Özdemir Nutku Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Prof. Dr. Özdemir Nutku (d. 12 Ocak 1931, İstanbul – 8 Kasım 2019, İzmir) Tiyatrobilimci, oyuncu, yazar, eleştirmen ve yönetmen.

Özdemir Nutku, 12 Ocak 1931’de İstanbul’da doğdu. İlkokuldan sonra 1942’de Robert Kolej’e girdi ve hazırlık sınıflarıyla birlikte sekiz yıllık orta eğitimden sonra 1950’de B.A. derecesi ile mezun oldu. 7 yaşında piyanoya başlayan ve 1949 yılında ilk ve son klasik piyano konserini veren Nutku, 50’li yıllarda bir caz kuarteti kurarak caz piyanisti olarak tanındı. Amatör bir müzisyen olan Nutku’nun tiyatroya olan ilgisi kolej yıllarında başladı. Okulun temsil kolunda, amatör olarak çeşitli roller oynayan yazar, 1946-1947 döneminde, Kadıköy Süreyya Sineması’nda sahnelenen Franz Lehar’ın Tarla Kuşu operetinde ilk profesyonel rolünü oynadı.

Ailesiyle Ankara’ya taşındıktan sonra Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne bir yıl devam etti. 1952’de yine aynı Üniversitenin DTCF İngiliz Dili ve Edebiyatı Kürsüsü’ne yazıldı. Bir yandan da, Kolej yıllarında başlayan şiir yazma merakı ile 1950’de ilk şiir kitabı Eller yayımlandı. 1956’da Ankara Üniversitesi’nden mezun olan yazar, aynı yıl bir bursla Almanya’ya gitti ve Göttingen kentindeki Georg-August Üniversitesi, Tiyatro Bölümü’ne alındı ve oradaki öğrenimini 1959 yazında tamamladı.

Almanya’da bulunduğu yıllarda, Göttingen Devlet Tiyatrosu Sanat Yönetmeni ünlü Heinz Hilpert’in yanında üç yıl asistanlık yaptı ve Almanya’daki çeşitli özel tiyatrolarda oyun sahneledi. Müziğe olan ilgisi devam ettiğinden, ayrıca iki yıl Prof. Boetticher’in üst düzeydeki müzik seminerlerine devam etti. 1959’da yurda döndü ve bir yıl önce kurulan Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Enstitüsü’ne asistan olarak girdi. 1960’da ilk tiyatro kitabı Tiyatro ve Yazar yayımlandı.

1961’de doktor, 1967’de Doçent ve 1974’te de profesör oldu. 1976 güzünde İzmir’e yerleşen Nutku, Güzel Sanatlar Fakültesi’nde Tiyatro Bölümü’nü kurdu. Nutku, bugüne kadar 37’si tiyatro, 22’si çeviri, 4’ü şiir, 12’si oyun ve uyarlama, 2’si senaryo, 1’i çocuk olmak üzere 78 kitap yazdı ve yayımladı.

1953 yılından beri çeşitli sanat ve edebiyat dergilerinde 1,800’ün üstünde araştırma, inceleme, eleştiri ve deneme yazan Nutku, Pazar Postası, Yenigün, Öncü, Vatan, Meydan, Hürgün, Milliyet, Cumhuriyet ve Hürriyet gazetelerinde, Seçilmiş Hikâyeler, Mavi, şairler Yaprağı, Dost, Tiyatro, Devlet Tiyatrosu Dergisi, Devlet Opera ve Balesi Dergisi, Varlık, Yeditepe, Oyun, Tiyatro 70-80, Değişim, Milliyet Sanat, Hürriyet Gösteri, Sanat Olayı, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Ulusal Kültür, Milli Kültür, Tiyatro-Tiyatro, Agon, Tobav Sanat ve daha birçok dergide sürekli yazdığı incelemeleri, denemeleri ve eleştirileriyle tanındı.

1965 yılında, A.B.D.’inde Yale, Washington (Seattle), Chicago, Pittsburg, Northwestern, Minnesota, Southern California, UCLA, Carnegie Techn., North Carolina gibi daha birçok üniversitede dersler, konferanslar verdi, seminerler düzenledi; stüdyo ve atölye çalışmalarına katıldı.

1966 yılının Ocak ayı başından Haziran sonuna kadar, iki sömestir Viyana Üniversitesi Tiyatro Enstitüsü’nde ders verdi. 1991’de Batı Sidney Üniversitesi’nde uluslararası bir uzmanlar topluluğuna oyunculuk üst semineri düzenledi.

1997’de Hartt School of Music and Performing Arts, Connecticut’ta, Amerikalı ve İsveçli öğrencilere, iki hafta süreyle, rol yapımı üzerine ‘workshop’ yaptı. Holanda’da yayımlanan Encyclopedia of Islam, Türkiye’de yayımlanan İslam Ansiklopedisi ile Kanada’da yayımlanan World Encyclopedia of Contemporary Theatre’in sürekli yazarlarından biridir.

Birçok uluslararası kongrede ülkemizi temsil eden ve aynı zamanda oyun sahneleme hocası ve tiyatro yönetmeni olan Nutku, bugüne kadar yüze yakın oyun sahneledi.

Çeşitli uluslararası Tiyatro Şenliklerinde yönetmen olarak birincilik ve ikincilik ödülleri aldı. 1979’da Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri adlı inceleme kitabıyla, Milli Kültür Vakfı’nın “Büyük Edebiyat Ödülü”nü kazandı. 1984’te Güngör Dilmen’in Midas’ın Kulakları adlı oyununu sahnelemesindeki başarısından ötürü, Nutku’ya “Ulvi Uraz Yönetmenlik Ödülü” verildi. 1989 yılında, Türk Tiyatrosu’na katkısı ve Türk Tiyatrosunu dışarda tanıtmada gösterdiği çaba için Tiyatro ve Televizyon Yazarları Derneği’nin “Tiyatroya Katkı Ödülü”ne layık görüldü. 1990 yılının Ekim ayında, Viyana’daki “Tiyatro Zirvesi”nde «Dünya Tiyatro Eğitimi Enstitüsü»nün kurucularından biri olarak bu Enstitü’nün Yönetim Kurulu üyeliğine seçildi.

1990’da kurduğu İzmir «Şehir Tiyatroları»na 1991’de Genel Sanat Yönetmeni olarak atandı. 1991 yılında, Türkiye’nin ilk “Kamyon Tiyatro”sunu yaptı ve gezici çocuk tiyatrosunu kurdu. Böylece tiyatroyu, tiyatroya hiç gitmemiş çocukların ayağına götürdü. 1991 yılında Salihli Belediyesi’nin “Dionisos Ödülü”nü aldı. 1993’te, Kültür Bakanlığının “Tiyatro Araştırmaları Büyük Ödülü” ile onurlandırıldı.

Güzel Sanatlar Fakültesi’nde dekan yardımcılığığı ve dekanlık yapan yazar, Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Müdürü ve aynı fakültenin Sahne Sanatları Bölümü Başkanı’yken 12 Ocak 1998 tarihinde yaş haddinden emekli oldu. Aynı fakültede iki yıl ders verdikten sonra, 2000 yılı başında, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ndeki Yakın Doğu Üniversitesi’nde Sahne Sanatları Fakültesi’ni kurmak üzere davet aldı.

Özdenir Nutku’nun Eserleri

ŞİİR:

OYUN:

• Savaş Oyunu (1965, Sermet Çağan ile birlikte)

ARAŞTIRMA:

• Meddahlık ve Meddah Hikayeleri (1977)
• Modern Tiyatro Akımları (1963)
• Tiyatro Terimleri Sözlüğü (1966, Haldun Taner ve Metin And ile birlikte)
• Dünya Tiyatrosu Tarihi (2 cilt, 1971-1985)
• Yaşayan Tiyatro (1976)
• Türkiye’de Brecht (1976)
• Gösterim Sanatları Sözlüğü (1983)

ÖDÜLLERİ:

• 1966 Uluslararası Tiyatro Şenliği’nde En İyi Yönetmen Ödülü, DTCF öğrencilerinin rol aldığı “Savaş Oyunu” ile
• 1979 Milli Kültür Vakfı Edebiyat Büyük Ödülü Meddahlık ve Meddah Hikayeleri ile
• 1984 Ulvi Uraz En İyi Yönetmen Ödülü, Midasın Kulakları oyununun sahnelenmesi ile

Sahnelediği Bazı Tiyatro Oyunları

• Haldun Taner, Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım, TBDS, 1999.
• Anton Çehov – Neil Simon, Sevgili Doktor, Izmir Kent Tiyatrosu, 1998.
• John Patrick, Çayhane, Izmir Devlet Tiyatrosu, 1997.
• H.Tanpınar-Ahmet Çakır, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, TBDS, 1996/1997.
• Güngör Dilmen, Midas¹ın Kulakları, Adana Devlet Tiyatrosu, 1996/1997.
• Neil Simon, Ikinci Bölüm, Izmir Repertuvar Tiyatrosu, 1995/1996.
• Aristofanes-Nutku, Eşek Arıları , TBDS,1995/1996
• Michael Frayn, Oyunun Oyunu , Trabzon Devlet Tiyatrosu, 1995/1996
• Gogol – Ö.Nutku, Müfettiş , TBDS, 1994/1995-
• Patrick Haley, Van Gogh, International Theatre Company, 1994.
• Haldun Taner, Gözlerimi kaparım, Adana Devlet Tiyatrosu, 1993/1994.
• Carl Zuckmayer, Bir Alman Masalı, TBDS, 1993/1994
• Samuel Beckett, Godot’yu Beklerken, Izmir Devlet Tiyatrosu, 1992/93.
• Federico Garcia Lorca, Kanlı Düğün, TBDS, 1992/93.
• Turgut Özakman, Resimli Osmanlı Tarihi, Izmir Şehir Tiyatroları,
• Ülkü Ayvaz,Yaşasın Gökkuşağı (çocuk oyunu),Kamyon Tiyatro,Izmir 1991.
• Anton Çehov, Kül Altındaki Kor (Düzenleme) TBDS, 1990/1991.
• Özakman, Fehim Paşa Konağı , TBDS, 1989/1990
• Shakespeare,Geceler ve Gündüzler (Düzenl.),TBDS.1988/1989.
• Aristofanes,Lysistrata,Tiyatro Bölümü Deneme Sahnesi,1988/1989.
• HaldunTaner,Ay Işığında Şamata,T.B.D.S.1987/1988.
• Julius Hay,At, Tiyatro Bölümü Deneme Sahnesi,1986/7.
• Turgut Özakman,Resimli Osmanlı Tarihi,T.B.D.S.,1985/1986.
• Carl Zuckmayer, Bir Alman Masalı, T.B.D.S., 1984/1985.
• Güngör Dilmen,Midas’ın Kulakları,T.B.D.S.,1983/4.
• Arthur Miller,Hepsi Oğullarımdı,T.B.D. Sahnesi,1981/2.
• Önder Paker, Biraz Daha Işık, T.B. Deneme Sahnesi, 1981/2.
• Turgut Özakman,Ocak,Tiyatro Bölümü Deneme Sahnesi, 1980/1981
• Haldun Taner, Sersem Kocanın Kurnaz Karısı, TBDS, 1980/1981.
• Heinrich von Kleist,Kırık Testi, T.B. Deneme Sahnesi, 1979/1980.
• Carl Zuckmayer,Köpenick Yüzbaşısı,Tiyatro K.Topl.1975/1976.
• Özdemir Nutku, Söylev, Tiyatro Kürsüsü Topluluğu, 1973/1974.
• Adalet Ağaoğlu, Evcilik Oyunu, T.K. Topluluğu, 1971/1972.
• Sermet Çağan, Ayak-Bacak Fabrikası, T.K. Topluluğu, 1970/1.
• Julius Hay, At, Tiyatro Kürsüsü Topluluğu, 1969/1970.
• Şinasi-Suat-Özakman-Duru,Türk Usulü Evlenme,T.K.T.,1968/1969
• Michael Hastings,Lee Harvey Oswald,YenişehirTiyatrosu1967/1968
• Musahipzade Celal, Balaban Ağa, T. Kürsüsü Topluluğu, 1967/8.
• Güngör Dilmen,Midas’ın Kulakları,T K.Topluluğu, 1966/1967.
• Jean Tardieu, La Serrure, La Sonate, Monsieur Moi,Institut d’Etudes Françaises., 1965.
• Sermet Çağan-Özdemir Nutku, Savaş Oyunu, T.K.Topluluğu, 1965.
• Özdemir Nutku, Köprü, Tiyatro Kürsüsü Topluluğu, 1964/5.
• [Anonim] , Pabuççu Ahmet’in Maceraları, T.K.T., 1964/5.
• [Anonim], Arlekino’nun Cambazlıkları,Ankara Den. Sahnesi, 1962.
• Turgut Özakman, Hastahane, Eskişehir Oda Tiyatrosu, 1961/1962.
• Anton Çehov, Teklif, Eskişehir Oda Tiyatrosu, 1961/2.
• Güngör Dilmen, Avcı Karkap, Ankara Ankara Koleji, 1960.
• Jean Giraudoux, Bellac Apollonu, Ankara Koleji, 1960.
• Jean Giraudoux, Der Apoll von Bellac, Nansenbühne, Göttingen, Almanya 1958.
• Christopher Fry, Ein Schlaf Gefangener, Nansenbühne, Göttingen, Almanya, 1958.
• Jean Anouilh, Leocadia, Junges Theater, Göttingen, Almanya 1957.

Edebiyat