü web” denen kavram etkileşim tarlasında “like ekip reklam geliri biçmekle” yetiniyor mu?
Kim bilir yüzeyin altında küresel çapta otokratik rejimleri desteklemeye, muhaliflere saldırmaya ve propaganda yaymaya yönelik sofistike, iyi finanse edilen bir girişim yatıyordur?..
Suni zekâ destekli bu hesapların takipçi sayısı arttıkça (bir çok düzmece, bazıları gerçek) yükselen bu takipçi sayısı, söz mevzusu hesabı gerçek kullanıcılar için meşru kılıyor. Bu da dışarıda bir hesap ordusunun yaratıldığı anlamına geliyor. Çok büyük bir gelir elde etme potansiyeline haiz yüksek takipçili hesaplar…
Toplumsal medya artık dünya genelinde birçok kullanıcı için birincil haber deposu olduğundan, mevzunun bu noktası da eleştiri ehemmiyet taşımakta. Mesela Avustralya’da 18 ile 24 yaş arası gençlerin yüzde 46’sı geçen yıl toplumsal medyayı ana haber deposu olarak gösterdi. Bu oran, radyo ve TV şeklinde geleneksel kanalları kolaylıkla geride bırakıyor.
Bot destekli dezenformasyon
Bununla beraber toplumsal medyanın bu şişirilmiş botlar tarafınca dezenformasyonla kamuoyunu etkilemek için manipüle edildiğine dair kuvvetli kanıtlar var ve bu senelerdir oluyor. 2018’de yapılan bir çalışma, 2016 ve 2017’deki on aylık dönemde atılmış 14 milyon tweet’i çözümleme etti. Toplumsal medyadaki botların, güvenilmez kaynaklardan gelen yazıların yayılmasında mühim rol oynadığı ortaya çıktı.
Yüksek takipçili hesaplar, yanlış detayları ve dezenformasyonları meşrulaştırıyor, bu da gerçek kullananların botlarla gösterilen içeriğe inanmalarına, bu içerikle etkileşime geçmelerine ve bu tarz şeyleri tekrardan paylaşmalarına yol açıyordu.
Toplumsal medya manipülasyonuna yönelik bu yaklaşımın mesela ABD’deki silahlı hücum vakalarından sonrasında daha da gün yüzüne çıkmış olduğu tespit edildi. 2019’da meydana getirilen bir emek harcama, X’te (eski adıyla Twitter) botlar tarafınca oluşturulan gönderilerin kamuoyundaki tartışmaları büyük seviyede körüklediğini ve köktencilik anlatıları güçlendirmeye hizmet ettiğini buldu.
Son olarak Rusya-Ukrayna Savaşı’nda, savaşın her iki tarafı hakkında da ciddi dezenformasyonlar toplumsal medyada dolaşırken çeşitli aktivistler ve araştırmacılar bu çabalarda botların ve suni zekânın kullanıldığını ortaya koyuyordu.
Tüm bunların yanında başka iddialar da mevcut. Bu iddiaların birinde 2022’deki tüm web trafiğinin neredeyse yarısının botlar tarafınca üretildiği argümanı kuvvetli bir halde öne sürülmekte. Toplumsal medya kuruluşları ise platformlarının kötüye kullanımına çözüm bulmaya çalışıyor. Bilhassa Elon Musk bu mevzuda kafa patlatıyor şeklinde görünmekte ve mevzuya ilişkin görüşlerini kamuya açık bir halde ifade etmekten çekinmiyor.
O zamanlar adı Twitter olan platformu satın almak için pazarlıklar yürüttüğü süreçte de bot hesaplar konusunu gündeme getiren ve hatta neredeyse Twitter’ı, firmanın bu mevzuda saydam raporlar sunmadığı sebebi öne sürülerek, satın almaktan vazgeçme noktasına gelen Elon Musk, hala mevzuya bir çözüm arıyor.
Hatta şu sıralar “bot çiftliklerini” durdurmak için X kullanıcılarının üyelik için cüzi bir oranda ödeme yapmalarını mecburi kılmayı düşünüyor. Bununla beraber toplumsal medya platformlarının istedikleri takdirde büyük miktardaki bot etkinliğini kaldırma kapasitesine haiz bulunduğunun da altını çizmek gerek.
Bu teoriyi aklınızda tutun!
Ölü web teorisi aslına bakarsak internetteki kişisel etkileşimlerinizin çoğunun düzmece bulunduğunu iddia etmiyor. Sadece internete bakmak için garip bir mercek sunuyor. Artık içeriklerin “insanoğlu için, insanoğlu tarafınca” üretilmemesi, bildiğimiz ve sevdiğimiz webin “öldüğü” anlamına geliyor.
Düşüncelerimizi internette ve toplumsal medyada yaratma ve paylaşma özgürlüğü, interneti bu kadar kuvvetli kılan temel faktördü. Organik olarak fena aktörlerin denetim etmeye çalmış olduğu da bu güç.
Doğrusu aslına bakarsak ölü web teorisi şüpheci olmayı ve toplumsal medyada ve öteki web sitelerinde eleştirel bir zihinle gezinmeyi kullanıcılara hatırlatıyor. Herhangi bir etkileşim, eğilim ve bilhassa “genel duyarlılık” pekâlâ dünyayı idrak etme şeklimizi birazcık değiştirebilmek için tasarlanmış bileşik bir ürün olabilir.
Kaynak: Science Alert / Metin Aktaşoğlu tarafınca yerelleştirildi