Pertev Naili Boratav (d. 2 Eylül 1907, Darıdere/Bulgaristan – ö. 16 Mart 1998, Paris/Fransa) Halk Edebiyatı ve Folklor Araştırmacısı.
Pertev Naili Boratav
Pertev Naili Boratav, Türk halk edebiyatı ve folkloru üzerine değerli araştırmalar yapmış, Köroğlu destanını incelemiş, çok sayıda halk öyküsü ve masal derlemiş bir bilim adamıdır. Bulgaristan’ın Darıdere (Zlatograd) kasabasında doğan Boratav, “Bana masal dünyasının sihirli perdelerini aralayan kişi” dediği annesinin anlattığı masallarla büyüdü. Çocukluğu, kaymakam olan babasının görevli olarak bulunduğu Arapsun (bugünkü Gülşehir), Develi ve Mudurnu’da geçti.
1924’te İstanbul’da Kumkapı Fransız Koleji’nde başladığı ortaöğrenimini 1927’de İstanbul Erkek Lisesi’nde tamamladı. Boratav, lisenin son sınıfındayken Mudurnu halk türkülerini derleyerek yaşamı boyunca sürdüreceği folklor çalışmalarına başlamış oldu.
1927-1930 arasında öğrenim gördüğü İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ni “Köroğlu Destanı” adlı teziyle bitirdi. Boratav’ın bu çalışmasıyla, geniş bir alanda yüzyıllardır anlatılagelen Köroğlu destanı üzerine ülkemizde ilk kez bilimsel çalışma yapılmış oluyordu.
Boratav, aynı üniversiteye bağlı Türkiyat Enstitüsü’nde 1932’ye kadar hocası Fuad Köprülü‘nün asistanlığını yaptı. Konya Lisesi’nde dört yıllık edebiyat öğretmenliği görevinin ardından kazandığı bir bursla Almanya’ya gitti. Berlin’de folklor konusunda incelemeler yaptı. Boratav, bir yıl kalabildiği Almanya’dan dönünce Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde yeni kurulan Halk Edebiyatı bölümüne doçent olarak atandı. Bunu izleyen yıllarda Anadolu’nun birçok yerini dolaşarak folklor ve halk edebiyatı ürünlerini derledi.
1945’te Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nde Sabahattin Eyuboğlu ile birlikte geleceğin öğretmenlerine folklor derlemelerinin yol ve yöntemlerini öğretti. Yetiştirdiği öğretmenlerin çoğu folklor araştırmalarında verimli çalışmalar yaparak bu alanda başarı kazanmış ve uzmanlaşmışlardır.
1941’de Behice Boran ve Niyazi Berkes’le birlikte kurduğu Yurt ve Dünya dergisinde incelemelerini yayımlayan Boratav siyasal nedenlerle soruturmaya uğradı. 1950’de soruşturma aklanmayla sonuçlandıysa da, dönemin iktidarı baskısını sürdürdü. Bölümü kapatılan Boratav bir süre işsiz kaldı. Daha sonra 1952’de bir Fransız meslektaşının çağrısı üzerine Fransa’ya gitti. Boratav, Türk folkloru ve halk edebiyatı konusundaki çalışmalarını Fransa’da sürdürdü. Türk folklorunu batıda tanıtmak amacıyla yapıtlarını Fransızca, Macarca ve Almanca olarak yayımladı. Ayrıca ünlü Türkoloji bilgini Louis Bazin’le birlikte bir Kırgız destanı olan Er-Töştük’ü (1965) ve Türkmen şairi Mahtumkulu Firaki’ nin şiirlerini Fransızca’ya çevirdi.
Türk halk edebiyatı konusunda dünya çapında bir uzman olarak birçok uluslararası kongre ve konferansa katıldı. 1972’de Fransa’da Bilimsel Araştırmalar Ulusal Merkezi’nin ödülünü aldı. İlk baskısı 1939’da yapılan Folklor ve Edebiyat adlı yapıtının geliştirilmiş yeni baskısı ile 1983’te Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü’nü kazandı.
Pertev Naili Boratav sözlü kaynaklardan Türk folkloru ve halk edebiyatıyla ilgili derlemeler yapmıştır. Bu ürünlerin ortaya çıkış koşullarını, bu koşulların ürünlere yansıyış biçimlerini incelemiştir. Öykü ve masalların zamanla uğradıkları değişimlerde, toplumdaki değişimlerin etkisine dikkat çekmiştir. Boratav derlemelerini ve çıkardığı sonuçları başka ulusların benzer edebiyat ürünleriyle de karşılaştırarak halk edebiyatının evrensel özelliklerini ortaya çıkarmayı amaçlamıştır. Boratav’ın W. Eberhard ile birlikte yazdığı Typen Türkischen Volksmârchen (1953; “Türk Halk Masallarında Tipler”) adlı çalışması Türk masallarıyla ilgili araştırmalarda yeni bir çığır açmış, genç Türk folklorcularına örnek olmuştur.
Türk halk edebiyatı araştırmaları öncüsü Pertev Naili Boratav 2000 masal, 40 halk hikayesi, çocuk oyunları, türküler, tiyatrolar, şarkılar, fıkralar, şiirlerden meydana gelen zengin bir arşiv kurdu. CNRS, Sedat Simavi, TC Kültür Bakanlığı ödülleri almıştır.
Pertev Naili Boratav’ın Eserleri
- Köroğlu Destanı, 1931, 2003.
- Folklor ve Edebiyat I, 1939, 1991.
- Folklor ve Edebiyat II, 1954, 1991.
- Bey Böyrek Hikayesine Ait Metinler, 1939.
- Halk Edebiyatı Dersleri, 1943, 2000.
- İzahlı Halk Şiiri antolojisi, 1946, 2000.
- Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciliği,1946, 2002.
- Typen Türkischer Volsmarchen, 1953.
- Zaman Zaman İçinde, 1958, 1992.
- Le Tekerleme, 1963, 2000.
- Az Gittik , Uz Gittik, 1969, 1992.
- 100 Soruda Türk Folkloru, 1973, 2003.
- Nasreddin Hoca, 1996.
Edebiyat
