Saltuk Buğra Han Destanı
Saltuk Buğra Han Destanı, Karahanlı hükümdarı Saltuk Buğra Han’ın çeşitli illerdeki insanları müslümanlığa çağırmasını, inanmayanlara keramet göstermesini, savaşlarda ağzınandan ateşler saçarak inanmayanları cezalandırması anlatılır.
***
Saltukname, 13. yüzyılda yaşamış olduğu kabul edilen savaşçı Türk dervişi Sarı Saltuk Dede’nin yaşamını ve savaşlarını özetleyen, halk ağzından derleme yapıt.
II. Mehmed‘in (Fatih) oğlu Cem Sultan‘ın isteği üstüne ortalama 1474-1480 içinde Ebu’l-Hayr-ı Rumi tarafınca derlenmiştir.
Yapıtın elde bulunan nüshalarının en ayrıntılısı Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde bulunan 1591 tarihindeki yazmadır. Bu yazmaya gore, aslolan adı Şerif Hızır olan Sarı Saltuk, görmüş olduğu bir düş üstüne Seyid Battal Gazi’nin ve Hz. Hamza’nın silahlarına ve Hz. Ali’nin Ankabil adlı kanatlı atına haiz olur. Rumeli’ye, Anadolu’da Sivas’a, Türkistan’a gider. Kafdağı’na çıkarak birçok sıkıntılı canavar ve devle çarpışır. Mısır, Habeşistan, Hindistan’a seferler yapar. Rumeli’de müslümanlara eziyet eden Hıristiyanlara engel olmak için Kûfe’de asker toplar, gemilerle Karadeniz’e açılır. Karaya çıkarak Edirne, Üsküp, Dobruca şeklinde kentleri fetheder ve oralardaki Hıristiyan beyleri cezalandırır. Anadolu’ya geçer, Şahmaran ülkesine gider, Frengistan’a sefere çıkar, Magrip’te cin ülkesine ve Avrupa içlerine akınlar yapar. Sonunda içtiği zehirli bir su ve bir fedainin hançerlemesiyle ölür.
Saltukname’de Sarı Saltuk’un ölümünden sonraki vakalara da yer verilmiştir. Oğulları İbrahim ve Muhammed babalarının yolunda savaşlara devam etmişler ve Osmanlı padişahlarının emrine girmişlerdir.
Saltukname, diğeri dinsel destanlarda olduğu şeklinde süre içinde devamlı zenginleştirilmiştir. Anadolu Selçuklu Devletinin son zamanları ile Osmanlı Devleti’nin kurum ve yükselme dönemlerindeki birçok vaka da metne girmiştir. II. Gıyaseddin Keyhusrev, II. İzzeddin Keykavus, Alaeddin Keykubad şeklinde Anadolu Selçuklu sultanları, Osman Bey (Gazi), I. Bayezid (Yıldırım), II. Mehmed (Fatih), I. Selim (Yavuz) şeklinde Osmanlı padişahları ve Şehzade Cem Sultan da Saltukname’de yer alır.
Tarihle söylencenin, dinsel vakalarla destansı öykülerin iç içe girmiş olduğu bir yapıt olan Saltukname halk edebiyatı, folklor, dil, tarih, tanrı bilim, insanbilim ve toponomi araştırmalan için oldukça mühim bir kaynaktır.
Saltukname’nin Topkapı Sarayı’nda bulunan yazması tıpkıbasım olarak ABD’da yayımlanmıştır (Saltuk-Nâme, 1974-1984, 7 cüz). Latin harfli Türk alfabesiyle yayımı ise Şükrü Halûk Akalın tarafınca gerçekleştirilmiştir (Saltuk-Nâme, 1988, 2 cilt).
