Tütün Zamanı (Zeliş) – Necati Cumalı

“Tütün Zamanı“, Necati Cumalı‘nın 1959’da piyasaya sürülen romanı. Roman, İzmir’in bir köyünde geçen bir hadiseyi mevzu alır. Tütün zamanına denk gelen bir aşk öyküsü çerçevesinde bir Ege köyünün tarıma dayalı yaşamı, anane ve görenekleri, inançları, değerleri gözler önüne serilir.

1950’li yılları mevzu alan roman bununla birlikte yazarın çocukluğunun geçmiş olduğu yerde geçmesi sebebiyle otobiyografik özellikler taşır. Necati Cumalı’nın bu romanın bir başka özelliği de hemen hemen yayınlanmadan filme çekilmiş olmasıdır.

Tütün ekicilerinin yaşamını gözlemci bir gerçekçilikle yansıtan ve temiz bir aşkı canlı, sürükleyici bir üslupla sergileyen romanın ikinci baskısı Zeliş (1971) adıyla yapılmış oldu.

“Zeliş, Yağmurlar ve Topraklar, Acı Tütün” birbirini bütünleyerek “Tütün Zamanı” genel başlığıyla bir trio oluştururlar.

Romanın Kısa Özeti:

Romandaki vakalar İzmir Urla’da tütün zamanı geçer. Babası Recep’in borçtan kurtulmak için Bekir’le evlendirmek istediği Zeliş, bahçe komşuları Ali Onbaşı’nın oğlu Cemal’e aşıktır. Bekir’e yüz vermeyen Zeliş, onun kendisini kaçıracağını öğrenince sevgilisiyle beraber kaçar; fakat iki sevgili oldukca geçmeden yakalanırlar. Zeliş’in yaşı ufak olduğundan Cemal altı aya yargı giyerse de sevgilisinden ayrılmak istemeyen kızın durumu, olup biteni izleyen halkın araya girmesine ve Recep’e çıkışmasına neden olur. Böylece Recep davadan vaz geçecek, iki sevgili evlenecektir.

Tütün Zamanı Kahramanları (Kişileri):

Zeliha: 17-18 yaşlarında bir genç kızdır. Eli acele, titiz, iyi niyetli bir köylü kız evladıdır.

Recep: Zeliha’nın babasıdır. Kızını varlıklı biri ile evlendirip rahat etmeyi ister. Karısı ve kızı tarlada çalışırken o hep kahvede zaman geçirir. Temelde iyi bir insandır.

Rabia: Zeliha’nın ufak kardeşidir. Sempatik, ablasını korumuş olan, neşeli bir çocuktur.

Cemal: Zeliha’nın âşık olduğu gençtir. Bununla birlikte komşularıdır. Göçmen oldukları için kendilerine ilişik ev ve malları yoktur. Fakat ailesi nazik ve çalışkandır.

Sıdıka: Zeliha’nın en büyük ablasıdır. İzmir’de kocasıyla yaşar.

Ayşe: Sıdıka’nın küçüğüdür. Kocası ve onun kalabalık ailece Urla yakınında yaşar. Devamlı onlarla kavga eder.

Bekir: Zeliha ile evlenmek isteyen, malı mülkü olan, antipatik bir adamdır. Maddeci, sevgiyi maddi olarak algılayan bir köylüdür.

Tütün Zamanı Özeti:

İzmir’in Urla civarlarında bir tarlada temmuz sıcağı her yanı sarmıştır. Zeliha, bağlı keçinin firar etmiş bulunduğunu görür ve annesine söyler. Anası bağırmaya adım atar. Kocası kahveden gelip de sağlam bir ip almadığı için keçi firar etmiştir. Keçi, çardaktan diğer tarafa gitmiş ve yan komşunun bahçesine girmiştir. Bahçeye bakan Kadıovacıklı Ali Onbaşı ve ailesi keçiyi yakalar. Fakat Zeliha’ya asla kızmazlar. Ali Onbaşı’nın oğlu Cemal, Zellha’dan oldukca etkilenir. Zellha da bu görüşmeden sonrasında Cemal’i asla aklından çıkaramaz. Ayrıca Zeliha’nın yaşı evlenme çağına gelmiştir. Babası Recep, kızını Bekir’le evlendirmek istemektedir. Bekir; evi, tarlası, hayvanları olan varlıklı biridir. Kızı almak için Recep’e her türlü yardımı yapmaktadır. Anne ve babasının niyetini anlayan Zeliha, Bekir şeklinde biriyle evlenmeyi asla istemez.

Günler geçmekte, Zeliha ve ailesi tütünleri toplamakta, devamlı tarlada iş koşturmacasındadır. Zeliha ve Cemal birbirlerinden oldukca etkilenmişlerdir. Bigün, Zeliha çeşmeden su doldururken Cemal’le karşılaşır. Cemal, ona onu sevdiğini söylemek ister. Fakat oldukca kızarır, utanır, bir tek mâni söyleyebilir. Zeliha da ne yapacağını bilemediğinden ikisi de birbirlerine duygularını açamaz. Onları Zeliha’ya tutkun olan Yaşar görür. Yaşar, dışardan onların birbirlerine karşı bir şeyler hissettiğini anlamış olur. Gözlemecinin oğlu olan Yaşar, Zeliha ona yüz vermediği için karar verir. Zeliha’yı asla sevmediği Bekir’le birleştirmek ve Cemal’den ayırmak için her yolu deneyecektir.

Birkaç gün geçer. Temmuz sıcağı tütünlerin erken olgunlaşmasına niçin olmuştur. Recep’in ailesi devamlı çalışmış oldukları hâlde tütünlere yetişememektedir. Recep, bir yardımcıya gereksinimleri bulunduğunu düşünür. Ayrıca, Ali Onbaşı ile söyleşi ederken onunla anlaşırlar. Ilkin Ali Onbaşı’nın evlatları onlara desteğe gelecektir. Ondan sonra onun evlatları Ali Onbaşı’ya desteğe gidecektir. Cemal’in kardeşleri Zelihaların tarlasına desteğe gelmeye başlarlar. İki aile içinde bilhassa Zeliha ve Cemal’in kız kardeşleri içinde büyük bir dostluk oluşur.

Bir akşam, Ali Onbaşı çardağına komşularını çağrı eder. Zeliha, anası ve Rabia da giderler. Çardakta koyu bir sohbetin arkasından şarkılar söylenmeye adım atar. Hepimiz oynamaktadır. Bu kalabalığı fırsat bilen Cemal ve Zeliha oradan uzaklaşır ve tenha bir yerde birbirlerini sevdiklerini söylerler. Fakat kısa süre sonrasında yoklukları fark edilir ve geri dönmek mecburiyetinde bırakılırlar. Zeliha’nın anası şüphelenmiştir. Babası, annesinin de etkisiyle, tütün kalkınca Zeliha ile Bekir’i evlendirmeye karar verir. Tüm bunlar olup biterken Zeliha ile Cemal arasındaki aşk büyümektedir. Mektuplaşmaları adım atar. Eğer bir aksilik çıkarsa kaçacaklardır. Ayrıca Yaşar, her yerde Cemal’in Zeliha’yı kaçıracağı dedikodusunu yayar. Bekir, bunu duyunca oldukca öfkelenir. Zeliha’nın babası ile anlaşarak kızı boş aniden kaçırmaya karar verir.

Tütünlerin kalkma zamanı gelmiştir. Dedikodu her yeri sarmıştır. Zeliha ve Cemal, Bekir’in kaçırma planını duyarlar ve oldukca dikkatli davranırlar. Bekir’in kaçırma işlemi başarısızlıkla sonuçlanır. Bunun üstüne Zeliha ve Cemal kaçar. Asla paraları yoktur. Boş bir eve sığınırlar. Burada öldürdükleri kuşların eti ile beslenirler. Recep, Bekir karakola şikâyette bulunurlar. Cemal yakalanırsa Zeliha’nın yaşı 18’in altında olduğundan Cemal tutuklanacaktır. Bir ay geçtikten sonrasında Zeliha ve Cemal tütünde çalışmaya karar verip bulundukları yerden çıkarlar. Bir süre sonrasında yakalanırlar. Cemal tutuklanır. Mahkemeyi dinleyen halk, Cemal ile Zeliha’nın aşkına fanatik olur ve her şeyin iç yüzü meydana çıkar. Halk, Recep’e şikâyetini geri alması için baskı yapar. Recep, kızının mutluluğu için şikâyeti geri alır ve Cemal ile Zeliha evlenirler. İzmir’e yerleşmek suretiyle yola çıkarlar.