21 Mayıs Salı günü Singapur Havayolları, havacılıkta pek görülmeyen bir kaza yaşadı. Londra’dan havalanan ve 211 yolcuyla beraber 18 mürettebatı taşıyan Boeing 777-300 tipi tayyare Myanmar üzerindeyken şiddetli türbülansa girdi. 73 yaşındaki Geoff Kitchen adlı yolcu kalp krizi sebebiyle yaşamını yitirdi. Yaralanan onlarca yolcunun Bangkok’taki üç değişik hastanede tedavisi sürüyor.
Bunun üstünden oldukca geçmeden Cuma günü ise bu kez vatanımızda bir türbülans vakası görüldü. Havacılık sektöründen gelişimleri aktaran iki değişik kaynak İstanbul – İzmir uçuşunda yaşanmış olan türbülans esnasında bir kabin memurunun yaralandığını bildirdi. Tayyare tavanına çarpan kabin memurunun İstanbul’a nakledildiği ve iniş sonrası meydana getirilen kontrollerde bir omurunda kırık tespit edilmiş olduğu toplumsal medyaya yansıyan iddialar arasında.
Türbülans vakaları artıyor
Son zamanlarda sıkça gündeme gelen türbülans kazaları pek oldukca suali bununla beraber getiriyor. Türbülans vakaları artıyor mu? Eğer öyleyse niçin? Bilimsel araştırmalar vakaların artış gösterdiğini ve bu değişimin iklim değişikliğinden kaynaklandığını ortaya koyuyor. Uzmanlar güvenlik kemeri takmanın riskleri azaltmanın en iyi yolu olduğunda aynı fikir.
Türbülans sebebiyle uçakların yapısal olarak hasar görmesi oldukca nadir rastlanan bir durum. Sadece yarattığı sarsıntı yolcuları, mürettebatı ve eşyaları savurarak ciddi yaralanmalara yol açabiliyor.
Tayyare şimdiye kadar buluş edilmiş en risksiz ulaşım araçlarından biri. Sadece New York Times’ın da vurguladığı gibi hava yolculuğu dünyanın dört bir yanında sık sık türbülans vakalarıyla gündeme geliyor. Peki türbülans esnasında iyi mi güvende kalabiliriz? Pilotlar türbülansı evvel görebiliyor mu? İşte türbülans hakkında bilmeniz gerekenler…
1) Türbülans nedir? Kaç türü var?
Türbülansı özetlemek gerekirse jet akımlarının, havadaki ısı değişimlerinin, rüzgârın hızı ve yönündeki değişikliklerin niçin olduğu dengesiz hava hareketi olarak tanımlayabiliriz. Ve tıpkı bir teknenin ansızın bir dalgayla karşılaşmasına benzetebiliriz. Bu hava vakası irtifa ve hızda değişikliklere niçin olabiliyor. Bir tek sert hava koşullarıyla ilişkili değil, bununla beraber sema oldukça sakin göründüğünde de meydana gelebiliyor.
Dört değişik türbülans türü var: Hafifçe, orta, şiddetli ve ekstrem. Oldukca şiddetli türbülans vakaları uçağın kontrolünü güçleştirebiliyor ve uçakta hasara niçin olabiliyor. Pilot Emma Henderson Singapur Havayolları’na ilişkin uçakta yaşananları ‘ekstrem’ olarak nitelendiriyor ve bu tür vakalara nadiren rastlandığını dile getiriyor. Ortalama 30 senedir uçuş meydana getiren ve 11 yıl easyJet’te çalışan Henderson, “Buna benzer bir vakayla asla karşılaşmadım. Cenevre’ye iniş yaparken elverişsiz hava koşulları sebebiyle orta derecede türbülans deneyimi yaşamıştım” diyor.
Henderson Business Insider’a verdiği demeçte, “Bu şekilde bir uçuşta, yüksek enerjili hava hareketlerinin ve fırtına faaliyetlerinin yoğun olduğu bölgelerden geçiyorsunuz. Ve senenin bu zamanında atmosferde oldukca fazla ısı ve rutubet mevcut. Sadece pilotlar bu şeklinde durumlarla başa çıkmak için eğitiliyor. Uçakta pek oldukca yaralı ve bir ölü bulunduğunu bilmelerine karşın Bangkok’a güvenli bir halde inebilmeleri aldıkları yüksek kalibreli eğitimin bir kanıtı” sözleriyle havacılıkta kriz yönetiminin önemine dikkat çekiyor.
2) Pilotlar türbülansı evvel görebiliyor mu?
Meteoroloji uzmanları fırtına ve türbülans şeklinde koşullara ilişkin detaylı tahminleri için çeşitli algoritmalardan, uydulardan ve radar sistemlerinden faydalanıyor. Pilotlar, hava trafik kontrolörlerinin yönlendirmesine ilaveten bu tahminleri kullanarak irtifalarını ayarlıyor ve türbülanslı bölgelerden kaçınmaya çalışıyor.
Henderson, “Uçaklar, önünüzde ne işe yaradığını gösteren hava durumu radarıyla donatılıyor. Mesela bir dolu yağışı ekranda belli bir renkte görünüyor. Kullandığım uçaklardaki hava radar sistemleri fırtına ve türbülansı da gösteriyor. Sadece, devamlı her şeyi görmek mümkün değil. Eğer oldukca azca sayıda uçuşun gerçekleştiği bir bölgedeyseniz daha azca bilgiye haiz olmuş olursunuz” diyor.
3) İklim krizi durumu daha da mı kötüleştiriyor?
Bu mevzuyu daha ilkin Kemerlerinizi bağlayın: Türbülansların sıklığı neden arttı? başlıklı haberimizde masaya yatırmıştık.
İngiltere’deki Reading Üniversitesi’nde atmosfer bilimleri profesörü olan ve on yıldan uzun bir süredir türbülans üstünde çalışan Paul Williams’ın araştırması açık hava türbülansının tüm uçuş irtifalarında dünya genelinde artmakta bulunduğunu ortaya koyuyor. Bilim adamları şiddetli türbülans vakalarının 1979 ile 2020 yılları aralığında yüzde 55 oranında arttığını tespit etti.
Mashable Türkiye ile daha ilkin mevzuya ilişkin görüşlerini paylaşan Prof. Mikdat Kadıoğlu,“İklim değişikliği sebebiyle jet akımları içindeki farklılıklar ve buna bağlı olarak kıvrımlar da artıyor. Ve evet, bu sebeple daha çok türbülansa maruz kalıyoruz” diyor ve ekliyor: “Bu jet akımlarının kuvvetlenmesi, batıdan doğuya doğru uçuşlarda üstün dereceli süreler oluşmasına da niçin oluyor. Jetlerin akımlarının artışı ise düşey rüzgar değişiminden kaynaklanıyor. Bununla beraber yerdeki ısınmadan dolayı fırtına bulutları olan kümülonimbus bulutlarının boyutu daha büyük oluyor; tepe noktaları daha yukarı çıkabiliyor. Bu da mühim bir türbülans sebebi. Havacılık iklimi, iklim de havacılığı değiştiriyor.”
4) Açık hava türbülansı nedir?
Havacılık editörü Tolga Özbek, “Birçok türbülansı pilotlar radarlardan takip edebiliyor. Hava durumu raporlarında tespit edilebiliyor sadece bazı türbülans türleri açık havada yaşanıyor. CAT (Clear Air Turbulance) denilen bu tür, radardan ve meteorolojik raporlardan tespit edilemiyor ve uçağı beklenmedik anda vurabiliyor. Aslına bakarsan en büyük yaralanmalara da bunlar sebebiyet veriyor” sözleriyle mevzuya açıklık getiriyor.
Eski bir havayolu pilotu olan ve şu anda Las Vegas Nevada Üniversitesi’nde havacılık tarihçisi olarak vazife meydana getiren Dan Bubb, Mashable’a verdiği demeçte, “Açıkça göremezsiniz fakat karşı karşıya kaldığınızda ani bir irtifa kaybı yaşayabilirsiniz. Bu saatte 95 km hızla giden bir arabanın derin bir çukura girmesi şeklinde bir şey” diyor.
5) Türbülans uçağı düşürür mü?
Guardian’ın aktardığı bilgiye göre Iata’nın tarifeli bir uçuşta türbülans sebebiyle meydana geldiğini teyit etmiş olduğu son büyük kaza 1997 senesinde Tokyo’dan Honolulu’ya giden United Airlines uçağında yaşanmış.
Henderson, Singapur Havayolları kazasının ekstrem bir vaka olduğuna dikkat çekerek, “Uçağın bu tür etkilere dayanabileceğini ve bir uçuşta neler olduğuna dair her şeyi bildiğim için bu mevzuda endişelenmiyorum” diyor.
Singapur Havayolları kazası sebebiyle yapmış olduğu araştırma yine gündeme gelen Prof. Williams ise “Normal olarak uçaklar gökyüzünden düşmeye başlamayacak; zira devasa yükseklikte standartlarda üretiliyorlar ve karşılaşabilecekleri en fena türbülansa dayanabilirler” diyor. Internasyonal tarifeli uçuşlarda, direkt türbülansın niçin olduğu can kayıpları son aşama ender görülüyor.
6) Hava yolculuğunda güvenliğimiz için ne yapmalıyız?
Türbülans ürkütücü olabilir ve paniğe yol açabilir. Şimal Dakota Üniversitesi’nde havacılık güvenliği araştırmacısı olan Daniel Kwasi Adjekum, “Bir uçağa bindiğinizde yapmanız ihtiyaç duyulan ilk şey içinde bulunduğunuz durum hakkında farkındalığa haiz olmak. Kabin ekibinin talimatlarını kulak verin, zira onlar işlerini biliyor ve nerede oturursanız oturun güvende olmanızı sağlamak için oradalar” diyor.
Hava yolunun kabin bagajı talimatlarına bağlı kalmak büyük ehemmiyet taşıyor. Zira uçuş esnasında bu nesnelerin yolcuları ve mürettabatı yaralama olasılığı var. Türbülans kazalarında bilhassa mürettebat risk altında ve en sık yaralanan grup olarak öne çıkıyor.
Pek oldukca havayolu şirketi ve uzman yolculara uçuş süresince güvenlik kemer takmasını tavsiye ediyor. Özbek mevzuya şu şekilde açıklık getiriyor: “Bu kemerler 16G internasyonal standartlara gore yapılmış, herhangi bir kaza ya da türbülans durumlarında yolcuyu mümkün olmasıyla birlikte yerinde tutabilmek için tasarlanmış hususi kemerler. Bunların devamlı sıkı bir halde bağlı tutulması gerekiyor.”
Henderson, “Uçağın aşağı doğru ani bir hareketi kemeriniz bağlı değilse sizi yaralanma riskiyle karşı karşıya bırakır” diyor ve ekliyor: “Singapur Havayolları kazası, güvenlik kemeri uyarısı kapalı olsa bile yolcuların uçuş esnasında devamlı güvenlik kemeri takması icap ettiğini bir kez daha gözler önüne seriyor.”