Bilimkurgu ve çizgi roman dünyasında “X ışını” demek, duvarların arkasını görebilmek anlamına gelir. Gerçekteyse bu her ne kadar kendi gözlerimizle mümkün olmasa da, evreni anlamamızda X ışınlarını incelemek büyük bir ehemmiyet taşıyor.
Geçtiğimiz günlerde meydana getirilen bir emek harcama da bu araştırmaların önemini vurgular cinsten. Max Planck Enstitüsü Dünya Dışı Fiziği bölümündeki eROSITA konsorsiyumuna dahil olan astronomlar, projenin son X ışını taramasını paylaştı. Gökyüzünün yarısını kapsayan çalışmada uzaydaki 900 bin X ışını deposu görünüyor. Bu sayı, Chandra ve öteki yörüngedeki gözlem araçları dahil X ışını astronomisiyle senelerdir keşfedilen X ışını kaynaklarının toplamından bile fazla.
eROSITA da neyin nesi?
eROSITA, Spectrum-RG isminde uydunun üstünde bulunan, hafifçe X ışını görüntüleme teleskobunun adı. Tüm gökyüzünü taradığı ilk araştırması olan eRASS1, 12 Aralık 2019’da başlamış ve 7 ay sürmüş. Teleskobun en kırılgan ayarında 170 milyon X ışını fotonu algılanmış.
Bu ilk taramanın peşinden Haziran 2020 ve Şubat 2022 içinde üç ayrı tarama daha gerçekleştiren astronomi ekibi, tüm bu X ışını bilgilerini kısa sürede paylaşmaya hazırlanıyor.
X ışını astronomisi, bilhassa evrendeki sıcak ve enerjili nesne ve vakalara odaklanıyor. Bunların içinde galaksi merkezleri (büyük kütleli kara deliklerin bulunmuş olduğu bölgeler), süpernova patlamaları, yeni doğan yıldızlar ve maddenin yüksek sıcaklıklara ulaşmış olduğu öteki bölgeler bulunuyor.
eROSITA’nın tüm gökyüzünü kapsadığı ilk tarama. Burada Güneş Sistemi’nden kaynaklı gazlar (kırmızı), galaktik düzlem (mavi) ve süpernovalar benzer biçimde enerji kaynakları (yeşil ve sarı) bulunuyor.eRASS1 veri setinde 710 bin büyük kütleli kara delik, 180 bin X ışını yürüyerek Samanyolu Galaksisi’ndeki yıldız, 12 bin galaksi kümesi belirlendi. Bunlar haricinde da X ışını yürüyerek çift yıldız sistemleri, süpernova kalıntıları, pulsarlar ve öteki nesneler de sette yer aldı.
eROSITA’dan Andrea Merloni mevzuyla ilgili olarak bu sayıların X ışını astronomisi için oldukça büyük bulunduğunu belirtiyor ve ekliyor: “6 aylık süreçte, XMM-Newton ve Chandra benzer biçimde büyük görevlerin 25 senedir tespit ettiğinden fazlaca daha fazlasını tespit ettik.”
