Türkiye’de Büyükşehir Belediyeleri ve İklim Değişikliği Yönetimi

Günümüzün en mühim küresel güvenlik problemlerinden kabul edilen iklim değişikliği biyolojik çeşitliliğinden azalmasından besin güvenliğine, deniz suyu seviyesinin yükselmesinden su kıtlığına kadar naturel ve sosyo-ekonomik çevreyi negatif şekilde etkilemektedir. İklim değişikliğinin küresel, ulusal ve mahalli düzeydeki tesirleri, iklim değişikliği politikalarının hazırlanmasını daha mühim hale getirmekte ve bu politikalara küresel, bölgesel ve mahalli yaklaşımları mecburi kılmaktadır. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) tarafınca piyasaya sürülen bilimsel raporlarda bu değişimden yakından etkilenecek ülkelerden birinin de Türkiye olduğu yer almıştır. Bu yazıda, Türkiye’de 30 büyükşehir belediyesinin iklim değişikliğini yönetim politikaları stratejik planları ve teşkilat yapıları kapsamında incelenmiştir.

1.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİ TANIMLAMAK VE ANLAMAK 

İnsan faaliyetleri sebebiyle artan sera gazı salınımları dünyanın giderek ısınmasına yol açmaktadır. Sera gazı emisyonları önümüzdeki birkaç on yıl içinde mevcut seviyelerin mühim seviyede altına düşürülmezse, gelecek yüzyıllarda küresel düzeyde daha çok ısınma olacaktır. Dünya bugün 1800’lerin sonunda olduğundan ortalama 1,1 aşama daha sıcaktır. Son on yıl (2011-2020), kayıtlara geçen en sıcak dönemdir (United Nations, 2022a). İklim değişikliğine ilişkin meydana getirilen birçok hesaplama, 1850 yılı ile yirmi birinci yüzyılın sonu arasındaki dönemde dünya yüzey sıcaklığındaki değişimin 1,5 dereceyi aşma olasılığının yüksek bulunduğunu göstermektedir. Dünya Meteoroloji Örgütü’ne gore,  eğer ihtiyaç duyulan önlemler alınmazsa bu yüzyılın sonunda sıcaklıkların 3 ile 5 aşama içinde artması beklenmektedir (BBC News, 2020). Küresel sıcaklıktaki artışın 1,5 dereceyi aşması, iklim krizini daha da derinleştirecektir.

İklim değişikliği, buzulların erimesinden kuraklığa, biyolojik çeşitliliğin azalmasından göçe kadar, insan sağlığı, naturel ekosistemler ve iktisat üstünde oldukça sayıda negatif etkilere haizdir (OECD, 2007:1). İklim değişikliğinin tesirleri içinde en önemlilerinden biri su kaynakları üzerinedir. Yağış rejiminde meydana gelen değişimler, dünya genelinde bir taraftan sel ve taşkın benzer biçimde afetlerin sayısında ve şiddetinde artışlara bir taraftan da kuraklığa ve su kıtlığına niçin olmaktadır.

İklim değişikliği, temiz hava, güvenli içme suyuna erişim, kafi besin ve barınma başta olmak suretiyle insan sağlığının toplumsal ve çevresel belirleyicilerini etkileme potansiyeline de haizdir. 2030 ve 2050 yılları aralığında iklim değişikliği kaynaklı yetersiz beslenme, sıtma, ishal ve ısı stresinden dolayı yılda ortalama 250.000 ek ölüm olması beklenmektedir. Ek olarak iklim değişikliğinin sağlığa direkt zarar maliyetlerinin 2030 yılına kadar 2 ile 4 milyar ABD Doları/yıl içinde olacağı tahmin edilmektedir (World Health Organization,  2021). Bu durum bizlere iklim değişikliği kaynaklı, mülkiyete, altyapıya ve insan sağlığına verilen zararların, cemiyet ve iktisat üstünde de ağır maliyetler getirdiğini göstermektedir. Bilhassa ziraat, ormancılık, enerji ve gezim benzer biçimde belirli sıcaklıklara ve yağış seviyelerine direkt bağlı olan sektörler bu durumdan etkilenmektedir (Eurepoean Commission, 2022a).

İklim değişikliğinin mühim etkilerinden biri de göçtür. Dünya, her şeyin birbirine bağlı olduğu bir sistem olduğundan, bir alandaki değişimler öteki tüm alanlardaki değişimleri etkilemektedir. Günümüzde iklim değişikliği sebebiyle deniz seviyesinin yükselmesi ve tuzlu su girişi benzer biçimde koşullar, tüm toplulukların yer değişiklik yapmak zorunda kalmış olduğu ve uzun soluklu kuraklıkların insanları kıtlık riskiyle karşı karşıya bıraktığı bir noktaya gelmiştir (United Nations, 2022a). Bu gelişmeler neticesinde iklim kaynaklı göç hareketleri günümüzde giderek artmaktadır. Dünya Bankası verilerine gore iklim değişikliğinden yakından etkilenecek bölgeler olan Sahraltı Afrika’sı, Cenup Asya ve Latin ABD’dan 2050 yılına kadar 143 milyon şahıs iklim değişikliği sebebiyle göç edecektir (TBMM, 2021). Geleceğe yönelik beklentilerin yanı sıra iklim kaynaklı göçler bugün de yaşanmış olan bir vakadır. Nitekim Tuvalu, Tonga, Fiji, Samoa ve Kiribati benzer biçimde ufak ada devletlerinde deniz seviyesinin yükselmesi sonucunda Yeni Zelanda ve Avustralya’ya göçler adım atmıştır (Akalın, 2013: 214). İklim değişikliğinin negatif tesirleri geçimleri naturel kaynaklara bağımlı ve iklimle savaşım etmek için sınırı olan kaynağa haiz ülkeleri daha oldukça etkileyecektir.

2. TÜRKİYE’DE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN BEKLENEN ETKİLERİ 

Türkiye’nin de içinde bulunmuş olduğu Akdeniz Havzası, iklim değişikliğinden en oldukça etkilenecek bölgeler içinde yer almıştır. Türkiye’nin toplam yüzölçümü 785.347 km² olup, ziraat arazileri ülke arazi kullanımının yüzde 31,1’ini oluşturmaktadır. Türkiye’nin nüfusu ortalama 84,3 milyondur (2020) ve nüfusun yüzde 87,9’u kentsel alanlarda ve yüzde 12,1’i kırsal alanlarda yaşamaktadır. Türkiye’nin ekonomisi, gezim de dâhil olmak suretiyle ziraat, endüstri ve hizmet sektörleri tarafınca yönlendirilmektedir. Türkiye, aşırı hava vakalarından ve ısı artışından meydana gelen iklim değişikliğinin etkilerine karşı savunmasızdır. İklim değişikliğinin kara, deniz ve tatlı su ekosistemleri üstündeki neticeleri çevre üstündeki genel baskıyı artırmaktadır (Climate Change Knowledge Portal, 2022). Bilhassa sıcaklıklardaki artış ve yağışlardaki azalma, ülkede besin üretimi ve kırsal kalkınma için lüzumlu olan su varlığı üstünde büyük bir negatif etkiye haizdir. Bu durumun Doğu ve Güneydoğu illeri ile ülkenin geri kalanı arasındaki toplumsal ve bölgesel farklılıkları daha da çoğaltması beklenmektedir (UNDP, 2022).

İklim değişikliğinin Türkiye üstündeki etkilerinden biri diğeri sel başta olmak suretiyle naturel afet sayılarında meydana gelen artıştır. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafınca çıkarılan afet risk haritasına gore, Türkiye’de 2021 senesinde  107 sel/su baskını, 66 orman yangını, 16 kar/tipi, 39 heyelan meydana gelirken, Karadeniz Bölgesi’nde aşırı yağış ve heyelan, Ege ve Akdeniz ise orman yangınları sıkça görülmüştür (AFAD, 2022). Sel ve toprak kaymalarından meydana gelen ekonomik kayıpların gayrisafi yurtiçi hâsıla içindeki oranı öteki ülkelerle karşılaştırıldığında tarihsel olarak Türkiye’deki en yüksek oranlar arasındadır. Artan sıcaklıklar ve azalan yağışlar, bilhassa ülkenin cenup ve batı kesimlerinde su sıkıntısına yol açmaktadır. Bu durum, ziraat sektöründe gereksinim duyulan su talebi artışı ile daha da kötüleşecektir. 2030 yılına kadar bazı havzalarda yüzey suyunun ortalama yüzde 20’sinin kaybolacağı tahmin edilmektedir. İklim değişikliğinin neticeleri havzaların arazi kullanımını ve arazi örtüsünü de etkileyecektir. Türkiye’nin bilhassa Orta ve Doğu Karadeniz, Şimal Ege Denizi ve Doğu Akdeniz’deki kıyı şeritleri kıyı erozyonu ve taşkınlarından negatif etkilenmektedir. Su kıtlığının yanı sıra suyun kalitesinde de düşüşler olacaktır (UNDP, 2022).

İklim değişikliği bilhassa metropoller için mühim bir tehdit unsurudur. Şehirler iklim değişikliğini tetikleyen ve iklim değişikliğinin neticelerinden etkilenen alanlardır. Kuraklık, aşırı hava vakaları, sıcak hava dalgaları başta olmak suretiyle iklim krizi, kentlerin hem gündelik yaşamını hem de uzun solukta kentlerin sürdürülebilirliğini tehdit etmektedir. Karbon salımının yüzde 18-20’sinden dünya genelinde en fazla karbon ayak izine haiz yüz şehir mesuldür. Bu sıralamada, Türkiye’nin birinci ve ikinci en kalabalık nüfusa haiz kentleri olan İstanbul yirmi altıncı, Ankara ise sekseninci sırada yer almıştır. Avrupa’da deniz kıyısında yer edinen on beş şehir üstüne meydana getirilen bir çalışmaya gore, İstanbul ve İzmir iklim değişikliğinin riskleri karşısında yüksek kırılganlık seviyelerine haiz kentlerden ikisidir. İstanbul kıyı kentleri içinde en oldukça zarar görecek metropoller içinde birinci sıradadır. İklim değişikliğinin metropoller üstündeki tesiri ekonomik kaybı da bununla beraber getirecektir. İstanbul’da oluşacak ekonomik kaybın 2030 senesinde 200 milyon dolar, 2100 senesinde ise 10 milyar dolar olacağı tahmin edilmektedir. İklim değişikliğinin İzmir üstündeki ekonomik maliyetinin ise 2030’da 132 milyon dolar, 2100 senesinde 5 milyar 800 bin dolar olması beklenmektedir (Uncu, 2019: 18, 27).