Güneş, devasa bir lav lambası şeklinde, derinlerinden yüzeye çıkan, sonrasında soğuyan ve yeniden iç kısmına doğru batan sıcak kabarcıklarla çevrili. Bu süreç konveksiyon kanalıyla gerçekleşiyor ve süreç, karbon ve nitrojen şeklinde daha ağır elementleri Güneş süresince dağıtıyor. Ek olarak, yüklü parçacıkları uzaya yürüyerek Güneş rüzgarlarının (Güneş’ten uzağa akan sıcak, iyonize gazlar) arkasındaki itici güç olduğu düşünülmekte.
Astronomlar şimdi yüzeyinde gaz kabarcıkları olan başka bir yıldız gördüler ve yıldızı fotoğrafladılar. Bahse mevzu yıldız, R Doradus, Güneş’inkinden ortalama 350 kat daha büyük bir çapa haiz kırmızı bir dev. Bu kabarcıklı yıldız, Dünya’dan ortalama 180 ışık yılı uzaklıkta, cenup takımyıldızı Dorado‘da yer ediniyor.
Bu sürecin başka bir yıldızda da oluştuğunu görmek, bilim adamlarının yaşlanan bir yıldızdaki konveksiyonun zaman içinde iyi mi değiştiğini anlamalarına destek olabilir. R Doradus, Güneş’ten oldukça daha büyük olsa da hacmi neredeyse aynı, kısaca yıldız muhtemelen Güneş’in önümüzdeki 5 milyar yıl içindeki görüntüsünü ve davranışının fragmanı şeklinde… Zira Güneş de ölüme yaklaştığında kırmızı bir dev haline gelecek.
‘İlk kez bu kadar yüksek kalitede…’
Çalışmanın baş yazarı Wouter Vlemmings, “Gerçek bir yıldızın köpüren yüzeyi ilk kez bu şekilde gösterilebiliyor” ifadelerini kullanmakta. Vlemmings şu şekilde devam ediyor:
Verilerin, yıldız yüzeyindeki konveksiyonun bu kadar oldukça ayrıntısını görebileceğimiz kadar yüksek kalitede olacağını asla beklemiyorduk.
Şili’nin kuzeyinde Atacama Çölü’nde yüksek bir platoda bulunan astronomik interferometre özellikli radyo teleskobu ALMA (Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi ya da kısaltmaya adını veren İngilizcedeki ifadeyle Atacama Large Millimeter/sub-millimeter Array), yukarıdaki videoda görülen görüntüleri Temmuz ve Ağustos 2023’te elde etti. Bu devasa gözlemevi ABD Ulusal Bilim Vakfı, Avrupa Cenup Gözlemevi ve Japonya Ulusal Tabiat Bilimleri Enstitüleri’nin ortak mülkiyetinde.
Konveksiyon kabarcıkları daha ilkin başka yıldızlarda da tespit edilmişti sadece yeni ALMA gözlemleri kabarcıkların hareketini daha ilkin mümkün olmadığı kadar detaylı bir halde izliyor. Bulgular Nature dergisinde gösterildi. Görüntülerin ortaya koyduğu şey, tahmin edilenden oldukça daha süratli bir oranda yüzeyin altında beliren ve sonrasında kaybolan devasa, sıcak gaz kabarcıkları…
Güneş’te, konvektif granüller olarak malum bu kabarcıkların her biri aşağı yukarı Fransa büyüklüğünde. Son iki yılda, Hawaii’deki yeni Daniel K. Inouye Güneş Teleskobu, “uzay havası”nın kökenlerini incelerken bu kabarcıkların son aşama detaylı görüntülerini elde etti. Teleskop, Şubat 2020’de fırlatılan Avrupa Uzay Ajansı ve NASA’nın ortak görevi Solar Orbiter ve iki yıl ilkin gönderilen NASA uzay aracı Parker Solar Probe ile beraber çalışıyor.
Güneş’in Dünya’dan 145 milyon kilometre uzakta olmasına karşın, ışık kaynağımız üstündeki fırtınaların radyasyonları gezegenin manyetik alanına ve atmosferine ulaştığında Dünya’daki elektrik şebekelerini ve telekomünikasyon sistemlerini bozarak teknoloji üstünde ciddi sonuçlar doğurabiliyor.
Fransa büyüklüğündeki baloncukların “büyük” bulunduğunu düşünüyorsanız, araştırmacılar R Doradus‘taki her bir baloncuğun Güneş’in tam 75 katı büyüklüğünde bulunduğunu söylüyor!
Yeni yazı ek olarak astronomların başka bir yıldızdaki konvektif granüllerin ne kadar süratli hareket ettiğini takip edebildikleri ilk zamanı da işaret ediyor. R Doradus‘ta, kabarcıklar bir aylık döngüde hareket ediyor şeklinde görünüyor, kısaca konveksiyonun Güneş’te işleyiş biçiminden daha süratli… Bilim adamları bunun nedenini ise hemen hemen anlamış değil.
Çalışmaya katkıda bulunan İsveç’teki Chalmers Teknoloji Üniversitesi’nde doktora talebesi Behzad Bojnodi Arbab, “Bu kadar uzaktaki yıldızların yüzeyindeki ayrıntıları direkt görüntüleyebiliyor olmamız görkemli. Şimdiye kadar çoğunlukla yalnız Güneş’imizde gözlemlenebilen fiziği gözlemleyebiliyorduk” şeklinde konuşuyor. Bu biçim gözlemlerin yeni kapılar açmış olduğu ve ufkumuzu genişlettiği aşikar…
Elisha Sauers, Mashable’da muhabir / Metin Aktaşoğlu tarafınca yerelleştirildi