Uzaya çıkmak insan sağlığını iyi mi etkiliyor? Bu probleminin cevabı şimdilik bir tek astronotları ilgilendiriyormuş benzer biçimde görünse de hızla büyüyen uzay turizmi endüstrisi yardımıyla yakında hepimizi ilgilendirecek.
Geçtiğimiz günlerde bu probleminin yanıtına dair en kapsamlı çalışmalardan birinin neticeleri kamuoyuyla paylaşıldı. 2021 senesinde SpaceX’in uzay aracıyla yörüngeye çıkan dört sivil üstünde meydana getirilen araştırmalara ilişkin onlarca yazı bilim dergilerinde yayımlandı.
Dünyanın dört bir yanında 100’den fazla kurumun bünyesindeki araştırmacılar, tonlarca veriyi çözümleme ederek insan vücudunun uzaya çıktığında birçok açıdan değişiklik yaşadığını, sadece değişen değerlerin Dünya’ya döndükten sonraki birkaç hafta içinde eski seviyesine döndüğünü gösterdi.
Uzay yolculuğuna dair bildiklerimiz ve bilmediklerimiz
Yörüngede maruz kalınan radyasyondan yerçekimsiz ortamdaki ağırlıksızlığın yarattığı akıl karışıklığına, uzayda olmak vücudumuzu birçok açıdan strese sokuyor.
Geçmişten bugüne astronotları inceleyen bilim adamları, uzay uçuşlarının kemik kütlesinde azalma, kalp, göz ve böbrek sorunları benzer biçimde sıhhat problemlerine yol açtığını aslına bakarsanız biliyordu.
Öte taraftan uzay yolculuğu yapabilmiş insan sayısının 700’ü bile bulmaması, örneklem sayısının minik kalmasına yol açıyordu. Dahası ülkelerin uzay ajansları, astronotların sıhhat durumlarıyla ilgili bulgularını paylaşma mevzusunda ketum davranabiliyordu.
Sadece Inspiration4 misyonu kapsamında uzayda üç gün geçiren dört ABD’li gezgin, verilerinin kamuoyuyla paylaşılmasını memnuniyetle kabul etti. 64 astronotun verileriyle kıyaslanan ilk sonuçlar, Haziran ayında Nature dergisinin alt kategorilerinde yayımlandı.
Araştırmacılar, insanoğlu uzaydayken kanlarında, kalplerinde, derilerinde, proteinlerinde, böbreklerinde, genlerinde, mitokondrilerinde, telomerlerinde, sitokinlerinde ve öteki sıhhat göstergelerinde değişimler yaşandığını tespit etti. Sıhhat göstergelerinin yüzde 95’i dünyaya döndükten sonraki 3 ay içinde eski seviyesine döndü.
Araştırmacının baş yazarlarından Christopher Mason, bu sonuçlardan alınacak en mühim dersin insanların çoğunun uzay uçuşlarının arkasından süratli bir iyileşme sürecine girmesi bulunduğunu belirtti.
Weill Cornell Tıp Okulu’nda vazife meydana getiren Mason, gazetecilere yapmış olduğu açıklamada, “Umuyorum mürettebat üstünde yaptığımız en derin muayeneler, gelecekte uzaya gidecek insanları korumak için iyi mi ilaçlar ya da önlemler geliştirilmesi gerektiği mevzusunda bilim adamlarına yol gösterecektir” diye konuştu.
Yaşlanmaya karşı savaşın silahı olabilir mi?
Milyarder Jared Isaacman’ın finanse etmiş olduğu ve kaptanı olduğu Inspiration4 misyonunun amacı, uzayın seneler süresince buna hazırlanmamış kişiler için de erişilebilir bulunduğunu göstermekti. Bu yüzden dört sivil astronota yüzlerce kontrol yapılmış oldu.
Hemen hemen 29 yaşlarındayken uzaya giden dört sivilden kabul edilen hemşire Hayley Arceneaux, bir deri biyopsisinden kalan yara izini göstererek, “Uzay izimi oldukca seviyorum” dedi.
Meydana getirilen araştırmalardan birinde, dört astronotta da kromozomların uçlarında bulunan ve aşınmaya karşı koruma elde eden telomer isminde yapıların, uzayda bulundukları sırada kayda kıymet oranda uzadığı görüldü. Sadece astronotlar Dünya’ya döndükten sonraki birkaç ay içinde telomerler tekrardan kısaldı.
Colorado State Üniversitesi’nden Susan Bailey, telomerlerin insanlarda yaşlanma sonucunda da uzadığına dikkat çekerek, “Bu problemi çözmenin yolunu bulmak, yaşlanmaya karşı bitmeyen savaşımızda biz gariban Dünyalılara destek olabilir” dedi.
Bailey, bu sayede “telomeraz katkılı cilt kremi” benzer biçimde yaşlanma karşıtı ürünlerin geliştirilebileceğini dahi öne sürdü.
Mason ise eldeki verilere bakılırsa “sağ salim Mars’a gidip dönmemek için hiçbir sebep olmadığını” belirterek, “Sadece yüksek ışınım düzeyi sebebiyle birden fazla kez gezi yapmamalısınız” dedi.
Araştırmalardan birinde, uzayda 2,5 yılda maruz kalınacak oranda radyasyona maruz bırakılan farelerde kalıcı böbrek hasarı oluştuğu görüldü.
Londra Böbrek Merkezi araştırmacısı Keith Siew, yapmış olduğu açıklamada, “Böbrekleri koruyacak yeni yollar geliştiremezsek, Mars’a gidecek bir astronotun dönüş yolunda diyalize ihtiyacı olacağını söyleyebilirim” diye konuştu.
Öte taraftan Mason, araştırma sonuçlarının “çoğunun hakikaten iyi haber” bulunduğunu vurgulayarak, “Bence bunlar ‘Bir ihtimal 6 aya uzaya gideceğim’ diyen insanoğlu için iyiye işaret” dedi.
Kati bir şey söylemek için yeterince veri olmadığını fakat hanım astronotların uzay uçuşunun yarattığı strese karşı daha toleranslı göründüğünü de sözlerine ekleyen Mason, “Bunun sebebi hanımefendilerin doğum yapıyor olması olabilir. Şu demek oluyor ki vücutları büyük değişimler yaşamaya daha alışkın” ifadelerini kullandı.
AFP’nin haberini Sevin Turan Türkçeleştirdi. Tepe fotoğrafı: SpaceX/Flickr