Osmanlı Kadın Şairleri | Türk Dili ve Edebiyatı

Prof. Dr. NAZAN BEKİROĞLU‘nun araştırması: Osmanlı Kadın Şairleri

Osmanlıda kadın şairler kadar, kadın şairler üzerine yapılmış araştırmaları da gözden geçirmek isteyen bir araştırmacı hayal kırıklığına uğramayı peşinen göze almak zorundadır. Sözünü ettiğim hayal kırıklığı kadın şair sayısının azlığı gibi bunlar üzerine yapılan araştırmaların sayısının da azlığından kaynaklanmaktadır.

Geleneksel dönemde edebiyat tarihi ve tenkidinin yerini tutan tezkirelerle sınırlı kalan edebî araştırmalarda adı geçen kadın şair sayısı iki elin parmaklarından çok az fazladır. Tezkirelerin sınırlı ifade kalıplarına sıkışmış olarak birbirine benzer cümlelerle tanıtılan, bir çoğunun eserleri dahi elimize ulaşmış olmayan bu şairler hakkında doyurucu araştırmaların yapılmış olmasını zaten bekleyemeyiz.

Tanzimat sonrasında sayılarında artış görülen kadın şairler üzerinde ise münferit ve ciddi birkaç çalışmanın varlığına rağmen; kadın şairlerimizi başlangıçtan itibaren ele alarak ortaya gerçek bir panorama çıkaracak sistemli bir çalışmanın henüz yapılmadığı aşikârdır.

Osmanlı Kadın Şairleri

1. Zeynep Hatun
2. Mihrî Hatun
3. Ani Hatun
4. Fıtnat Hanım
5. Leylâ Hanım
6. Şeref Hanım
7. Âdile Sultan
8. Tevhîde Hanım
9. Feride Hanım
10. Hatice Nakiye Hanım
11. Sırrî Hanım
12. Münire Hanım
13. Fıtnat Hanım (Trabzonlu)
14. Habibe Hanım
15. Hasibe Maide Hanım
16. Hatice İffet Hanım
17. Leylâ Hanım (Saz)
18. Nigâr Hanım
19. Makbule Leman
20. İhsan Raif
21. Şükûfe Nihal
22. Halide Nusret Zorlutuna

ZEYNEP HATUN

Divan şiirinin bilinen ilk kadın şairi. 15. Yüzyılda yaşamış bir kadı kızı ve bir kadı eşi. Çağdaşı olan Mihri Hatun ile aralarında latifeler ve karşılıklı şiir söyleşmeleri var. Divanı, Sultan Mehmet adına düzenlendi. Zeynep Hatun, şiirlerinde, kadının isteklerini, açgözlülük olarak nitelendirir ve döneminin kadınının aşağılık konumundan sıyrılma isteğini anlatır. Zeynep Hatun, bir şair olarak kabul görebilmek için, arzularının “merdane” olmasını ister. Tıpkı alçakgönüllü bir erkek gibi, bilge olmak isteğini vurgular. Yumuşaklık, sevecenlik gibi kadına özgü bazı değerleri, zayıflık ve ruhsal eksiklik diye nitelendirir. Aşık Çelebi, “Mesairus Şuara” adlı kitapta, Zeynep Hatun’un yaşamının son döneminde şiiri bıraktığını, inzivaya çekildiğini anlatır.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL
Keşfet nikabını yeri göğü münevver et
Bu âlem anasırı firdevs-i enver et

Depret lebini cüşe getir hacz-i kevseri
Anber saçını çöz bu cinanı muattar et

Hattın berat verdi saba yeline dedi
Tez er Hatay’a Çin’i tamam et müseehhar et

Yâra yolunda âşk ile derdinden ölenin
Kim der sana ki hecr ile cânın mükedder et

Zeynep çü dost zülfü gibi tarümarsın
Divane olma şiirini divan ü defter et

Zeyneb ko meyli zinet-i dunyaya zen gibi
Merdane var Sade-dil ol terk-i ziver it

MİHRÎ HATUN

1460 ya da 1461’de Amasya’da doğdu ve 1506’da yine burada öldü. Asıl adı Mihrünnisa ya da Fahrünnisa. “Mihrî” mahlasını kendisi de bir şair olan babası Mehmet Çelebi bin Yahya’dan (Belâyî) aldı. Hiç evlenmedi. Sultan 2. Bayezid ve oğlu Şehzade Ahmed’in Amasya Valiliği sırasında kentte toplanan bilgin ve sanatkarların meclislerine katıldı. Mihrî Hatun, Zeynep Hatunla birlikte adı bilinen ilk Türk kadın şairlerinden. Güzelliğiyle bölgede ün salan Mihri Hatun, sade bir dille yazdığı kaside ve gazelleriyle tanınır. Diğer divan şairi kadınlardan aşkı çekinmeden kullanmasıyla ayrılır. Şairi Necati Bey’i kendisine örnek aldığı, şiirlerini Necati Bey’e gönderip fikrini öğrenmeye çalıştığı iddiaları da var. Söylentilere göre Necati Bey ile aralarında duygusal yakınlaşma vardı. Ayrıca şiirlerinde, Müyyedzâde Abdurrahman Çelebi ve Sinan Paşazâde İskender Çelebi’ye duyduğu aşka dair ipuçlarına da rastlanır. Mihri Hanım Divanı 1967’de Moskova’da basıldı.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL
Ben umardım ki seni yâr-ı vefâ-dâr olasın
Ne bileydim ki seni böyle cefâ-kâr olasın

Hele sen kaaide-î cevrde eksik komadın
Dostluk hakkı ise ancağ ola var olasın

Reh-i âşkında neler çektüğüm ey dost benim
Bilesin bir gün ola aşka giriftâr olasın

Sözüme uymadın ey asılası dil dilerim
Ser-i zülfüne anın âhiri ber-dâr olasın

Sen ki cân gül-şeninin bi gül-i nev-restesisin
Ne revâdır bu ki her hâr ü hasa yâr olasın

Beni âzâde iken aşka giriftâr itdin
Göreyim sen de benim gibi giriftâr olasın

Bed-duâ etmezem ammâ ki Huda’dan dilerim
Bir senin gibi cefâ-kâra hevâ-dâr olasın

Şimdi bir hâldeyüz kim ilenen düşmanına
Der ki Mihrî gibi sen dahi siyeh-kâr olasın

ANİ HATUN

Doğum tarihi bilinmiyor. 1710’da Yenişehir-Fener’de yaşamını yitirdi. Asıl ismi Fatma. Kültürlü bir ailenin kızı olarak İstanbul’da doğdu. Akıllı, bilgili ve eğitimli olan Ani Hatun, “Hace-i Zenan (Kadınların Hocası)” lâkabıyla anılmıştır. Arapça öğrendi, doğu ve Batı edebiyatlarıyla ilgili çalışmalar yaptı. Bir divanı olduğu sanılıyor ama bulunamadı. Usta bir hattat olarak da ün yaptı. Bazı metinlerde hattatlığının şairliğinden bile üstün olduğu belirtilir.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL

Feramuş itti hayli dem beni yad itmeden kaldı
Benim çok sevdigim mahzunu dilşad itmeden kaldı

Nola t’amirine kasd itmese şah-ı cihan banım
Bilür kim hatır-ı viranım abad itmeden kaldı

Kalupdur bahr-i gamda fülk-i dil yok sahil-i maksud
Hayıflar rüzgarim bana imdad itmeden kaldı

Düşelden ran-ı aşk-ı yare zar ü natüvandır dil
Ser-i kuyinde halim yare feryad itmeden kaldı

Niçün derpey olur Ani ki hal-i Kays’ı bilmez mi
O biçare yetürdi kendin irşad itmeden kaldı

FİTHAT HANIM

İstanbul’da doğdu, doğum tarihi bilinmiyor. 1780’de yine İstanbul’da yaşamını yitirdi. Asıl adı Zübeyde. Şeyhülislam Ebu İshakzade Mehmet Esad Efendi’nin kızı. Özel derslerle eğitildi. Küçük yaştan itibaren edebiyat ve şiirle ilgilendi. Rumeli Kazaskerlerinden Mehmed Efendi ile evlendi. Günümüze kadar gelen kadın şairler arasında en dikkat çekicilerden biri. Aydın ve şairi bol bir çevrede yetişti, döneminin sanat-edebiyat çevrelerinde bulundu. Şiirleri kadar nükteleri, Koca Ragıp Paşa ve şair Haşmet ile aralarında geçen şakalaşmalarla da bilinir. Ancak günümüze ulaşan bu şakaların bir kısmının uydurma olduğu sanılıyor. Türkçe’yi çok güzel kullanır, şiirlerinde zaman zaman halkın konuştuğu dile de yer verir. Ama şiirlerine kadın içtenliği ve inceliği yansımaz. Yayınlanmış bir divanı var. Kendisini anlamayan, ruhuna denk düşmeyen, şiirle uğraşmasına bir anlam veremeyen kocası Derviş Mehmet Efendi ile evliliğinde mutlu olmadığı biliniyor.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

ŞARKI
Beni derdinle yeter zâr etdin
Yok mu insâfın a zalim söyle
Çeşm-i mestin gibi bîmâr etdin
Yok mu insâfın a zalim söyle

Ruhların taze gülü handandır
Leblerin derd-i dile dermandır
Sühanın mürde-i aşka candır
Yok mu insâfın a zalim söyle

Âşık-ı zâre cefâ kârındır
Öldüren gamze-i hunharındır
Eden ihyâ yine güftarındır
Yok mu insâfın a zalim söyle

Ey Sehi-kamer ü şîrin-güftâr
Bülbül-i vird-i ruhun gerçi hezâr
Var mıdır bencileyin âşık-ı zâr
Yok mu insâfın a zalim söyle

GAZEL
Neşve-i cam-ı muhabbetle gönül cuş eyler
Çekilen der ü gamı cümle feramuş eyler

Kıl hazer alma sakın aşık-ı zarın ahın
Seni bir şuh-ı sitemkara felek dun eyler

Bir nigehle komadı derdimi takrire mecal
Çeşm-i mestin nice guyaları hamuş eyler

Hale-i mah gibi sineye çekmiş mihri
Bezm-i vuslatta o kim yari deraguş eyler

Sen hem gülşen-i hüsnünde figan et cü hezar
Fıtnata derd-i dilin belki o gül guş eyler

LEYLÂ HANIM

Sudur’dan Moralı Zâde Hâmid Efendi’nin kızı ve Keçecizâde İzzet Molla’nın yeğeni. Çocuk denecek yaşta babasını kaybetti, aynı dönemde evlendirildi, bir hafta içinde ayrıldı. Dönemin ünlü şairleri ve dayısı olan Keçecizade İzzet Molla’dan özel ders adı. Saray kadınlarıyla yakın ilişkisi olduğu bilinen, iyi eğitimli ve çok kültürlü bir şair. Hazır cevaplığı ve şakacılığı ile de tanınır. Mevlevî tarikatına katıldı. Mihrî Hatun kadar olmasa da kadın duygularını dile getirmesi ve döneminin koşullarında bir kadın için serbest sayılabilecek söyleyişiyle dikkat çeker. Edebî bir çevrede yaşadığı için verimli bir şair. Şiir dili açık ve sade. Bir Divanı var. 1848’de yaşamını yitirdi. Galata Mevlevihanesi kabristanında toprağa verildi. Pür âteşim açdırma sakın ağzımı zinhâr, mısrasıyla başlayan, Zâlim beni söyletme derûnumda neler var, nakaratlı şarkısı çok ünlü.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL
Yârin âşıkları ile ülfeti pek güçtür güç
O peri vahşidir unsiyyeti pek güçtür güç

Sakın aldanma gönül vâ’d-i visâl-i yâre
Sonra derd ü elem ü mihneti pek güçtür güç

Beni âfv eyle eğer meclise girdiyse rakip
Çekemem doğrusu bu sıkleti pek güçtür güç

Ders-i aşkı açalım dersini vaiz kapasın
Zâhidin bârid olur sohbeti pek güçtür güç

Sohbeti yâr ile de pekçe uzatma Leylâ
O peri vahşidir ünsiyyeti pek güçtür güç

GAZEL
Her seherde Kâbei kûyında estikçe nesim
Âşıka zülfi siyahından gelir anber şemim

Naveki müjgânı gönder sinei mecruhuma
Kûşei gamda dili mahzunuma olsun nedim

Kalim bu aşk ile yanmaktan ey meh ruzüşeb
Yok bana derdü elemden başka bir yârı kadîm

Şiddeti düzahla korkutma beni gel zahida
Aşkıma nisbet benim bir şey midir narı cahim

Kûşei cennet dahi olsa safayab olmayız
Aşk ile olduk hele külhan bucağında mukim

Zulmu çok ettin bugün Leylâ’ye ey şahı cihan
Ruzi mahşerde seninle eylesin bahsi azîm

GAZEL
Hayâli ârızın bağı gönülde gülizarımdır
Açıldı dağlar kim sînede evvem beharımdır

Güli ümmidim açılmaz açıldı soldu hep güller
Bu gülşende figandan bihaber ancak nigârımdır

Hikâyettir sana şerhi derunumdan değil şevka
Senin aşkınla yanmak tabemahşer iftiharımdır

Neden küstün bilir hep cürmün inkâr eylemez âşık
Sebep bu infiale naleî bî ihtiyarımdır

Salın ey nahli nâzım gel nolur bir kerre serv âsa
Sarayındır bu gönlüm ande eşkim cuyibarımdır

Emanet eyledim bir tahfecik ol şahı hubane
Gönül derler anın adına Leylâ yadigârımdır

ŞEREF HANIM

1809’da İstanbul’da doğdu, 1861’de yaşamını yitirdi. Yenikapı Mevlevihanesi kabristanına defnedildiği sanılıyor. Mehmed Nebil Bey’in kızı. Şairi bol ve kültürlü bir ailenin mensubu. Kadirî ve Mevlevî tarikatlarına girdiği biliniyor. Sıkıntılarla dolu bir yaşam sürdü. Padişah II. Mahmud ve Valide Sultan’a yazdığı şiirlerinde bu sıkıntıları anlatır. Geleneksel kalıplar içinde kalan şiirleri sadelikleri ve düzgün anlatımlarıyla dikkat çeker. İlk kez 1867’de Matbaa-i Âmirane’de basılmış bir divanı var.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

KASİDE

Kasîde-i Bahâriyye der Hakk-ı Müşâriin-ileyh
– Berây-ı Âlî Paşa –

Açıl ey gonce-i zîbâ açıl fasl-ı bahar oldı
Hezârın hasret-i dîdâr ile derdi hezâr oldı

Donandı her taraf üşkûfe-i elvan ile yer yer
Yine sun’-ı Cenâb-ı Kird-gârı aşikâr oldı

Takarrub edicek teşrifi sultân-ı gülin nâ-gâh
Dikildi tûğ-ı şâhî bağ u sahra kânı-kâr oldı

Bahar erdûsını sünbül-teber tebşire geldikde
Kurup çadır çiçekle muntazır her kûh-sâr oldı

Bu eyyâm-ı ferah-zâye tahassür çekmeden fulya
Sarardı sureta bir âşık-ı zar u nizâr oldı

Meğer neşv ü nema bulmuş şarâb-ı erguvan ile
Anın’çün çeşm-i dilber gibi nergis pür-humâr oldı

Görüp zülf-i arûsın ziynet ü dârâtını bî-şekk
Civan perçem başa çıktıkda gayet dil-figâr oldı

Benefşe çıkdı her-câyî deyu ifrât-ı ye’sinden
Olup sünbül perişan lâle yek-ser dâğ-dâr oldı

Eder şeb-bû ile ay-çiçeği gece safa, mehtâb
Görince fûl-ı bahrî yollar üzre hep nisâr oldı

Düzüp zerrin kadehle bezmini çark-ı felek güya
Çekildi bir kenâre cümleden sâhib-vakâr oldı

Sarıldı nahl-ı leylâk üzre güya bir çiçekli şal
Bakup serv u sünûber bîd-i reşkiyle çinâr oldı

Şakâyıkda görince revnak ü rengi kemâlinde
Hasedle zenbakın hep akl u fikri târ u mâr oldı

Bilür erbabı kadrin bak alur göz ile haşhaşa
Ki attâr-ı felekden ehl-i keyfe ber-güzâr oldı

Karanfil yâsemen aşkile sîne çak çak etdi
Ya her dem tazeye meyi etmede bî-ihtiyâr oldı.

Ne kabil misk-i Rûmî ıtr-ı şâhîyle ola hem-bû
Girince araya şimşir bu da’vâ ber-karâr oldı

Bütün ezhâre hâlât-ı hazânı etmeğe ifşa
Gelüp kartopu güya tercemân-ı rûzigâr oldı

Bahâriyye temam olduysa da ey hâme güya ol
Gazel de söylemek şâirlere çünkim şiar oldı

Yine ey gül-izâr-ı işve vakt-ı âh u zar oldı
Bu da’vâya delîl ü şâhid istersen hezâr oldı

Buyur geşt ü güzâr et cümle ezhârı çemen-zârın
Kudûmın öpmeğe hep dîde dûz-ı intizâr oldı

Görince bülbülün cûş u hürüsün fart-ı gayretle
Benim de seyl-i eşkim ğıbta-bahş-ı cûy-bâr oldı

Gelüp bâd-ı sabâ dedi Şeref geç bu hevâlardan
Bu nazmın gerçi evrâk-ı sipihre yadigâr oldı

Ne sarf etdin bahara cevher-i güftârını ancak
Sebeb-i asayiş dünyâya bir âlî-tebâr oldı

Edersin medh ol zât-ı şerifi et ki âlemde
Senası mahz-ı farz u her sağar ü her kibar oldı

Bu vasfa Hazret-i Alî Emîn Paşa sezadır kim
Duây-ı devleti vird-i zeban ü her diyar oldı

Makâm-ı âliyi teşrif edel’den zât-ı ülyâsı
Umûr-ı hâriciyye nâzırıyle pür-vakâr oldı

Huzurunda şükûfe şîşesi olmak ümidiyle
Ne rütbe şimdi çeşm-i bülbüle bak i’tibâr oldı

Nesîm-i lutfı ğâlibdir bahara ehl-i hâcâtın
Nihâl-i maksad u amali hep pür berg ü bâr oldı

Nisâr olmakda gerçi cümleye nakd ü inâyâtın
Senin hakkında ise şad hezâr u bî-şümâr oldı

Düşüp ümmîd-i afv ile der-i ihsanına gönlüm
Bilür cürm ü kusûrın pây-mâl-i i’tizâr oldı

Kerem-kârâ şeref-sadrâ sipihr-i devlete bed-râ
Eğerçi bunda ıtrâ’-ı makâla ibtidâr oldı

Vesîle-cûy idim neşr etdim işte bu bahaneyle
Bütün ezhâr bûy-i midhatinden hisse-dâr oldı

Kıyâs olsa yanında bir içim su gibidir nîsân
Ki cûd u şefkatin baranı bahr-ı bî-kenâr oldı

Umûrında muvaffaksın o rütbe zanneder herkes
Ya Zât-ı Hızr yâ tevfik-i Bari müsteşar oldı

Bekây-ı ömr ü ikbâlindir elbet matlabı halkın
Vücûdın mutlaka dünyâya lutf-ı Gird-gâr oldı.

Penâh eden hücûm-ı ceyş-i gamdan olur asude
Der-i Devlet-meâbın bir hısâr-ı üstüvâr oldı

Değil fahriyye yazmak gerçi haddim kendi hakkımda
Bana Zât-ı Şerifin lîk mahz-ı iftihar oldı

Ederken âh ü feryâd endelib efsâne dinlemez
Şeref, başla du’âya gayrı vakt-ı İhtisar oldı.

Akîb-i cemrede her sal meymûn fal dendikce
Cihâna feyz-i nevrûzın yeter pertev-nisâr oldı

Riyâz-ı ömr ü câhı haşre-dek her dem bahar olsun
Denildikçe yine vakt-ı safay-ı gül-izâr oldı.

(Mefaîlün mefaîlün mefaîlün mefâîlün)

GAZEL

Dildeki dag-i füruzanım ile eğlenirim
Geceler kendi çerağınım ile eğlenirim

Ederim züver-i aguse-i hayalim yâri
Daima hidmet-i mihmanım ile eğlenirim

Söyletip çektiğini şuh-i cefakarından
Sergüzeşt-i dil-i nalanım ile eğlenirim

Komaz avare vü tenha beni manend-i safa
Yine derd-ü gam-i cananım ile eğlenirim

Dest-i ahım dokunup saz-i derunun teline
Nağme-i nale vü efganım ile eğlenirim

Söyleyip serd-i mihmetle nice taze gazal
Şeref eş’ar-i perişanım ile eğlenirim

GAZEL

Dili şuride hayfa yâre, yâr ağyare maildir
Bilinmez hikmeti bülbül güle, gül hare maildir

Olursun pür gadab ben arzıhal etdikçe sen emma
Cefakârım, mizacın çare ne ağyare maildir

Şikâyet sanma rencü zahmi aşk eyler isem izhar
Tabibe haste elbet derdini iş’are maildir

Kaçınmaz şulei didarı yâre can atar daim
Benim mürgi dilim pervane âsa nare maildir

İder tahsin nazmı dilküşasın eylesen tanzir
Şeref tab’ı selisim böyle hoş küftare maildir

KITALAR

Bir vech ile kabil değil icrayı teşekkür
Şâdoldu şeref zar iki yüzden agâh
Eüdi beni teltif reis oldu efendim
Hem kıldı iki yüz kuruş ita bana her mah
…

Keramet tâ ezelden dadı Hakmış zatına bildim
Benim keşfeyledin arzetmeden hali perişanım
İkişer yüz kuruş mahiye ihsan eyledin hakka
Şeref bir akçeye şayan değilken ey keremkânım
…

Kemalü ömrünü lûtfundan efzun eylesün Mevlâ
Cihan durdukça dur sadrında sen ey himmeti Âli
Şeref zatın maaş tahsisi ile şimdi sayende
Değildi habbeye malik pür oldu ceybi amali
…

ÂDİLE SULTAN

1825’te İstanbul’da doğdu, 1898’de yaşamını yitirdi. Sultan II. Mahmut ile eşlerinden Zernigar Sultan’ın kızı, Sultan Abdülmecit’in kız kardeşi. Sarayda özel eğitim gördü. Kaptan-ı Derya ve sonradan Sadrazam olan Mehmet Ali Paşa ile evlendi. Önce üç çocuğunu, sonra kocasını ve ardından da genç kızı Hayriye Sultan’ı kaybedince acıya boğuldu. Nakşîbendi tarikatına girdi. Şiirleri 1996’da “Adile Sultan Dîvânı” adıyla yayınlandı. Şiirleri genellikle çocukları, eşi ve kızı Hayriye Sultan’ın ölümlerinden duyduğu derin üzüntüyü yansıtan manzumelerden oluşur. Çağdaşı olan Leylâ ve Fıtnat Hanımlardan daha az başarılı bir şair sayılır. Aruzun yanı sıra hece ölçüsüyle de şiirler yazdı. Türbesi İstanbul Eyüp’te Bostan İskelesi yakınında. İstanbul’da pek çok hayır eseri bıraktı, ayrıca babası onun adına birçok eser yaptırdı. Muhibbî (Kanuni Sultan Süleyman) Divanı’nın basılmasını sağladı.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL

Duymayın can ü gönül dostuma pinhan gideyim
Akl ü can bana nedir bidil ü bican gideyim

Cismde can gibidir gözde hayâli yârin
Nice bir gurbet ü firkatle perişan gideyim

Korı canımda da âşk odını yaktı alevi
Yanmak âşk ile beşaret bana üryan gideyim

İderim kat’ı taalluk çü bu can ü tenden
O güle bülbül-i can itmede efgan gideyim

Adile Kâ’be-i kulın ideyim şöyle tavaf
Arz ide ruyını dildarıma mihman gideyim

GAZEL

Aşktır min-evvel ilâ âhir kevn ü mekân
Aşktır gâhî dil ü cânda nihân gâhi ayân

Aşktır eden cemâl-i pâk-i cânâna nazar
Aşktır ol gonca gül rûyu için bülbül olan

Aşktır dü-âlem içre cânı yâra vasl eden
Aşktır dâim olan hem mahrem-i esrâr-ı cân

Aşktır çün dilde misbah-ı tecellîyi yakan
Aşktır bil “küntü kenz” birle miftâh-ı cinân

Aşktır bî-kayd pervâz eyleyip sîmurg-veş
Aşktır dost ellerini dâima seyrân eden

Aşktır mir’ât-ı kalbi eyleyen sâf ü celî
Aşktır dilde veren nûr-ı ziyâyı her zamân

Aşktır kalbi kılan pür-nûr mihr-i mâh-veş
Aşktır şem’-i cemâle karşı pervâne yanan

Aşktır hem saykal-ı mir’at-ı esbâb-ı derûn
Aşktır bir âteş-i cân-sûz ey dil sen de yan

Aşktır beyt-i dili meyhâne-i irfân eden
Aşktır Leylâları Mecnûn ü ser-gerdân eden

Aşktır fehm ile iş’âr eyleyen derd-i dili
Aşktır bak Âdile çarhı eden keşf ü beyân

GAZEL

Aşkta kanun imiş âşıklara cevr eylemek
Âşık oldur kim cefâ-yı yâre sabretmek gerek

Aşk nâz ü şîve evvel gösterir âşıklara
Âşık ol demde ona cânı fedâ etmek gerek

Âşıkın ancak murâdı dostunun maksûdudur
Çekse de bin derd ü mihnet hep sebât etmek gerek

Arzû-yı dü-cihândan geçmedir aşka nişân
Terk-i cân edip reh-i cânâna azm etmek gerek

Âftâb-âsâ bilip her zerresin nûr-ı safâ
Her belâ dosttan gelir kim merhabâ etmek gerek

Havf-ı a’dâ eylemez olan müsellah aşk ile
Yanmadan Hakka erilmez pertev-i tevhîd gerek

Nefsle cehd et tecellî eylesin aşk-ı Hudâ
Beyt-i kalbi Âdile ma’mûr ü pâk etmek gerek

TEVHİDE HANIM

Doğum tarihi 1847. 1902’de Manisa’da öldü. Babası Turgutlulu Limoncuzade Fehim Efendi. Annesi, İzmirli Sinanzade Ahmet Efendi’nin kızı Tahire Hanım. Manisalı Veznedar Çakmak Hüsayin Efendi ile evlendi. Bir kızları oldu. Kızını ve ardından kocasını kaybetti. Mevlevi tarikatına girdi. Şiirini annesi, kızı ve kocasını art arda kaybetmenin acısı etkledi. Bir divanı var. 1881’de yazıldığı tahmin edilen bu divanda kendi yaşamından ve Manisa’dan izler bulunur. Tevhide Hanım’ın önemi yaşadığı çağın coğrafyasını, insanlarını, kültürü ve günlük alışkanlıklarını yansıtmasıdır. Divanı Gürol Pehlivan, Bülent Bayram ve Mehmet Veysi Dörtbudak hazırladı. Manisa Belediyesi’nin desteğiyle yayınlandı.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL

Çeşmime göründü âh bir peri âlicenâb
Dün gece verdi ziyâ ‘aleme ol âfitâb

Âhir çeşmime ben de âh bin cân ile müştâk iken
Setrine sây eyleyip rûyına çekmiş nikâb

Piyâde gezmiş yorulmuş terlemiş ol meh-likâ
Seyr eyledim rûyundaki damlayan sanki gül-âb

‘Ahdinde kılmaz vefâ va’dinde hiç durmaz imiş
Teşbihi etdim meşrebin sanki bir dönme dolâb

Zihnini topla Tevhîde olma o bahrin gavsi
Pirâhenden girîbânın alıp geri çekil yab yab

GAZEL

Senin mecburunum hâlâ inanmaz mısın ey şûh
Benim yandığım nâra ‘aceb yazmaz mısın ey şûh

Dün gece ağyâr ile lâdest tutup aldanmışsın
Kuluna nevbet gelince aceb aldanmaz mısın ey şûh

Gidip gülzara da’im sen edersin zevk ‘alemle
Gelip hatıra ismim bir gün anmaz mısın ey şûh

Cevr cânına yetmiş câna yine bilmem aceb
Çekerek cefasını usanmaz mısın ey şûh

Dün gece Tevhîde-zârın rahm edip hâline sen
Verdiğin ikrârdan ‘aceb dönmez misin ey şûh

DESTÂN-I MAĞNİSA

Takrîr edem dinle nedir hâli Mağnisa’nın
Söyleyim bak nedir ahvâli Mağnisa’nın
Düğünde bayramda atlas hâre giyerler
Bozulmaz yeşili alı Mağnisa’nın

Mağnisa’nın içinde evliyâsı çok
Mescidi camisi medresesi çok
Hâfızı mütedâ müderrisi çok
Okur bülbül gibi dili Mağnisa’nın

Etraf köyden şehirlerden gelirler
Handa hânelerde misâfir olurlar
Sultân Camisi’ne sâf sâf dururlar
Altın kemerlidir beli Mağnisa’nın

Sultân Nevrûz günü Mesir saçarlar
Cem olup cümle halk avuç açarlar
Mollalar imâretden çorba içerler
Her şehre ulaşır eli Mağnisa’nın

Âşıklar pîrine eyler niyâzı
Dere Kahvesi’ne asarlar sazı
Karşısında bülbül eyler avâzı
Açılır baharda gülü Mağnisa’nın

Ulu Cami’nin vurur çanlı sa’ati
Herkes vaktini bilir bulur râhatı
Tüccarların budur dâim adeti
Elden ele gezer malı Mağnisa’nın

Bahar vakti gelir bülbül sadâsı
Vardır erenlerin anda du’âsı
Kışın kar ile dolar dağı ovası
Akar boz bulanık seli Mağnisa’nın

Çölünde Karaca Ahmed Sultân hazırken
Üstünde Saruhan Baba nâzırken
Sağda Hâki Baba solda Kırtık Sultân vezirken
Deftede kayd olmaz vebâli Mağnisa’nın

Cümle eknâf çâr köşeden gelenler
Her birisi bir işe memur olanlar
Kazanıp kârında bereket bulanlar
Gitmez gözünden hayâli Mağnisa’nın

Beldemiz üstü dağ önü mesire
Bahar gelince cümle çıkarlar seyre
Gel bunca evliyâları ziyâret eyle
Şimdi çimendiferdir yolu Mağnisa’nın

Tevhîde sözünde hilâfın yokdur
Tatlıdır kavunu karbuzu çokdur
Karına kaymağına hiç sözüm yokdur
Namdadır yağ ile balı Mağnisa’nın

ŞARKI

Sana ne diyem ne söyleyem âh sana
Bir himmetin yok imiş eyvâh sana
Ederim bir âh-ı cân-gâh sana
Gayri bundan sonra âlem bir yana

Eyledin sen beni kendine meftûn
Cevrin etdi dîdemi âb-ı Ceyhûn
Serim sevdâya saldın aklım Mecnûn
Gayri bundan sonra âlem bir yana

Hevâ-yı zülfün ile hâlim tebâh
Kalmadı âşıklığıma iştibâh
Bir onulmaz derde düşdüm vâh bana vâh
Gayri bundan sonra âlem bir yana

Tîg-i hicrin hiç vermedi arayı
Sînemde açdı nice pin yarayı
Yazık etdin Tevhîde-i bîçâreyi
Gayri bundan sonra âlem bir yana

ŞARKI

O yâr bana kaşın çatdı
Elemim var elemim
Câh-ı mihnetde bıraktı
Kederim var kederim

Çehr ile dün yâr geçdi
Kadehde kanımı içdi
Ciğerde yâreler açdı
Veremim var veremim

Dün meclisde iken dildâr
Beni geçmiş yâre ağyâr
Kendi ruhsât eylemiş yâr
Haberim var haberim

Gül koklamam gül üstüne
Kişi kıyar mı dostuna
Lâkin ağyârın üstüne
Seferim var seferim

Tahammülüm yok ne çâre
Yüz vermesin ağyâre
Arz-ı hâl yazmağa yâre
Kalemim var kalemim

Tevhîde bu meylim hele
Ben şöyle verdim dilbere
Vaz gelmem tâ be mahşere
Yeminim var yeminim

FERİDE HANIM

1837’de Kastamonu’da doğdu. Kasmatonu ulemasından Bahar Zade Hammami Mehmet Reşit Efendi’nin kızı. İlk eğitimini medresi öğretmeni olan babasından aldı. Arapça ve Farsça öğrendi. Güzel yazı’ya yani “hat”a merak saldı. Bolulu İzzet Paşa’nın divan katipliğini yapan Ali Raif Efendi ile evlendi. İstanbul’a taşındılar. Feride Hanım 25 yaşında iken eşini kaybetti. İstanbul’dan Kastamonu’ya giderek yaşamını burada tamamladı. 1903’te öldü. Şiirleri arasında epey yer tutan Muhammediye’leri ile tanınır.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

BEYİT

Duhterine böyle ider mi mâderi söyle bana
Görmedim billâh cihanda böyle bir âzâr ana

GAZEL

Ah kim çıkdı elimden koynumun zer saati
Hasretile kalmamışdır gönlümün hiç rahatı

Yâdigar-ı yâr idi doğru gider gamhar idi
Yirmibeş yıldan beru itmiş idim ünsiyeti

Zer gibi zerd ola ruyi hem ayarı nakş ola
Mekr ile biganeler ger eyledise sirkati

Yelkavan veş ruzü şeb zevki içün çeksin taab
Soksun akrebler vücudın göre rencü mihneti

Kıldı rekkası felek çerh gibi sergerdan beni
Nice dolaplar ile virdi bana çok zahmeti

Yetdürür zinciri zülfü yâr ile bend olması
Kayd olup derdü game çekmekden ise firkati

Ben Feride veş gamü mihnetle ferdim dehrde
Geçmedi alâmsız biçarenin bir saati

(Kocasının ölümü üzerine yazdığı gazel)

GAZEL

Âşık isen salika âyine-i didare bak
Masıvanın zulmetinden kurtulub envare bak

Dürri pendin guşuna menguş idersen ey gönül
….. den dembedem keşf olunan esrare bak

Masıvanın kesretinden fariğ ol itme nizâ
Hazreti şeyhin tutub destin heman bu kâre bak

Na’rei sırrı ….dan haberdar olmağa
Âşk yolunda terki can etmiş olan berdare bak

Talibi âşkı hakikat buldu encamı necat
Ey Feride sen heman ihlâs ile ezkâre bak

(…. okunamayan sözcükler)

HATİCE NAKİYE HANIM

Müneccimbaşı Osman Saib Efendi’nin kızı. 1846’da ikiz kardeşiyle birlikte dünyaya geldi. Sıbyan mektebinde okudu. Annesini küçük yaşta kaybetti. Teyzesi tarafından büyütüldü. Darülmuallimat’tan mezun oldu. Yenikapı Mevlevihanesi müritleri arasına girdi. Ali Fuat Bey’in Maarif Nazırlığı döneminde Darülmuallimat’ta öğretmenliğe başladı. Farsça ve tarih öğretti. Lügati Farısiye sözlüğünü hazırladı. Bir süre Mısır’da kaldı. Sultan Mehmet Reşat döneminde bazı şehzade ve sultanlara öğretmenlik yaptı. II. Abdülhamid tarafından Şefkat Nişanı ile ödüllendirildi. 1899da yaşamını yitirdi. Yenikapı Mevlevihanesi Çınaraltı Kabristanı’nda toprağa verildi. 40 kadar gazel, methiye, şarkı, müstezad, tahmis, terci-i bend ve kıt’a yazdı. Döneminin kadın şairlerinden Şeref hanımın yeğeni idi. Onun divanının ikinci basımını hazırladı. Dergilerde dağınık halde olan şiirleri derlenemedi. Bir bölümü Türkçe olan bu şiirlerden bazıları kardeşi Nebil Bey’in Divan’ının sonunda, bir kısmı da Ahmet Muhtar Bey tarafından yayımlandı. Hiç evlenmedi.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL

Bir gamze hun rize şikâr oldu bu gönlüm
Şeb ta seher aşuftevü zar odu bu gönlüm

Bir çaresi yok derde giriftar olub eyvah
Bir gonce içün âleme har oldu bu gönlüm

Gülçini visal olmak içün bağı tarabda
Bir bülbüli şurideye yâr oldu bu gönlüm

Gülşende edüb nağmei bülbül ana tesir
Feryad ile manendi hezar oldu bu gönlüm

Geçdi neyü meydan işidüb savtı hezarı
Medhuş olarak maili zar oldu bu gönlüm

Rüyet hevesile Nakiyye bir kez o şuhu
Akdamı rekibane gubar oldu bu gönlüm

ŞARKI (Hezlamiz)

Olamaz bir kimse hem halin senin
Yokdur eşşeklikde emsâlin senin
Geçmede lanet ile salin senin
Yokdur eşşeklikde emsâlin senin

Benzemez etvarü halin âleme
Gelmemiş mislin vücudi âdeme
Kendine âdemlik isnad eyleme
Yokdur eşşeklikde emsâlin senin

Namını yâdeylemez emma beşer
Rekş eder efkârına gâvanü har
Sözlerin hayvanları hayran eder
Yokdur eşşeklikde emsâlin senin

Anırırken sen o savt ile heman
Hep gelir şevka güruhi merkeban
Ursalar şayan sana al bir palan
Yokdur eşşeklikde emsâlin senin

KOŞMA

Eyvah aşkınla yandım
Sonra cevrinle kandım
Aldandım sözlerine
Seni vefalı sandım

Ver bir dolu içeyim
Gör aşkınla niceyim
O mahmur gözlerinden
Ben nasıl vaz geçeyim

Kadehler durmasun boş
İçüb olalım serhoş
Çünki ağyar sözünden
Yâr ile aram bir hoş

Şimdi dil biçaredir
Aklım pek âvaredir
Ayrılık ateşinden
Ciğerim pür yaredir

Sinemi hicri dağlar
Gözlerim irmakdır çağlar
Nakiyye’nin halini
Gören kâfirler anlar

SIRRÎ HANIM

1814’te Diyarbakır’da dünyaya geldi, 1877’de öldü. Edirnekapı Otakcılar Mahallesi’nde Kadiri Dergahı kabristanına defnedildi. Asıl adı Rahile. Diyarbakır Hanedanı’ndan Ahmed Bey’in kızı. Kültürlü bir ailede büyüdü. Divan kültürüyle yetişti. Tahir Zade Bekir Ağa ile ilk evliliğini yaptı. Bir süre Bağdat’ta yaşadı. Daha sonra İstanbul’a geldi. Yusuf Kâmil Paşa konağının şiir-edebiyat sohbetlerine katıldı, paşanın eşi Prenses Zeynep ile dost oldu. Kâmil Paşa ile evlendiği söylentisi de var. Kızının ölümü üzerine yazdığı içli bir mersiye ile tanınır. Bir divan oluşturacak kadar şiiri var.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL
Şahbazı kuds olan mesture şeklin göstürür
Mahremi sultan ekser dûr şeklin göstürür

Saykal ol mir’atı kalbe masiva fikrin bırak
Jenk olunca ayine meksur şeklin göstürür

Şer çekerse tâ semaye suzi dilden dûdi âh
Mahitab olur felekde nur şeklin göstürür

Dehri duni bisebate dil viren divaneye
Mesti bibaki elest mahmur şeklin göstürür

Ayni ibretle alan her bir varakdan bir sebak
Nevbehar eyyamıdır zünbur şeklin göstürür

Tâ ezelden Sırrî hakikatden dili, agâh olan
Başü can terkin kılub Mansur şeklin göstürür
GAZEL
Mürği dil pervaze geldi lâneler ağlar bana
Çıkdı zünnarım bu kez humhaneler ağlar bana

Âşinalar tanı senk endaz olurlar her taraf
Vâkıf olsa halime bigâneler ağlar bana

Ketmi güc, izharı güc bir derde oldum mübtela
Darusın bilmez tabib kâşaneler ağlar bana

Kâsei mizabı sâkiden içüb mest olmuşum
Halime agâh olan mestaneler ağlar bana

Sırrî bir viranedir bir gence irdin misli yok
Hasbihalim söylesem divaneler ağlar bana

MÜNİRE HANIM

1818’de sadrazam olan Mehmet Derviş Paşa’nın kızı. 1825’te doğdu, 1903’te İstanbul’da öldü. İyi bir eğitim gördü. Özel öğretmenlerden Arapça, Farsça dersleri aldı. Müştak Efendi’den edebiyat öğrendi. Kerbela Mutasarrıfı Ali Rıza Paşa ile evlendi. Yenikapı Mevlevihanesi şeyhi Osman Salahüddin Dede’nin müritleri arasına girdi. Çoğunlukla Mevlevi övgüleri yazdı.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL
Aşktır tesliyyete her lâhza bais âdemi
Aşksız mümkin mi çekmek ger mü serdi âlemi

Görmedim hiç kimseyi memnunı ayşi ruzgâr
Bulmadım bir ferdi kim olsun şuunun hurremi

Macerayı ömrü yâdettikçe her bir anının
Fikrimi işgal ider bince sürurü matemi

İtme ey akıl teessür lûtfü kahrı çerhden
Gayeti şadide, mihnetde olurmuş göz nemi

Arzıhal itmem Münire, gayriye Allahdan
Ehli halin var ise Allah gerekdir mahremi

GAZEL
Macerayı aşkı levhi dilde tasvir eyleriz
Berkı suzı ah ile çerhı alevgir eyleriz

Biz güruhi âşikanız gülsitanı dehrde
Bülbüle adâbı dersi aşkı takrir eyleriz

İtmeyiz minnet, cihanın Hüsrev ü Dârasına
Kârımız vabestei sultanı takdir eyleriz

Bendei âli abâyız her seher müjgânımız
Hakirubi barigâhı hazreti pir eyleriz

Sayei Mollayi Rumide Münire, fakrile
Kendimiz mülki kanaatde cihangir eyleriz

MÜSTEZAD
Dün bastı ayak meclise mestane o âfet
Ol kânı letâfet
Aldırdı bütün aklını erbabı firaset
Hiç kalmadı takad

Zülfi gibi itdi beni eyvah perişan
Aşüfteü hayran
Yârab, bu ne kaşdır, bu ne gözdür, bu ne halet
Bu hüsn, bu kamet

Bir kimseye bir nim nigâh eylese ol mah
İmdad ide Allah
Çeşmanı siyahile ider ömrünü garet
Bicürmü cinayet

Benden neden ey gevheri gencinei ismet
Kat eyleyüb ülfet
Gayrile idersin dün ve bugün akdı meveddet
Pakize muhabbet

Ol yâre demem yar ki yar ide rakıbi
Har ide habibi
Arif olana matlabı tarife ne hacet
Yok bende semahat

Sen şemi dil efruzı seraperdei cansın
Hoş ruhı revansın
İsmet gibi pakizelik âlemde olur mu
Tarife gelür mi

Haffaş edemez neyyiri nevare rekabet
Ger kopsa kıyamet

FITHAT HANIM (Trabzonlu)

1842’de Trabzon’da dünyaya geldi. Trabzon Valisi Hazinedar Zade Vezir Abdullah Paşa’nın kızı. 3 yaşındayken ailesiyle İstanbul’a taşındı. Özel öğretmenlerden ders aldı. Genç yaşta evlendirildi. Kısa süren bu ilk evliliğinin ardından Bahriye Nezareti mektupçusu Mehmet Ali Efendi ile yeniden dünya evine girdi. İlk evliliğinden, “İlk zevcim beni o kadar kıskanırdı ki güzel giyinmekten, şiir yazıp okumaktan bile men ederdi. Hatta, “kirpiklerinin uzunluğu gözlerine pek çok letafet veriyor diyerek kirpiklerimi keserdi” diye şikayet ettiği biliniyor. Fitnat Hanım’ın şair yönü ve şiirleri Süleyman Nazif Bey tarafından keşfedilip edebiyat dünyasına tanıtıldı. 1911’de İstanbul’da yaşamını yitirdi ve Edirnekapı Mezarlığı’na defnedildi.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL
Sernığun etdi felek asâyışım peymanesin
Çünki dilşad eylemez neşveyle ben mestanesin

Azmi suyi meykede elvermedi çekdim ayağ
Başına çalsun heman ol bivefa demhanesin

Ayşü nüşu suhbeti değmez anın hiç bir pula
Neylerim zilli serab asâ şu mihman hanesin

Cura nuşi bade’i eltafı olmakdır muhal
Bendegân terk etmesün mı meclisi şahanesin

Vadü alâmu gamda kaldım ey sakil dehr
Mahrem etdi yâr zira meclise bigânesin

Şema’i suzane hacet kalmadı çünki yeter
Ateşi cevrinde yakdı âkibet pervanesin

Pertevi camı cemim dâra ile fahr eylesün
Badezin yad etmesün Fitnat gibi divanesin

MUHAMMES
Etme rağbet düşmeni bed kâre Allah aşkına
Verme fursat öyle her mekkâre Allah aşkına
Olmasun mahrem rakib esrare Allah aşkına
Sen edersen razıyım azâre Allah aşkına
Kıl mürüvvet verme yüz ağyare Allah aşkına

Kapladı miratı kalbim ol kadar jenki melal
Bisteri gamda yatub derdinle oldum bi mecal
Hasreti didarın ey meh eyledi pek hasta hal
Öyle zar oldu tenim gelse ecel bulmak muhal
Ben şehidi gamzenim bir çare Allah aşkına
Ey tabibi canü dil rahm eyle bu bimarına
Muntazırdır göz göz olmuş zahmler tımârına
Bari bir gün mazhar eyle mihrı lütf âsârına
Desti lütfunla deva kıl hasta’i nâçarına
Merhemi kâfur ister yâre Allah aşkına

Hey ne sihre etdin bana ol çeşmi cadular ile
Eyledin aklım perişan zülfi şebbuler ile
Şaneveş sad çâk sinem fikri giysular ile
Pâre pâre eyleme müjganü ebruler ile
Yine zahm açma reki bimare Allah aşkına

Kalmadı dilde tehammul gayri derdi fırkate
Eyle mahrem sevdiğim bir kere bezmi vuslate
Sun lebi can bahşını bu mübtelâyı mihnete
Lali nabzın ile can ver nâ ümidi sıhhate
Son nefesde bi meded nâ çare Allah aşkına

Servi kaddin sureti ayrılmaz aslâ dideden
Rühların gitmez hayâli hatırı rencideden
Nev nihâlim kaçma lütf et âşıkı gamdiden
Saklama gel ruyıını bir bülbüli şurideden
Arzı didar eyle ey mehpare Allah aşkına

Gamzeler kim tabı meyden kâh hun âlud olur
Lâhzada bin âşıkı aşüfte dil nâbud olur
Nazre’i hışmın dahi ihsandan madud olur
Her nigâhın âfeti can, dil yine hoşnud olur
Ne belâye düşmüş ol âvâre Allah aşkına
Jenki gamden saf eyle sevdiğim ayineni
Kıl çerağı bezmi vaslın âcizi bi kîneni
Şöyle dilsuz eyledi bu bende’i dirineni
Sine sin yandı sine görmeyelden sineni
Merhamet kıl Fitnatı gamhare Allah aşkına

HABİBE HANIM

1846’da Hersek’te dünyaya geldi. Osmanlı’nın en son Hersek veziri olan Rizvanbegoviç Galip Ali Paşa’nın kızı. Hersekli Arif Hikmet’in halası. Genç bir kızken ilesiyle bilikte İstanbul’a geldi. İlk evliliğini İstanbul’da Mehmet Mehdi Efendi ile yaptı. Daha sonra Konya Defterdarı Numan Efendi ile evlenip Konya’ya gitti. Ancak ikinci eşiyle de anlaşamadı. Boşandıktan sonra İstanbul’a döndü. 1892’de yaşamını yitirdi. Topkapı Mezarlığı’nda toprağa verildi. Konya’da yaşadığı sürede Mevleviliğe ilgi duydu. Mevlevilere katılıp “sikke puşı melâmet” olduğu söylenir.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL
Ciğerde tigi gamzen zahmi varken atma peykânın
Yeter ey kaşı yay artık yeter debretme müjkânin

Nigâhi mestine cânâ ki şayan gördün agyarı
Yine nev yâreler açdı deruna tigi hicrânın

O gafil bihaber nâdan aduye hemdem olmuşsun
Visalinden bizi dur eyledin var olsun ihsanın

Ümidi merhamet kılmak abestir senden ey kafir
Seni bidin demişlerdi ezelden yoktur imanın

Habibe bi deva derdden helas olmak da müşkildir
Ümid etmez esiri derd olanlar gayri dermanın

HASİBE MAİDE HANIM

1830’da doğdu. Mirliva Bekir Paşa’nın kızı. Evkaf Nazırı Hacı Said Efendi’nin oğlu Zabıta Meclisi Reisi Atıf Bey’le evlendi. 1881’de yaşamını yitirdi. Beşiktaş’ta Yahya Efendi Dergahı Kabristanı’na defnedildi. Beşiktaş Mevlevihanesi Şeyhi Nazif Efendi’nin müritlerinden. Döneminin saygı gören, terbiyeli hanımlarından. Şiirlerinde imale ve zihaf kusurlarına rastlanmasına rağmen anlam yönüyle güzel bulunur. Bir divançesi olduğu biliniyor. Bir divan dolduracak sayıdaki şiirlerinin ölümünden sonra yakınları tarafından Konya Kütüphanesi’ne gönderildiği söyleniyor.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL
Eyledim hali dili bimarım ol sultane ars
Hasta eyler görse elbet derdimi Lokmane arz

Zülfüanün her tarına bağlandı gönlüm şübhesiz
Eyledi zenciri aşka kendini divâne arz

Çok mu olsa şulei rahsarına canım fidâ
Şem’ine her şeb eder öz canını pervâne arz

Gösterüb sînemde dağım dilde yarem hâsılı
Macerayi aşkı ettim ol şehi hubane arz

Etmesem tâciz eğer bu nâlei cangâhtan
Maide her dem ederdim halimi cânâne arz

ŞARKI
Gülşeni şek içre hezar olmadı
Nâfile gönlümce bahar olmadı
Beklediğim leylü nehar olmadı
Talii nasaz bana yâr olmadı

Kendime hemdem edinip fırkati
Zevku safâda ederim mihneti
Her ne kadar ettim ise gayreti
Talii nasaz bana yâr olmadı

Uğraşırım ahı sehergâh ile
Bahtı siyahım gibi bedhah ile
Ben ya nasıl ağlamayım ah ile
Talii nasaz bana yâr olmadı

Dilde elemler var iken şubhu şam
Maide’i zar olmaz şadgâm
Neylesin avare gönlüm vesselam
Talii nasaz bana yâr olmadı

HATİCE İFFET HANIM

Diyarbakır’da doğdu. Doğum tarihi bilinmiyor. 1860’ta yine Diyarbakır’da öldü. Behram Paşa Camii yanındaki kabristana defnedildi. Ahmed Bey’in kızı, Diyarbakır ulema ve şuarasından Azmi Zade Mehmed Efendi’nin eşi. Yine Diyarbakır ulemasından Şaban Kânî Efendi ile şiir ve edebiyat sohbetleri yapar, takdirini kazanırdı.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL
Çünki agehsin gönül sırrı nihan lâzım sana
Varlığı mahv eyleyib terki cihan lâzım sana

Sen adem sehralarında bir güzel şehbaz idin
Şimdi damı hestiye düştün figân lâzım sana

Damı cisme düşmeden Mevlâyı bulmakdır garez
Razı aşkı bâdezin etmek ıyan lâzım sana

Cümle benlikten geçib mahvı üvcude ermeğe
Hanikahı aşkta pirimuğan lâzım sana

Feyzi istidad sende zâhir oldu İffeta
Her cihet şimdengeru darülâman lâzım sana

LEYLÂ HANIM (Saz)

1850’de İstanbul’da doğdu. 1936’da yaşamını yitirdi. Edirnekapı Şehitliği’ne defnedildi. Hekimbaşı İsmail Paşa’nın kızı. Babasının görevi nedeniyle çocukluk çağında yedi yıl kadar sarayda kaldı, iyi bir eğitim aldı. Sultan Abdülmecit’in kızı Münire Sultan’ın maiyetinde kaldı. Şairliğinin yanı sıra bestekârlığı ile de tanınır. Rumca ve Fransızca öğrendi. Medeni Aziz Efendi ve Nikogos Ağa’dan klasik Türk müziği dersleri aldı. Babasının İzmir valiliği yaptığı dönemde Vilayet Mektub-i Muavini Giritli Sırrı Efendi’yle evlendi. Eşinin Pizren, Tuna vilayetlerindeki mektupçuluk görevleri ve Trabzon, Kastamonu valiliği nedeniyle buralarda yaşadı. İki yüze yakın beste yaptı. Bu bestelerin çoğu günümüzde de dinleniyor. Fıtnat Hanımla birlikte dergilerde açık imzası görülen ilk kadın şairlerden. Şiir yazmaya 16 yaşında başladı. Divan geleneğinin bir izleyicisi olarak yazdığı şiirlerini Solmuş Çiçekler adlı kitapta topladı. Saray çevresini ve âdetlerini anlatan anılarıyla da ünlü. İlki bir yangında yok olan anılarını ikici kez yazmak zorunda kaldı. Bunlar 1920’de Vakit gazetesinde yayınlandı ve çok ilgi çekti. Fransızca’ya çevrilerek basıldı.

ESERLERİ:

• Solmuş Çiçekler (Şiir 1928)

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GAZEL
Nesi var sanki şu dehrin eleminden başka
Nesi var kahr ü azab ü siteminden başka

Yâr canım diye pür rahm ü vefa sandığımın
Görmedin lütfunu vâ’d-i kereminden başka

Runüma olmadı ayine-i pür jenk-i hayat
Bana bahtım ile tesir-i gâmından başka

Nesvedar olmadı gönlüm feleğin bezminde
Kalmadı çekmediğim câm-i ceminden başka

Dilberimde şu cihan bağını gördüm geçtim
Sevmedin bir çiçeği gonca feminden başka

Duymaz oldum bu tarâb-gâh-i emelden bir ses
Kırılan saz-i dilin son nâ-gâmından başka

Beni peyrevliğe teşvik iden olmaz
Leylâ o sühan saz-i Nazif’in kaleminden başka

GAZEL
Aksi hüsni yâr, eşki çeşmi biferden geçer
Fülki gevherdir o, gûya Bahri Ahmerden geçer

Yekden olmak isteyen ol gül bedenle ey gönül
Pirehen veş sînesin çak eyleyüp serden geçer

Bak bu lûbetgâhı dehrin ruzü şeb mihrü mehi
İki tıflı nazenindir sanki çenberden geçer

Kametin seyreleyen Tuba’ya eyler mi nigâh
Lâ’li can bahşin emen elbette kevserden geçer

Sanma tesir eylemez Leylâ o senkin tıynete
Naveki âhı derun puladü mermerden geçer

ŞARKI
Geçen şimdi bu yerden bâdı ömri bikararımdır
Demadem çağlayan eşki duçeşme girye barımdır
Değildir lahni bülbül, bu enini kalbi zarımdır
Açıl ey göncei ümmid açıl ki son baharımdır

Açıl da çeşmi cana bari bir rengi vefa göster
Sen îsal it meşamı kalbe bir buyı safaperver
Bu gün güldür beni yoksa sabahı haşrı kim bekler
Açıl ey goncei ümmid açıl ki son baharımdır

NİGÂR HANIM

1856’da İstanbul’da doğdu. Macar Osman Paşa’nın kızı. Kadıköy Fransız Mektebi’ndeki öğreniminden sonra özel hocalardan edebiyat, Arapça, Farsça ve musiki dersleri aldı. Çok iyi piyano çaldığı ve sekiz lisanda konuştuğu biliniyor. Abdülhak Hamit, Recaizade Mahmut Ekrem etkisinde şiir ve düzyazılar yazdı, çeviriler yaptı. Şiirlerinin bir bölümü “Uryan Kalp” takma adıyla Servet-i Fünun dergisinde yayınlandı. Bu şiirler, umutsuzluk, acı ve keder dolu oluşlarıyla dikkat çeker. Yaşadığı dönemde ilk örnekleri verilen Milli Edebiyat akımına katılmadı. Hece ölçüsüne ve dilde sadeleşmeye karşı çıkan görüşleriyle çağdaşı gelişmelerin uzağında kaldı. Batılı Türk edebiyatının bir kadın kaleminden çıkan ilk şiir kitabı “Efsus”u yazdı. “Elem teraneleri” diye adlandırdığı şiirleri, döneminde kadınlara yazma ve yayımlama cesareti verdi, erkek yazarlar üzerinde de önemli etki yaptı.

Nigar Hanım, Tanzimat ve Servet-i Fünun arasında bir “ara nesil” şairi sayılır. Evindeki edebiyat sohbetlerinde kadın-erkek, Batılı-Doğulu konukları ağırlayan bir entelektüeldi. Döneminde kadının sosyal hayattaki yerinin değişmesi gerektiği görüşüne öncülük etti. Giyim-kuşamı, konuşması, davranışlarıyla kendini topluma kabul ettirdi. Hanımlara Mahsus Gazete’nin başyazarı. 2. Abdülhamid tarafından Şefkat Nişanı ile ödüllendirildi. Parlak yaşantısı, ilerleyen yıllarda derin bir yalnızlığa dönüşünce umutsuzluğu ve kederi arttı. Hayatını, elemlerini, ümitlerini anlattığı günlükleri yayınlanmadan yıllarca Aşiyan Müzesi’nde bekledi. 1918’de İstanbul’da yaşamını yitirdi. Yazıldığı dönemde oynanan (1912) fakat basılmayan Gırive adlı bir oyunu da var.

ESERLERİ:

Şiir:

• Efsus 1 (1886)
• Efsus 2 (1890)
• Nîrân (1896)
• Aks-i Sada (1900)
• Safahat-ı Kalb (1901)
• Elhan-ı Vatan (1916, bir bölümü düz yazı)

Oyun:

• Tesir-i Aşk (ölümünden sonra, 1978)

Hatıra:

• Hayatımın Hikayesi (1959)

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

BİR DAHA SÖYLE
Yegane sevdiğin âlemde ben miyim şimdi?
Sahih ben miyim artık muhatab-ı aşkın?
Bütün o hiss-i amik-i fuad-ı pür şevkin
O ibtila-yi ezel, o alaik-i ebedi
Benim mi şahsıma mahsur? Bir daha söyle.
O sanihat-ı hazinin, o beyyinat-ı gâmın
Sahih, mülhimi hep ben miyim, bugün söyle.
Tahassüsatını, efkarını bütün söyle.
Getir şu kalbime dök varsa sevdiğim, elemin
Eden nedir seni rencud Bir daha söyle.

MAKBULE LEMAN

1865’te İstanbul Beşiktaş’ta dünyaya geldi. 1898’de Göztepe’de yaşamını yitirdi. Eyüp’te Siyavuş Paşa Türbesi’ne defnedildi. Yenileşme döneminin Nigâr Hanım’la birlikte önemli şairlerinden. Saray Kahvecibaşısı İbrahim Efendinin kızı. Bir görüşe göre Rüşdiyede okudu, sonra özel dersler alarak yetişti. Beşiktaşlı Berberbaşı Zade Sadaret Mektubi Kalemi Müdür Muavini Mehmed Fuad Bey ile evlendi. Bir dönem Hanımlara Mahsus Gazete’nin baş yazarı. II. Abdülhamid tarafından Şefkat Nişanı ile ödüllendirildi. Ömrünün son on dört yılını tedavisi imkânsız bir hastalığın esiri olarak yatakta geçirdi. Denemeler, hikâyeler de yazdı. Sağlığında yayımlanan şiirlerinin sayısı on iki. Bunlar tür ayrımına gidilmeksizin Makes-i Hayal (1896) adıyla bir araya getirildi. Ölümünden sonra bu eser, eşi tarafından, Makbule Leman hakkında yazılanlarla birlikte ikinci kez bastırıldı.

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

MÜNACAT
Ey lûtfi azîm Zülcelâlim
Malûm sana şu gâmlı hâlim
Mihnetle ne rütbe bîmecalim
Takririne yoktur ihtimalim
Malûm sana şu gâmlı hâlim

Mekşuf sana bütün melâlim
Ey kâşifi cümlei hafaya
Darusi bulunmuyor da asla
Etmekde maraz, vücudüm ifna
Bir sende ümidi şevki balim

Pek müdhiş olur derim zevalim
Etmese zevale derdü illet
Fikrimce iki garibi elbet
Berbad kılar bu hicrü firkat
Bir sahibi mâderü iyalim

Ey Haliki Mutlakı Avalim
Esrarın eder ukuli nâçar
Raftarü hiram içinde âsar
Bir yekli letâfet eyler izhar
Emrinle mevasiminde daim

Vaktinde açar bütün çiçekler
İhtar kim eyliyor nihani
Gûya ki bahar imiş zamanı
Meşşatei nuri hüsnü ani
Kim etti baharı ya mübeşşer

Baran olarak inen zemine
Göklerdeki renk renk sehaib
Yerden mi çıkar göke acaib
Ya kimdir olan o hake sahib
Mensub İlâhî âlemine

Tarikiî leyl içinde tâban
Bak kevkebü mahi ruhperver
Derler şu sebeple lem’a küster
Hurşid imiş eden münevver
Hurşide kim etti nuri ihsan

Sensin veren intizamü darat
İnşad buyurdun cihane
Ey sahib olan cismü câne
Mâruz ise can imtihane
Şâyan değil midir mükâfat

Etmekde celâletin Efendim
Emvatı beka içinde ihya
Bir şey mi bana cihanda hâşâ
Bir taze hayatı sıhhat ita
Bir haste zaifi müstemendim

ANNE
Anne inleyen bir ney, anne hicrandan yumak
Gözleri buğulu, nemli ve her zaman zâr zâr…
Kaderidir annenin ocaklar gibi yanmak
Hep hüzünlü eser onun ikliminde rüzgar.
Kuşlar gibi titrer o güneş yüzlü nevhayâl
Sîmasında alacakaranlık endişesi…
Her mevsim ayrı bir ıstırap, ayrı bir melâl;
Dilinde özleyişlerin sihirli bestesi…

Sînesi sımsıcak, çehresi de îmâlıdır
Semtinde herdem bir büyülü râyiha eser.
Duyguyla süzülmüş gözleri hep hummâlıdır
Altın şakaklarında sarı güller gibi ter.

Rahmet-zahmet iç içe.. bilmez geçen zamânı
Ne yazları, ne kışları, ne renkli bahârı
Ne gurûbu ne de şafağın söktüğü ânı
Her zaman duman dumandır o nazlı efkârı…

Bir kuluçka gibi sancılı gecelerinde
Hep şefkatle çarpan kanat sesleri duyulur…
Amansız hislerin öldüren pençelerinde
Yüreği bir matkap salınmış gibi oyulur.

Elemi çok olsa da şekvâsı işitilmez
Bir Eyyûb sabrıyla göğüsler hiç-olmazları…
Onda ızdırap bitmez, acılar dinmek bilmez
Sönmeyen bir azimle aşar aşılmazları.

Kanmaz asla sevmeye; o, sevgiye susuzdur
Şâire “su” dedirten hisle “evlât” der inler.
Herkes derin uykularda iken o uykusuzdur
El açar Yaratan’a balalarını diler…

Yürüdüğü yol, onun hislerinin yoludur
Durmaz, bir süvâri gibi yürür dolu dizgin..
O, yeryüzünde en ululardan uludur
Sînesi meleklerin sînesi kadar engin..

Zambaklar gibi sihirli çehrende
Varlığımı kucaklayan bir ışık;
Duydum o duyulmazları sînende
Sen bir rüyâsın benim için artık…

Nûru öteden pırıl pırıl sîman
Ukbâ derinlikleriyle büyülü…
Tülleniyor hülyâlarımda her an,
Ölümsüz rûhunun bembeyaz tülü…

Bir yâd-ı cemîlsin, kabrin sîneler
Hazan yaşamıştın; ölüm bahârın..
Duâyla gerilmiş bütün gönüller
Berzah yamaçlarında bestekârın.

KADINLIK
Kadınlık, ruh-ı mana-yı fazilet
Kadınlardan gelir efkra vüs’at;
Nezaketler içinde bir metnet
Nümayandır kadınlarda hakikat.
İki hemşiredir “iffet” ile “zen”
Vefdari, nezahet, hüsn-i ahlk
Cihanda hep bu ehss-ı ltife
Emanettir bu mahlk-ı zayıfa.
Ederse ilm ile eş’ara rağbet
Kadınlarca olur bir başka znet
Diryetten alır nr-ı melhat
Yürür bir intizm üzre maşet
Verir hüsn-i idre hüsne kıymet
Biçilmiş camedir nisvna tahsil
Fakat yazmak gerek ahlka dir
Kalem tutmaklığa kim olsa kdir.
Ne rütbe farzedersek biz revadır
Ki en lzım olan bizde haydır
Buna bürhn ise yüzde riddır
Tesettürle selamet revişandır.
Meleklerden uçan nur-ı likdır
Bize yüz aklığından bir nişandır
O yaşmaklar ki veche nü şandır.
mezar taşının kitabesi

ALLAH
Razıyım ben zâtı Peygamber dahi hoşnuddır
Sayemendi rahmet olsun makberi Makbulemin
Cevheri eşkimle yazdım zevcemin tarihini
Bağı Firdevsi berin olsun yeri Makbulemin

16 Cumadelâhire 1316

İHSAN RAİF HANIM

1877’de Beyrut’ta dünyaya geldi. Vezir Köse Raif Paşa’nın büyük kızı. Babasının görevi nedeniyle pek çok yer gezdi, insan tanıdı. Özel olarak müzik, edebiyat ve Fransızca dersleri aldı. Küçük yaştan itibaren edebiyata ilgi duydu. Ali Bey, Şehabüddin Süleyman Bey, Mühtedi Hüsrev bey’le evlendi. Döneminin şairlerinden Rıza Tevfik’in etkisiyle halk şiri tarzında hece vezniyle şiirler yazdı. Hece veznini kullanan ilk kadın şairlerimizden. Sade bir dili, yalın bir anlatımı var. Bu şiirler, kadınsı, aşk dolu ve yoğun duygu içerikli. Şiirlerinden bazılarını kendisi, çoğunu da diğer sanatçılar besteledi. İhsan Raif Hanım’ın şiirlerinden bestelenmiş şarkılar günümüzde de dinleniyor. 1926’da Paris’te yaşamını yitirdi. Rumelihisarı Kabristanı’na defnedildi. “Göz Yaşları” adında bir şiir dergisi çıkardı.

ESERLERİ:

Şiir:

• Göz Yaşları (1914)
• Kadın ve Vatan (1914)

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

AĞLARIM
Neden gülmesin gül gibi yüzler
Niçin ağlasın o güzel gözler
Niye sevgiye sevimsiz sözler
Söylenir diye şaşar ağlarım

Şu gördüğünüz rengarenk çiçek
Sevdalı bülbül, arı, kelebek
Yek diğerini bırakıp gidecek
Vefasızlığa bakar ağlarım

Solmasın dersin sümbülüm, gülüm
Yâri elinden alacak ölüm
Bütün dünyayı inletse ünüm
Çaresizlikten coşar ağlarım

Neşe gizlenir, çöker bir melâl
Her vücud, her şey mahkum-ı zeval
Son nefese kadar tükenmez cidal
Tükenmez derdim sayar ağlarım

HİCRAN
Ağaçlar devrilmiş çiçekler solmuş
Âşıklar meclisi selhâne olmuş
Billûr peymâneler kanlarla dolmuş
Ses sedâ kesilmiş meyhanelerde

Bülbül yuvasına baykuşlar konmuş
Lâleler üstünde kızıl kanlar donmuş
Kimler kan ağlamış, kim gülmüş, önmuş
Şu harab edilen boş lânelerde

Atılmış bir yana ney, keman, rübab
Ezilmiş kalemler, yırtılmış kitab
Kırılmış kanunlar, dökülmüş şarab
Ecel şerbeti mey peymânelerde

Çiğnenmiş duvaklar, elmaslı taclar
Yolunmuş o güzel nâzenin saçlar
Sürünür yerlerde kanlı kırbaçlar
O bezmi zevk olan kâşanelerde

Bitmiş o evvelki saltanat, darat
Parçalanmış heyhat mızrabî hayat
Uğuldar her yanda bir seyli memat
Heyyula geziyor virânelerde

GEL GİDELİM
Gün kavuştu, su karardı, beni üzme güzelim
Boynun bükük düşünme gel, ver elini gidelim
Kara, gümrah kirpiklerini kaldır, gözün göreyim
Ver elini, bak aşkına işte şahit yüreğim

Benim için her bir sözün kıymetlidir inciden
Gözyaşların akıtma gel, odur gönlüm inciten
Çiçeklerden taç öreyim, küçük güzel başına
Tel takılmaz altın gibi parıldayan saçına

Yaseminle hanımeli olur gelin askısı
O kabarmış sineciğin başım olur baskısı
Rüzgar okşar başımızı, güller bizi mest eder
Bülbül şakır, su şarıldar, neş’e gelir, gam gider

Bulutların arasından ışık verir ay bize
Yemin edip aşkımıza bakışırız göz göze
Ormanlıkta gönlümüzü birbirine bağlarız
Saadetin kemaline doya doya ağlarız
Aşk kafidir, ver elini düşünme gel gidelim

HIRÇIN
Bir cananım var gaayet hiyanet
Yaramaz hırçın, etmez inayet
Kendi kendinden eder şikayet
Bekleyedursun gönül vefayı

Sevmek isterim yanımdan kaçar
Uzak durursam ateşler saçar
Sitem sözlerle dilde dert açar
Fakat artırdı gönül sevdayı

Eziyet etmek en büyük zevki
Muazzeb görmek neş’esi, zevki
Şeytanlıkta hiç bulunmaz fevki
Meşke başladı gönül cefayı

Sevdirebilmek hayli emektir
Gücendim git, der, gel sev demektir
Merakı üzüp lütf eylemektir
Onsuz bulamaz gönül sefayı

GÖZ YAŞLARI
Firari bahardan, aşık hazandan
Cu-yi dile ma’kes nay-i hicrandan
Nağme-yi sevdadan, bu-yi figandan
Serpildi melalin elmas taşları

Sarardı baharın payında eylül
Titredi emeller, ümidler me’lül
Döküldü uzanmış zambağa melül
Nergis-i ademin hâr gözyaşları

GENÇ GÜNLER
Ey, genç kanı gibi kaynayan pınar
Ey, altına yatıp kaldığım çınar
Söyledikçe hâlâ yüreğim oynar
Gölgende okudum kitab-ı aşkı

Ey, kumrulu bahçem, sümbüllü bağım
Ey, bülbüllü derem, mineli dağım
Sizinle geçti en güzel çağım
Orada dinledim rubab-ı aşkı

Muhabbet bağında kendimden geçtim
Ateşler içinde bir lale seçtim
Yandı yüreciğim, kanarak içtim
Kızıl dudağından serab-ı aşkı

BU SEVDADAN GEÇERSİN
Niçin beni yan bakışla süzersin
Sözlerime neden dudak bükersin
Bugün sever, yarın belki üzersin
Gel üzülme, bu sevdadan geçersin

Sevsen de hoş, sevmesen de sen beni
Ben vahşiyim, hiç sevdirtmem kendimi
Bu halimle incitirim ben seni
İncinmeden bu sevdadan geçersin

Bülbül gibi âşık olma her güle
Vefasızdır, gül inanmaz bülbüle
Çünkü şakır lalelere, sümbüle
Sümbül gibi âşkın solar geçersin

ŞÜKÛFE NİHAL BAŞAR

Şükûfe Nihal Başar, 1896’da İstanbul’da doğdu. Eğitimine özel hocalardan ders alarak başladı. İstanbul Darülfünun’u Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü’nden mezun oldu. Uzun süre İstanbul Kız Lisesi’nde coğrafya ve edebiyat öğretmenliği yaptı. 1973’te İstanbul’da yaşamını yitirdi. Başlangıçta Tevfik Fikret’in etkisinde aruz ölçüsüyle şiirler yazarken zaman içinde Milli edebiyat akımının ilkelerine uygun olarak hece ölçüsünü kullanmaya başladı. Devrinin tüm şairleri gibi Edebiyat-ı Cedide, Fecri Ati ve Milli edebiyat akımı arasında sıkıştı kaldı. Güneş, Varlık, Aydabir, Çınaraltı, Şadırvan gibi dergilerde yayınlanan ve çoğu hece vezniyle yazılmış şiirlerinde lirizm ve kadınsı bir içtenlik dikkat çeker. Milli uyanış hareketi içinde de yer aldı, Fatih mitinginde etkileyici bir konuşma yaptı. Türk Kadınlar Birliği’nin kurucuları arasındadır.

ESERLERİ:

Şiir:

• Yıldızlar ve Gölgeler (aruz’la yazılmış şiirler 1919)
• Hazan Rüzgarları (1927)
• Gayya (1930)
• Yakut Kayalar (1931)
• Su (1933)
• Sıla Yolları (1935)
• Sabah Kuşları (1943)
• Yerden Göğe (1960)
• Şükufe Nihal / Şiirler (1975, ölümünden sonra toplu şiirler)

Roman:

• Renksiz Istırap (1928)
• Yakut Kayalar (1931)
• Çöl Güneşi (1933)
• Yalnız Dönüyorum (1938)
• Domaniç Dağlarının Yolcusu (1946)
• Çölde Sabah Oluyor (1951)

Öykü:

• Tevekkülün Cezası (1928)

Gezi Notları:

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

DUYMAYAN KADINA
Topla eteklerini yerlere sürünmesin
Rüzgara cilvelenen tülleri görünmesin
Köşede kar içinde can veren çocuklar var…

Süzülerek çıkarken bir barın kapısından
Haberin yok yurdumun eleminden, yasından
Köşede kar içinde can veren çocuklar var…

Yerlere pırıltılar aksederken dizinden
Karlar göz göz olmuştur bir gözyaşı izinden
Köşede kar içinde can veren çocuklar var…

Tahammülüm yok artık çiçeklere, tüllere
Yükselen gururunla indir başını yere
Köşede kar içinde can veren çocuklar var…

SEVGİLİ KAMERE
Sana dikkatle baktığım o gece
Sarışın bir likayı hicrandın
Süzülürken semâların ince
Tüllerinden elemli bir yadın

Kaldı kalbimde sanki sen nakâm
Bir kadından şifası pek mevhum
Ruhı sâfında titreyen âlâm
Anlaşılmaz müebbeden mektum

Seneler geçti, ben de bir gün âh
Sarışın ay, senin gibi soldum
İlkbaharımda bak harab oldum

İki hemşire hazanız biz
Her gece birleşirse derdlerimiz
Gömülür mü melâli ömri siyah

SU
Kalbinden kalbime akan bir sesdi
Akşam gölgesinde çağlayan o su
Sesini en tatlı yerinde kesdi
Bizi sonsuzluğa bağlayan o su

O su, bir sır gibi mırıldanırdı
Göğsünde bir sarı ay yıkanırdı
Bizi Leylâ ile Mecnun sanırdı
Gamlı yolumuzda ağlayan o su

Sessiz ruhumuzu o bestelerdi
Bize “Unutalım dünyayı” derdi
Bir aldı sonunda verdi bin derdi
Bizi bizden fazla anlayan o su

Şimdi ne akşam var, ne ses, ne dere
Yolumuz ayrıldı başka ellere
Benzetti bizi bir kırık mermere
Ruha zehir gibi damlayan o su

Kalbinden kalbime akan bir sesdi
Akşam gölgesinde çağlayan o su
Sesini en tatlı yerinde kesdi
Bizi sonsuzluğa bağlayan o su

ÇOBAN NİNE
Bu tarlada doğmuştu, burada büküldü beli;
Hiç durmadan uludu bahtının kara yeli;
O, yerinde oyuldu bir çınar vakariyle…

Er verdi, evlat verdi tükenmeyen cenklere;
Hastalıkla, kıtlıkla kaç torun gömdü yere;
Saçı bir örnek oldu dağların kariyle…

Kimi vardır şu yurtta yetmiş yıllık ömrünün?
Ardında sürünerek üç koyunluk sürünün
Allahıyla baş başa kalmıştır Çoban Nine.

Bir sır gibi derindir karanlık bakışları;
Gönlünde birdir ömrün baharları, kışları;
Çekmiş ummanlar gibi her derdi sinesine.

HALİDE NUSRET ZORLUTUNA

1901’de İstanbul’da doğdu. Erenköy Kız Lisesi’ni bitirdi. Bir süre İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde eğitim gördü. 1924’te başladığı öğretmenlik görevini İstanbul Kız Lisesi ve yurdun çeşitli yerlerindeki liselerde yıllarca sürdürdü. 1957’de Ankara Kız Teknik Öğretmen Okulu’nda görevliyken emekliye ayrıldı. 10 Haziran 1984’te İstanbul’da yaşamını yitirdi. Şiir yazmaya mütareke yıllarında başladı. Kurtuluş Savaşı’nın etkisi ve heyacanıyla Milli edebiyat akımına katıldı. Kadın duyarlılığıyla işlediği şiirlerinin yanı sıra hikâye, deneme, roman türlerinde de eserler verdi. Milli edebiyat akımı içinde değerlendirilen şiirlerinde geleneksel ölçü ve anlayışa bağımlı kaldı. Şiir öykü ve düzyazıları Milli Mecmua, Aydabir, Çınaraltı, Hisar, Türk Kadını giibi dergilerde yayınlandı.

ESERLERİ:

Şiir:

• Geceden Taşan Dertler (1930)
• Yayla Türküsü (1943)
• Yurdumun Dört Bucağı (1950)
• Ellerim Bomboş (1967)

Roman:

• Küller (1921)
• Sisli Geceler (1922)

Öykü:

• Beyaz Selvi (1945)
• Büyük Anne (1971)
• Aydınlık Kapı (1974)

ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER

GİT BAHAR
Çekil bu gölgeli yolda gezinme…
Bahar, bakışların yine pek sarhoş.
Yanılıp gönlüme misafir inme:
Kapısı kilitli, mihrabı bomboş
Mabettir orası, meyhane değil!

Altınlı başında papatya niçin?
Sarı saçlarına pembe gül takın!
Git bahar, gönlümde ibadet için,
Diz çöken kızları ürkütme sakın,
Kalbime girme, o kâşâne değil!

Ziyalar, kokular, renkler, çiçekler…
Ömrünün her günü bir başka düğün,
Bülbüller koynunda aşkı çiçekler
Güller dökülürler göğsüne bütün!..
Gerçekten güzelsin, efsane değil!

Git bahar, git bahar, uzaklarda gül!
Denize renginden bırak hediye
Ufuklarda gezin, semaya süzül
Sokulma kalbime peymane diye
Gördüklerin kandil, peymane değil!

ARZ-I HÂL
Gecenin bir saatinde
Eşiğine varan bendim
Kuşlar yuvada, kurt inde
Karanlığı yaran bendim

Sabahları erken erken
Yürek hasretle yanarken
Firkatin bahçelerinden
Vuslat gülü deren bendim

Bendim semada dolanan
Bendim oraya ney çalan
Parmakların uçlarından
Nuru alıp veren bendim

Hayır! Hiçbiri değildim
Hepsi benim hayallerim…
Dolaşarak iklim iklim
Doğru yolu soran bendim

Seni buldum şahım seni
Tut elinden üftâdeni
Koma karanlıkta beni
Mevlana! Aman efendim

HÜRRİYET
Bana bakın güzel kuşlar, özgür kuşlar!
Nedir bu telaş, bu gürültü, bu şenlik?
İnsanlara nispet olsun diye mi?

Biliyoruz dallar sizin
Kervan geçmez yollar sizin
Mesafeler, yakın gökler
Hep sizin.

Biz,
Kara toprağa bağlıyız ayaklarımızla
Ne çıkar, omuzda kanat olmasın kuzum, ne çıkar?
İçimizde bir şeyler var kanatlı
İçimizde gökler…
Sizinkinden daha geniş, daha derin.
Mesafelere gülüyor hayalimiz.

Güzel kuşlar, aptal kuşlar
Böbürlenmeyin bize.
İçimizde kanat çırpıyor hürriyetlerin en güzeli, içimizde!