Yazının kökenleri antik Mezopotamya’da bulunan bir grup silindir mühre dayanıyor olabilir.
İtalya’daki Bologna Üniversitesi’nden bir kazıbilimci ekibi, ortalama 6 bin senelik bazı silindirlere kazınmış tasarımlar ile günümüz Irak’ında ortaya çıkan proto-çivi yazısının öteki işaretleri içinde bir takım bağ tespit etti.
Sembollerden yazıya geçiş, insanoğlunun bilişsel kabiliyetleri için devasa bir ilerleme olarak kabul ediliyor. Bu geçişin iyi mi ve ne süre başladığını öğrenmekse, antik medeniyetlerdeki günlük yaşamla ve türümüzün iyi mi geliştiğiyle ilgili mühim bilgiler sağlayabilir.
Araştırmanın yazarlarından gene Bologna Üniversitesi’nden kazıbilimci Silvia Ferrara, yapmış olduğu açıklamada şu şekilde dedi:
“Yazının icadı tarih öncesi ile tarih arasındaki geçişi işaret eder ve bu çalışmanın bulguları, bazı geç tarih öncesi imgelerin buluş edilen en eski yazı sistemlerinden birine iyi mi dahil edildiğini göstererek bu uçurumu kapatmaktadır.“
Parçalar, günümüzde Irak sınırları içinde bulunan, Dicle ve Fırat nehirlerinin arasındaki Tel el-Varka ya da antik adıyla Uruk şehrinde ortaya çıkarıldı. Uruk, Mezopotamya’da ortaya çıkan ilk şehirlerden biriydi ve M.Ö. 4. yüzyılda mühim bir buluşma noktasıydı. Günümüzde İran’ın güneybatısı ve Türkiye’nin güneydoğusunda bulunan Uruk’un bölge üstünde büyük bir tesiri vardı.
Uruk bölgesinde üretilen bu silindir mühürler, çoğu zaman taştan yapılıyor ve çeşitli tasarımlarla süsleniyordu. Sonrasındaysa bu silindirler, kil tabletlerin üstünde döndürülerek tabletin üstünde şekillerin oluşmasına yarıyordu. M.Ö. 4. yüzyılın ortalarında başlamış olan bu silindir mühür yöntemi, bir tür muhasebe sistemi olarak kullanılıyordu. Sistem tüketicilere yönelik besin ve kumaş şeklinde ürünlerin üretimi, depolanması ve taşınmasıyla ilgili detayları barındırıyordu.
Yazı mı sembol mü?
Proto-çivi yazısı, insan yazısının malum en eski biçimlerinden biri ve ticaretin kaydını tutma ihtiyacı içinde ortaya çıktı. Bu arkaik yazı biçimi yüzlerce piktografik işaretten oluşuyor. Bu imgelerin yarısından fazlası bugüne dek çeviri edilemedi. Silindir mühürlere benzer şekilde, proto-çivi yazısı da gene muhasebe amaçlı kullanıldı. Bu yazının ilk örnekleri de Irak’ın güneyinde ortaya çıkarıldı.
Ferrara bu mevzuyla ilgili şu şekilde diyor: “Antik mühürcülük ile güneybatı Asya’da yazının icadı arasındaki yakın ilişki uzun süreden beri biliniyor, sadece belirli mühür imgeleri ve işaret şekilleri arasındaki ilişki pek araştırılmadı. Başlangıçta da sorumuz buydu: mühür imgeleri bölgedeki ilk yazıda işaretlerin icadına mühim seviyede katkıda bulunmuş oldu mu?“
Yeni araştırmada ekip, dizgesel olarak silindirlerin üstündeki şekilleri, proto-çivi yazısı işaretleriyle karşılaştırdı. Sembollerin görsel yapısı ve anlamı içinde direkt bağlantılar kuracak korelasyonlar araştırıldı.
Araştırmanın yazarlarından Kathryn Kelley ve Mattia Cartolano, mevzuyla ilgili olarak yazının icadından önceki mühür görsellerine odaklandıklarını söylüyor ve ekliyor: “Bu yaklaşım, tekstil ve çanak çömleklerin taşınmasıyla ilgili bir takım tasarım belirlememizi sağlamış oldu ve bunlar hemen sonra ilgili proto-çivi yazısı işaretlerine dönüştü.“
Mühürlerde korelasyonlar gördüler ve bu silindir mühür yazışma sisteminin kullanımı ile yazının icadı içinde bir bağlantı buldular. Mesela, ZATU639 olarak adlandırılan bir proto-çivi yazısı sembolü, hem biçim hem de bağlam açısından silindirlerde bulunan bir boğa iziyle ilişkilendirildi.
Ekip bunun, gravürlerin Uruk bölgesinde proto-çivi yazısının iyi mi geliştiğiyle direkt bağlantılı bulunduğunu gösterdiğine inanıyor. Bulgular, simgesel ve yazı sistemlerinin evrimini incelemek için yeni perspektifler sunuyor. Ek olarak araştırmacılar, silindir mühürler üstündeki tasarımların ihtimaller içinde anlamları hakkında yeni bilgiler edinerek, proto-çivi yazısında hâlâ bilinmeyen birçok işaretin deşifre edilmesine destek olabilecekler.
Popular Science‘ın haberini Özgür Yıldız Türkçeleştirdi.
